"Tәni sau bolghanmen, jany auyrmaghan adamnan, dertsiz aqynnan klassika tumaytyn boluy kerek. Aqyn - ózining ishki dertin, jan auruyn injuge ainaldyratyn júmbaq jan" (Qadyr Myrza Áliy). Jәrken Bódeshúly - әne, sonday júmbaq jandardyng biri. Keybireuler "aqyndyqty qoyyp kettim deydi. Aqyndyq kiyesin ústay almadym, pende tirilikpen bolyp kettim dep moyyndaytyndar joqtyng qasy" (Myrzageldi Kemel). Jәrken Bódeshúly pendeshilikting qanshama qúrbany bolsa da, ol aqyndyqty "qoyyp kete almay jýr." Óitkeni ol - azapty da auyr jol esepteletin aqyndyqtyng aq sóileytin qaytalanbas qasiyetti kiyesining tútqyny. Sol sebepti de biz onyng ólenderin oqyp otyryp, qara ólenning qaymaghynan dәm tatyp, Búqar jyrau siyaqty jyr shynyna shyqqan Úlar jyraudyng úlylyghymen til tabysqanday bolamyz.

Tughan jerden ketkeli,

Saghynyshym kóp tegi.

Aygha qarap úlyghan

Men bir jalghyz kók bóri.

Aygha qarap úlysam -

Ay sarghayyp batady.

Kýnge qarap úlysam -

Kýn sarghayyp batady.

Tangha qarap úlysam -

Tang sarghayyp atady.

Taugha qarap úlysam -

Tau sarghayyp qalady.

Sugha qarap úlysam -

Su sarghayyp aghady.

Sarghaymaytyn zaman joq,

Adal az da, arman kóp,

Úrlyghy kóp pәniyde,

Úlymasqa amal joq.

"Tәni sau bolghanmen, jany auyrmaghan adamnan, dertsiz aqynnan klassika tumaytyn boluy kerek. Aqyn - ózining ishki dertin, jan auruyn injuge ainaldyratyn júmbaq jan" (Qadyr Myrza Áliy). Jәrken Bódeshúly - әne, sonday júmbaq jandardyng biri. Keybireuler "aqyndyqty qoyyp kettim deydi. Aqyndyq kiyesin ústay almadym, pende tirilikpen bolyp kettim dep moyyndaytyndar joqtyng qasy" (Myrzageldi Kemel). Jәrken Bódeshúly pendeshilikting qanshama qúrbany bolsa da, ol aqyndyqty "qoyyp kete almay jýr." Óitkeni ol - azapty da auyr jol esepteletin aqyndyqtyng aq sóileytin qaytalanbas qasiyetti kiyesining tútqyny. Sol sebepti de biz onyng ólenderin oqyp otyryp, qara ólenning qaymaghynan dәm tatyp, Búqar jyrau siyaqty jyr shynyna shyqqan Úlar jyraudyng úlylyghymen til tabysqanday bolamyz.

Tughan jerden ketkeli,

Saghynyshym kóp tegi.

Aygha qarap úlyghan

Men bir jalghyz kók bóri.

Aygha qarap úlysam -

Ay sarghayyp batady.

Kýnge qarap úlysam -

Kýn sarghayyp batady.

Tangha qarap úlysam -

Tang sarghayyp atady.

Taugha qarap úlysam -

Tau sarghayyp qalady.

Sugha qarap úlysam -

Su sarghayyp aghady.

Sarghaymaytyn zaman joq,

Adal az da, arman kóp,

Úrlyghy kóp pәniyde,

Úlymasqa amal joq.

