ء"تانى ساۋ بولعانمەن، جانى اۋىرماعان ادامنان، دەرتسىز اقىننان كلاسسيكا تۋمايتىن بولۋى كەرەك. اقىن - ءوزىنىڭ ىشكى دەرتىن، جان اۋرۋىن ىنجۋگە اينالدىراتىن جۇمباق جان" (قادىر مىرزا ءالي). جاركەن بودەشۇلى - انە، سونداي جۇمباق جانداردىڭ ءبىرى. كەيبىرەۋلەر "اقىندىقتى قويىپ كەتتىم دەيدى. اقىندىق كيەسىن ۇستاي المادىم، پەندە تىرىلىكپەن بولىپ كەتتىم دەپ مويىندايتىندار جوقتىڭ قاسى" (مىرزاگەلدى كەمەل). جاركەن بودەشۇلى پەندەشىلىكتىڭ قانشاما قۇربانى بولسا دا، ول اقىندىقتى "قويىپ كەتە الماي ءجۇر." ويتكەنى ول - ازاپتى دا اۋىر جول ەسەپتەلەتىن اقىندىقتىڭ اق سويلەيتىن قايتالانباس قاسيەتتى كيەسىنىڭ تۇتقىنى. سول سەبەپتى دە ءبىز ونىڭ ولەڭدەرىن وقىپ وتىرىپ، قارا ولەڭنىڭ قايماعىنان ءدام تاتىپ، بۇقار جىراۋ سياقتى جىر شىڭىنا شىققان ۇلار جىراۋدىڭ ۇلىلىعىمەن ءتىل تابىسقانداي بولامىز.

تۋعان جەردەن كەتكەلi,

ساعىنىشىم كوپ تەگi.

ايعا قاراپ ۇلىعان

مەن بiر جالعىز كوك ءبورi.

ايعا قاراپ ۇلىسام -

اي سارعايىپ باتادى.

كۇنگە قاراپ ۇلىسام -

كۇن سارعايىپ باتادى.

تاڭعا قاراپ ۇلىسام -

تاڭ سارعايىپ اتادى.

تاۋعا قاراپ ۇلىسام -

تاۋ سارعايىپ قالادى.

سۋعا قاراپ ۇلىسام -

سۋ سارعايىپ اعادى.

سارعايمايتىن زامان جوق،

ادال از دا، ارمان كوپ،

ۇرلىعى كوپ پانيدە،

ۇلىماسقا امال جوق.

ء"تانى ساۋ بولعانمەن، جانى اۋىرماعان ادامنان، دەرتسىز اقىننان كلاسسيكا تۋمايتىن بولۋى كەرەك. اقىن - ءوزىنىڭ ىشكى دەرتىن، جان اۋرۋىن ىنجۋگە اينالدىراتىن جۇمباق جان" (قادىر مىرزا ءالي). جاركەن بودەشۇلى - انە، سونداي جۇمباق جانداردىڭ ءبىرى. كەيبىرەۋلەر "اقىندىقتى قويىپ كەتتىم دەيدى. اقىندىق كيەسىن ۇستاي المادىم، پەندە تىرىلىكپەن بولىپ كەتتىم دەپ مويىندايتىندار جوقتىڭ قاسى" (مىرزاگەلدى كەمەل). جاركەن بودەشۇلى پەندەشىلىكتىڭ قانشاما قۇربانى بولسا دا، ول اقىندىقتى "قويىپ كەتە الماي ءجۇر." ويتكەنى ول - ازاپتى دا اۋىر جول ەسەپتەلەتىن اقىندىقتىڭ اق سويلەيتىن قايتالانباس قاسيەتتى كيەسىنىڭ تۇتقىنى. سول سەبەپتى دە ءبىز ونىڭ ولەڭدەرىن وقىپ وتىرىپ، قارا ولەڭنىڭ قايماعىنان ءدام تاتىپ، بۇقار جىراۋ سياقتى جىر شىڭىنا شىققان ۇلار جىراۋدىڭ ۇلىلىعىمەن ءتىل تابىسقانداي بولامىز.

تۋعان جەردەن كەتكەلi,

ساعىنىشىم كوپ تەگi.

ايعا قاراپ ۇلىعان

مەن بiر جالعىز كوك ءبورi.

