«Habardan» «Abay joly» telehikayasyn kórdim (múnyng aldynda «Qazaqstan» últtyq arnasynan berilgen «Abaydy» qaraugha mýmkindigim bolmady, sondyqtan ekeuin salystyra almaymyn).

Aytpaghym – qazaqtyng serialyn onsha kóre bermeytin, serial túrmaq, keyingi jyldary qazaqtyng kórkem (dep jýr ghoy) filimderin kóruge de jýregi daualamay qalghan (óitkeni kýiip-pisu ýshin de kýsh kerek) maghan «Abay jolynyn» biraz tústary únady.

Avtorlar «men Abaydy bylay... ózimshe kórem» dep ózimbilermendikke de salynbaghan, basty keyipkerding ghúmyrbayanyn barynsha tolyq qamtimyz dep hronikagha da baylanyp qalmaghan. Serial «Abay joly» roman-epopeyasynyng jazylu tarihynan syr tartady, sonyng jolyndaghy shyrghalandargha basa nazar audarady, yaghny múnda basty keyipker – Abay emes, Múhtar Áuezov desek te bolady.

ÚNAGhANY:

1) serialda Abaydyng qayghysy men Múhtardyng múny qatar órilgen (qos ghúlamanyng biylik qolshoqparlarynan kórgen teperishi de, jeke ómirlerindegi quanyshy men qasireti de qosa-qabat óte ýilesimdi kórsetilgen). Yaghny qazaqtyng oqyghan túlghalarynyng taghdyry oryndy shendestirilgen;

2) tuyndyda ýsh kezendegi (Abay dәuiri, repressiya qarsanyndaghy Múhtardyng jas shaghy jәne roman-epopeya jazylatyn 1940-50 jyldar) oqighalar jelisi de ózara sabaqtasa órbip, birin-biri tolyqtyra jalghasyp otyrady, yaghny montajy, kompozisiyalyq jymdasuy jaqsy;

3) dialogtar shynayy, sóz saptauy qazaqy (ras, ishinara az-kem olqy tústar da kezdesip qalady, degenmen qúlaqqa týrpidey tiyetin óreskel sóz, orynsyz qoldanys joq);

4) útymdy rejisserlik sheshimder bar (ayna arqyly kórsete otyryp kadr oinatu, Stalinning ólgeni turaly habardyng izin ala múz sýngilerding ery bastauyn kórsetu arqyly kóktemning kelgenin ghana emes, sayasy jylymyq kelgenin túspaldau, Múhannyng siyasyn tógip alyp, týs kóretin túsy, t.b.);

5) óz rólin jaqsy somdap shyqqan akterlardyng oiyny (E.Dayyrov, A.Bektemirov, A.Seytmetov, K.Joldybaeva, J.Aqshoraev, t.b.).

ÚNAMAGhANY:

1) dialogtar jaqsy-au, tek keyde akterlar sony ne artyq pafospen, ne teatr sahnasynda túrghanday asa saltanatpen aityp qalady. Qaghazgha jazylghanda jaynap túrghanday kórinetin sózding auyzdan shyqqanda әu bastaghy әrinen ajyrap qalatyn tústary bar;

2) múnda da qostildilik: orys – oryssha, qazaq – qazaqsha sóileydi. Tergeu barysy, sayasiy-mәdeny jiylystar ol kezde negizinen oryssha ótken shyghar, bәlkim. Biraq sonyng bәrin nege qazaqshalap jibermeske? Sheteldik serialdardy tәrjimelegende týrikshe, kәrisshe, ýndishe sóilegenning bәrin qazaqshagha audarmay ma? Álde orys tili – audarugha bolmaytyn til me? Tipti bolmasa ony kadr syrtyndaghy dauyspen ne subtitrmen qazaqshalap jiberuge de bolar edi;

3) rekviziyt, dekorasiya mәselesindegi júpynylyq. Abay auylynda Abaydyng ýiinen basqa kóz toqtatar dúrys ýy joq (onyng ózi ózge qorash ýilerding fonynda ghana jan saqtap túr). Búl – jalpy qazaq kino-serial salasyndaghy ortaq kemshilik: aqsha az bólinedi, týsiruge de uaqyt tym tyghyz beriledi, bas-ayaghy eki-ýsh aida bitirip, jyl sonyna deyin qalayda ýlgeru kerek. Asyghys jasalghan tirlikting kem-ketigi bolmay qalmasy belgili;

4) serialdyng dinamikasy bayaulau, oqighalar shaban órbiydi. IYә, taqyryp – tarihi, oy – salmaqty, degenmen búl aqtalugha jetkiliksiz. HHI ghasyrdyng erketotay kórermenin ekran aldynda ústap otyru ýshin ýzdiksiz shiyelenis, qym-quyt sujet, ýnemi jetelep otyratyn temp kerek...

JALPY ALGhANDA, alghan әserim jaman emes. «Jaqsy filimning negizgi ýsh qúramdas bóligi bar: olar – ssenariy, ssenariy jәne taghy da ssenariy...» dep pe edi Alifred Hichkok? Biraq bizding elde sol keremet ssenariyinizding ózi shalaqazaq ne últtyq dýniyetanymnan júrday rejisserding qolyna týsse ne bolmaq? Jýndey týtpey me (jýikenizben qosa)?

Bizding elde kóp nәrse sol jaqsy ssenariydi janymen úghynyp, kókiregimen týisinip týsiretin qazaqy rejisserding últtyq ústanymyna baylanysty sekildi kórinedi. Osy túrghydan kelgende, «Abay jolyn» týsirgen Múrat Esjannyng bolashaghynan kóp ýmit kýtuge bolatyny kórinip túr. «Jaqsy filim adamnyng kino kórip otyrghanyn úmyttyryp jiberui kerek» (Roman Polanski) ekenin este saqtasa, odan myqty rejisser shyghady.

Sәken Sybanbaydyng jazbasy

Abai.kz