Óleng iyesining búl ólendegi tughan jerge degen nazdy saghynyshy aralasqan tanymy ony dereu kók bórige ainaldyryp jiberedi. Ol óleng ózeginde qalay qarap úlysa da, sol bolmys pen qúbylys sarghayyp qalady. Mine, múnyng ózi aqyldyq tanymnyng ólenning qúrylymynda sezimge ainaluynyng aiqyn aighaghy. Ólenning songhy "Úrlyghy kóp pәniyde, úlymasqa amal joq" degen tarmaqtarynda sezimge ainalghan parasat qaytadan tanymgha ainala bastaydy. Onda sezimge ainalmay qalghan tarmaqtar da joq emes. Mysaly, "Tughan  jerden ketkeli" degen tarmaq óleng tili emes. Ony sezimge ainaldyru ýshin "ketkeli" degen shartty ray etistikting tura maghynasyn auyspaly obrazdy maghynagha auystyru shart edi. "Saghynyshym kóp tegi" degen  tarmaqtaghy "kóp tegi" degen sóz tirkesin "kóktedi" degen bolymdy etistikpen auystyrghan útymdy bolar edi. Ólenning songhy "Sarghaymaytyn zaman joq, adal az da, arman kóp" degen eki tarmaghy býkil ólenning óte serpindi kele jatqan sezimge toly taypama jol jorghasynan ashyq aqyl aitqandyghy ýshin janyldyryp, ólenning órttey jalynyna su sepkendey әser beredi. Sol sebepti ólenning kórkemdigi túrghysynan búl eki tarmaqty óleng boyyna synalanghan, basy artyq sóilem deuge bolady. Óitkeni aqyl aitu - ólenge tәn beyneleu tәsiline jat qúbylys. Óleng arqyly aqyl aitqan aqyndy aqyn emes, filosof deu oryndy. Qazirgi qazaq ólenining qasireti aqyn men filosofty ajyrata almauymyzdan tuyndap otyrghan siyaqty. Búghan basylym betterinde aqyndyq ólenderden góri aqyldyq ólenderding joly bolyp jýrgendigi aiqyn dәlel bola alady. Marat Qabanbaydyng sózimen aitqanda: "Aqyl aitqan jerde poeziya óledi." Al jyraulyq poeziyanyng dәstýr jalghastyghy túrghysynan alyp qaraghanda, búl tabighy qúbylys. Óitkeni aqyldyq saryn jyraulyq poeziyanyng týp qazyghy ekendigi bәrimizge belgili. Búl - ólendegi sezimdik tanym men aqyldyq tanymnyng aqynnyng jasampazdyq qiyaly arqyly sergek sezimge ainalyp baryp, oqyrmandardyng lәzzatanu týisigimen qiysyp, odan song olardyng oi-qiyalynda parasatty tanym bolyp qaytadan kórinis berip túrghandyghy aidan anyq. Múndaghy sezimdik tanym ólendegi lirikalyq "Mennin" kónil-kýi, minez-qúlyq jaqtaghy psihologiyalyq ózgeristerining aqylgha ainaluy arqyly kórinis tauyp otyr. Al aqyldyq tanym týrinde qalyp qoyghan ana bir tarmaqtar bolsa, osy bir filosofiyalyq kózqarastyng sezimge ainaluyn kýtip túrghan sekildi. Sondyqtan da búl ólenning boyynan qazaq óleng ónerining dәstýr jalghastyghy men janashyldyghynyng qayshylyqty kórinisining beynesin bayqaugha bolady. Naqtylap aitqanda, biz kýni býginge deyin jyraulyq poeziyanyng tabighy jalghasy bolghan aqyldyq óleng men aqyndyq ólenning arajigin ajyrata qaraugha әli de әlsizdik tanytyp kele jatyrmyz. Óitkeni qazirgi qazaq óleng ónerinde syrtqy týri jyraulyq ishki mәni aqyndyq ólenderden mýlde aumaytyn ólender jii kezdesedi.

Jәrken Bódeshúlynyng ólenderi songhy kezde tipti de shymyrlanyp, tasqa qaqqan shegedey ornyghyp, qadalghan jerinen qan alatyn qandauyrday daralana týskendigi onyng óleng jasampazdyghyn baqylap jýrgen bayypty oqyrmangha birden angharylady.

Almatydan -

Semeyge úshyp týskenmin,

Tumysynan synar qanat qús kórdim.

Maghan eshkim qaramady pysqyryp,

Kóz qiyghy sol beybaqqa týsti eldin...

Qús jorghalap qarsy aldyna kelgen-di,

Baldaqty adam oghan júmsaq jem berdi.

