كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى بايلىعى دەموگرافيا دەگەن جازىلماعان قاعيدا بار. ءبىر مەملەكەتتىڭ دامۋ دەڭگەيىن انىقتاۋدىڭ باستى بەلگىلەرى رەتىندە ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىن، ساياسي احۋالىنىڭ تۇراقتىلىعىن جانە دەمەوگرافيالىق ءوسىمىنىڭ وڭ باعىتتا بولعانىنا قاراۋ كەرەك. ەكونوميكاسى وركەندەگەن، ساياسي-الەۋمەتتىك جاعدايى تۇراقتى، دەموگرافياسى ءوسۋ ۇستىندەگى ەل دامۋدىڭ داڭعىل جولىندا كەلەدى دەۋگە نەگىز بار.

جەر بەتىندەگى بارشا ەلدىڭ باستى بايلىعى رەتىندە حالىق سانىن ايتىپ جاتادى. تۋ كورسەتكىشى جوعارى، تابيعي ءوسىمى وڭ جانە قارتتادىڭ دەنساۋلىعى جان-جاقتى قورعالعان ەلدەردە حالىق سانى قاشاندا تۇراقتى بولادى. مەملەكەتتىك باستى تىرەگى تۇراقتى دەموگرافيا. تابيعي ءوسىم وڭ ناتيجە كورسەتكەن كەزدە عانا دەموگرافيا دامىپ، ەلدىڭ بولاشاعى جارقىن بولادى دەپ ساناۋعا بولادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ايگىلى «قازاقستان-2050» مەملەكەتتىك ستراتەگياسىندا مەملەكەتتىڭ دەموگرافيالىق جاعدايىنىڭ وڭ باعىتتا دامۋىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ەرەكشە اتاپ وتكەن بولاتىن.

دەموگرافيالىق وسىمنەن بولەك، ەل حالقىنىڭ جاس ەرەكشەلىگى دە وتە ماڭىزدى. ەل حالقىنىڭ اراسىندا قارتتار كوپ پە، الدە جاستار كوپ پە دەگەن ماسەلە دە وتە-موتە ماڭىزدى سانالادى. ماسەلەن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ  كلاسسيفيكاتسياسى بويىنشا، كەز-كەلگەن ەل حالقىنىڭ اراسىندا الپىس بەس جاستار اسقان نەمەسە جاسى بۇدان دا جوعارى ادامداردىڭ مولشەرى جەتى پايىزدان جوعارى بولسا، وندا سول ەلدە قارتايۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتقانىنىڭ اڭعارتادى ەكەن.

بۇل كورسەتكىش بويىنشا ايتقاندا، ءبىزدىڭ مەملەكەتتە قارتايۋ پروتسەسى باستالدى دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. سەبەبى ءبىزدىڭ ەلدە جاسى الپىستان اسقاندار ون ءبىر پايىزدى عانا قۇرايدى. ال جاسى الپىس بەستەن اسقان ادامداردىڭ ۇلەس سالماعى جەتى جارىم پايىز. ءبىر قاراعاندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مەجەسىنە جەتىپ قالعانداي كورىنگەنىمەن، بۇل ەۋروپا ەلدەرىندەگى حالىقتىڭ قارتتىق كورسەتكىشىمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا تومەن.

ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ ەلدە سوڭعى جىلدارى بالا تۋ كورسەتكىشىنىڭ كورنەكتى تۇردە ءوسىپ كەلە جاتقانى بايقالادى. اسىرەسە سوڭعى ون جىلداعى بالا تۋ كورسەتكىشى ايتارلىقتاي جوعارىلادى. اتاپ ايتقاندا، ەلىمىزدە سوڭعى ون جىلدا بالا تۋ كورسەتكىشى ون بەس پايىزعا وسكەن ەكەن. مۇنداي وڭ ءوسىم ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك جانە باتىس ايماقتارىندا، سونداي-اق، الماتى، نۇر-سۇلتان قالالارىندا بايقالادى. دەمەك قازاقستان ءۇشىن حالىقتىڭ قارتايۋى ماسەلەسى قازىرشە كۇنتارتىبىنە شىقپايتىنى ءسوزسىز.

بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنىش اقپانىمەن سالىستىرعاندا قازان ايىنداعى قازاقستان حالقىنىڭ جالپى سانى 132 مىڭ ادامعا وسكەن ەكەن. دەمەك وسى جىلدىڭ العاشقى ون ايىنداعى ءوسىم وسىنداي بولدى دەگەن ءسوز. بۇل ەلدەگى دەمەوگرافيالىق احۋالدىڭ تۇراقتى ەكەنىن، حالىق سانىنىڭ جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلە جاتقانىن اڭعارتسا كەرەك. جوعارىدا ءبىز سوڭعى ون جىلدا بالا تۋ كورسەتكىشىنىڭ ون بەس پايىز وسكەنىن جازدىق. ال جالپى جىلدىق تابيعي ءوسىم 1,3-1,5 پايىزدىق مولشەردى تۇراقتى تۇردە ساقتاپ وتىر. وسى كورسەتكىشتەردىڭ ءوزى ەلىمىزدە حالىق سانىنىڭ ارتۋى الاڭداتارلىق جاعدايدا ەمەس ەكەنىن دالەلدەيدى.

ەندى ءسوز باسىندا ايتقانىمىزداي، ەلدەگى قارتتار مەن جاستاردىڭ ۇلەس سالماعى ماسەلەسىنە ورالايىق. ەلدە قارتايۋ جاعدايى كورىنبەگەنىمەن، قارتتار سانىنىڭ بۇرىنعىعا قاراعاندا ءسال وسكەنى انىق. ماسەلەن وتكەن جىلعى ساناق بويىنشا، قازاقستاندا ەل ميلليوننان استام زەينەتكەر بار ەكەن. بۇنىڭ سەبەبى ەلدىڭ مەديتسينالىق الەۋەتىنىڭ جوعارلاعانىن، تۇرمىستىق-الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ بۇرىنعىدان دا جاقسارعانىن كورسەتىپ بەرەدى. دامىعان ەلدەردە قارتتار سانى ءبىرشاما كوپ بولادى. ونىڭ باستى سەبەبى مەديتسينانىڭ مىقتىلىعىنان دەپ تۇسىندىرۋگە بولادى. دەمەك ءبىزدىڭ ەلدىڭ دە ەمدەۋ ساۋىقتىرۋ الەۋەتى ارتىپ كەلەدى دەگەن ءسوز.

ەلدەگى دەموگرافيالىق ءوسىمنىڭ وڭ كورسەتكىش كورسەتۋىنىڭ باستى سەبەبى، مەملەكەتتىڭ قولداۋىنان دەپ باعالاۋعا بولادى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە ءتۇرى الەۋمەتتىك كومەكتەردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. انا مەن بالانى قولداۋعا ارنالعان، قارتتاردى قورعاۋعا باعىتتالعان، زەينەتكەرلەردىڭ جاعدايىن تۇزەۋدى كوزدەگەن كوپتەگەن مەملەكەتتىك باعدارلامالار قولعا الىنىپ، جۇزەگە اسىپ جاتىر. وسىنىڭ ارقاسىندا ەلدەگى دەموگرافيالىق جاعداي وڭ ناتيجە كورسەتىپ وتىر.

Abai.kz