Aqynnyng búl óleni qas qaghym sәttegi shynayy ómir kórinisin sheberlikpen syzyp shyqqan suretshining oily suretine úqsaydy. Ondaghy "Semey" men "Synar qanatty qústyn" baylanysy "Baldaqty adam oghan júmsaq jem berdi" degen tarmaqpen óte oryndy sәikestik tauyp túr. Búnda "Maghan eshkim qaramady pysqyryp" dep otyrghan aqynnyng synar qanatty qústy Astanada kórmey, Semeyde kórui óte útymdy tapqyrlyq deuge bolady. "Baldaqty adamnyng oghan júmsaq jem berui de" odan asqan sheberlikting jemisi ekendigi kórinip túr. Jәrken Bódeshúlynyng osy bir qysqa da núsqa ólenining ýlgisimen onyng búdan búrynghy "Júldyzgha oryn Ay bermes", "Emender týnde býrleydi", "Qasqyrdyng asyghy" qatarly óz betin tanytqan jyr jinaqtaryndaghy ólenderine kóz salar bolsaq, onda onyng birqydyru ólenderinen ólenning sapasyn emes, sanyn tolyqtyryp túrghan birqatar shumaqtardy angharghan bolar edik.

Emen mәngi túraqtap,

Teriskeydi, kýngeydi.

Kýn shyqqanda shuaqtap,

Ay tughanda býrleydi.

Óler ghasyr,

Óler jyl,

Óner, sirә, óler me?

Órken jayghan ólen-jyr,

Taghdyrlas sol emenge.

Búl óleng basqy bir-aq shumaqpen ózining aitaryn aityp, ýlgirgen óleng ekendigi kórinip túr. Onyng "Óler ghasyr, Óler jyl, Óner, sirә, óler me? Órken jayghan ólen-jyr, Taghdyrlas sol emenge" degen songhy shumaghy - basy artyq dýniye. Oqyrman aqynnyng týsinik beruinsiz búl ólenning birinshi shumaghyn oqyghan son-aq, bayaghyda oi-qiyal iyirimine sýngip ketken bolatyn. Týpsiz tereng lәzzatty oi-qiyal iyiriminde sýngip otyrghan oqyrmangha týsinik beruding qajeti shamaly siyaqty. Dәl osy bir óleng sekildi myna bir keremet óleng de bayqamay songhy shumaqtaryn ózine jalghap alghandyghy kórinip túr.

Úzaq jolgha alshandap jýrgisi kep,

Alshaghyr at beldeude túr kisinep.

Shar ainaday kózinen januardyn,

Suretimdi kórdim men túnghysh ret.

Tapsa ómirden ózining jarasymyn,

Jasyra almas aq kónil bala syryn.

Janarynan ap-ayqyn kórinip túr

Móldiregen moyylday qarashyghym.

Kórinip túr kózinen dýiim dýniye,

(Kórip túrmyn tirshilik kýiin, mine).

Onyng sol bir jaynaghan janarynan,

Kórip túrmyn tau, dala, ýiimdi de.

Úzaq jolgha alshandap jýrgisi kep,

Alshaghyr at beldeude túr kisinep.

Ol da mening túnghiyq janarymnan,

Kórdi me eken mýsinin túnghysh ret?

Búl óleng de basqy bir-aq shumaghymen mәngi este qalatynday úly óleng bolugha tiyis edi. Biraq aqyn "Shar ainaday kózinen januardyn, Suretimdi kórdim men túnghysh ret" dep, óte әserlenip ketkendiginen bolar, alshaghyr attyng janaryna taghy da ýnilip, "Móldiregen moyylday qarashyghyn", "Tau, dala, ýiin" kóruge tyrysady. Eng sonynda oghan da qanaghat etpey, "Ol da mening túnghiyq janarymnan, Kórdi me eken mýsinin túnghysh ret?" dep óz janarynan alshaghyr atqa óz mýsinin kórsetuge tyrysady. Qansha degenmen songhy ýsh shumaqtyng alghashqy bir shumaqtay tabighy aghylyp túrghan taza lirikalyq sezim emes ekendigi kórinip túr. Sol sebepti de onda sezim auysuy bar deuge bolady. Ólende sezim auysqan jerde onyng nemen tynatyndyghyn Belinskiyding ólendik týsiniginen qarastyryp kóreyik. "Belinskiy lirikaly ólenderding oqyrmandy tózimnen aiyryp, jalyqtyryp jiberer úzaq boluyn únatpaghan. Lirikanyng úzaq bolu sebebin danyshpan synshy aqynnyng bir ólenning ishinde bir sezinuden ekinshi sezinuge auysuynan, sondyqtan amal joq, eki úday sezimning jigin jymdastyru ýshin ystyq sezimnen salqyn aqylgha kóship, tilin bezeydi dep bilgen. Múnda shyndyq bar ma? Bar. Syrshyl sezim ornyna syrdang aqyl qualau - lirikagha shәlkes әreket. Bir sezimnen ekinshi bir sezimge auysu ólendi shygharmanyng kólemin úzartyp jiberetini de ras" (Zeynolla Ghabdolov). Jәrken Bódeshúly búl aqiqatty songhy kezderi qalyptastyrghan әri qysqa, әri núsqa óleng ýlgilerinde osy qaghidany tereng týsingen kórinedi. Óitkeni mynaday qarbalastyq pen bәsekelestikke toly bәigeler dәuirinde dәm-tatusyz, úzynsonar ólenderdi oqyp otyrugha eshkimning múrshasy kelmey jýrgendigi jasyryn emes. Búl kýnderi oqyrman qysqa da núsqa ólenderdi óte talghampazdyqpen saralap, oqidy. Sol sebepti de aqyn:

Qanaty altyn qús bolyp,

Úshyp, qonyp jýremin.

Múqaghaligha týstenip,

Júmekenge týnedim.

Jolym úzaq, týney ketpey, ne etermin,

Óz qosyma aryp ashyp jetermin. -

dep ózining bir kezderi qara óleng ýlgisimen óleng jazyp, odan song jyraulyq poeziya sarynyna auysqandyghyn, týbinde ózining Jәrkenshe bir jyr jәrmenkesin elge әigili etetindigine senim baylap otyr. Shynynda da, "týnimen jyr jazyp", ólenderine "jarty aidan jaqsha ashyp",  oghan "jýldyzdardan nýkte qoyyp" jýrgen aqynnyng ózinshe bir sara jol salatyndyghyna senuge bolady. Óitkeni Jәrken aqyn - óleng ólkesinde órshelenbey, danqymen emes, darynymen daralanyp kele jatqan naghyz aqyndyq beynedegi túlgha ekendigin, әsirese, elimiz egemendik alghannan keyin, óz qoltanbasymen dәleldep kele jatqan biregey aqyndardyng biri. Onyng jyrlaryndaghy últtyq ruh Atamekendi ansap, sol ansaudyng nәtiyjesinde "arghy betten shegaradan qarghyp ótken" erligimen úshtasyp jatqandyghyn әli de tolyq týsinbey kele jatqandyghymyz ókinishti. Tipti, ishtey týsinsek te, moyyndasaq ta, moyyndaghymyz kelmey qayqandap, jer shúqyp, otyryp qalatyndyghymyz da jasyryn emes. Sayyp kelgende, Jәrken aqynnyng ólen-jyrlary ony qazirgi qazaq óleng ónerinde ózindik beti bar bes aqynnyng qataryna úyalmay qoya alatyndyghyna nyq senimdi deuge bolady. "Demek, stilidi naqtyly talant, úly jazushylardyng tuyndylarynan izdegen jón" (Qajym Júmaliyev) degen siyaqty, Jәrken aqyn da - daryndy aqyn. Onyng ólenderin tilge alyp, pikir bildiru ólenderining ótimsizdiginen elep-eskerusiz qalyp jýrgen aqyndarymyzdyng jaghasyn ústatatyndyghy sózsiz. Búl arada bizge keregi de - osy. "Ólenderi tógilip túr, qúiylyp túr" degennen bizding útqanymyz shamaly. Ay búryn mýshәiralar men bәigelerding jýldegerleri anyqtalyp jatatyn myna zamanda Jәrken aqyn siyaqty ólende óz beti bar, daryndy aqyndar men jazushylardy jete tany almay kele jatqandyghymyz ókinishti-aq!

Ansaydy qús- úyasyn,

Qúlan - qaghyn.

Darigha, oryndaldy úly armanym.

"Jayyrdyng eng qúrmetti azamaty"

Atandym jarlyghymen bir Allanyn.

"Aqyndardyng jýregi - Tәnirinin  qazynasy" (Aygýl Kemelbaeva) degen, mine, - osy. Allanyng jarlyghymen "Jayyrdyng eng qúrmetti azamaty" atanyp otyrghan Jәrken aqyngha "ataghynyz" qútty bolsyn aitayyq, aghayyn!

Bekqoja Jylqybekúly,

L.N.Gumiylev atyndaghy

Euraziya últtyq uniyversiytetinin

dosenti, f. gh. K

«Abay-aqparat»