ايعا قاراپ ۇلىسام -

اي سارعايىپ باتادى.

كۇنگە قاراپ ۇلىسام -

كۇن سارعايىپ باتادى.

تاڭعا قاراپ ۇلىسام -

تاڭ سارعايىپ اتادى.

تاۋعا قاراپ ۇلىسام -

تاۋ سارعايىپ قالادى.

سۋعا قاراپ ۇلىسام -

سۋ سارعايىپ اعادى.

سارعايمايتىن زامان جوق،

ادال از دا، ارمان كوپ،

ۇرلىعى كوپ پانيدە،

ۇلىماسقا امال جوق.

ولەڭ يەسىنىڭ بۇل ولەڭدەگi تۋعان جەرگە دەگەن نازدى ساعىنىشى ارالاسقان تانىمى ونى دەرەۋ كوك بورiگە اينالدىرىپ جiبەرەدi. ول ولەڭ وزەگiندە قالاي قاراپ ۇلىسا دا، سول بولمىس پەن قۇبىلىس سارعايىپ قالادى. مiنە، مۇنىڭ ءوزi اقىلدىق تانىمنىڭ ولەڭنiڭ قۇرىلىمىندا سەزiمگە اينالۋىنىڭ ايقىن ايعاعى. ولەڭنiڭ سوڭعى "ۇرلىعى كوپ پانيدە، ۇلىماسقا امال جوق" دەگەن تارماقتارىندا سەزiمگە اينالعان پاراسات قايتادان تانىمعا اينالا باستايدى. وندا سەزiمگە اينالماي قالعان تارماقتار دا جوق ەمەس. مىسالى، "تۋعان  جەردەن كەتكەلi" دەگەن تارماق ولەڭ تiلi ەمەس. ونى سەزiمگە اينالدىرۋ ءۇشiن "كەتكەلi" دەگەن شارتتى راي ەتiستiكتiڭ تۋرا ماعىناسىن اۋىسپالى وبرازدى ماعىناعا اۋىستىرۋ شارت ەدى. "ساعىنىشىم كوپ تەگi" دەگەن  تارماقتاعى "كوپ تەگi" دەگەن ءسوز تiركەسiن "كوكتەدi" دەگەن بولىمدى ەتiستiكپەن اۋىستىرعان ۇتىمدى بولار ەدى. ولەڭنiڭ سوڭعى "سارعايمايتىن زامان جوق، ادال از دا، ارمان كوپ" دەگەن ەكi تارماعى بۇكiل ولەڭنiڭ وتە سەرپiندi كەلە جاتقان سەزiمگە تولى تايپاما جول جورعاسىنان اشىق اقىل ايتقاندىعى ءۇشiن جاڭىلدىرىپ، ولەڭنiڭ ورتتەي جالىنىنا سۋ سەپكەندەي اسەر بەرەدi. سول سەبەپتi ولەڭنىڭ كوركەمدىگى تۇرعىسىنان بۇل ەكi تارماقتى ولەڭ بويىنا سىنالانعان، باسى ارتىق سويلەم دەۋگە بولادى. ويتكەنى اقىل ايتۋ - ولەڭگە ءتان بەينەلەۋ تاسىلىنە جات قۇبىلىس. ولەڭ ارقىلى اقىل ايتقان اقىندى اقىن ەمەس، فيلوسوف دەۋ ورىندى. قازىرگى قازاق ولەڭىنىڭ قاسىرەتى اقىن مەن فيلوسوفتى اجىراتا الماۋىمىزدان تۋىنداپ وتىرعان سياقتى. بۇعان باسىلىم بەتتەرىندە اقىندىق ولەڭدەردەن گورى اقىلدىق ولەڭدەردىڭ جولى بولىپ جۇرگەندىگى ايقىن دالەل بولا الادى. مارات قابانبايدىڭ سوزىمەن ايتقاندا: "اقىل ايتقان جەردە پوەزيا ولەدى." ال جىراۋلىق پوەزيانىڭ ءداستۇر جالعاستىعى تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا، بۇل تابيعي قۇبىلىس. ويتكەنى اقىلدىق سارىن جىراۋلىق پوەزيانىڭ ءتۇپ قازىعى ەكەندىگى بارىمىزگە بەلگىلى. بۇل - ولەڭدەگى سەزiمدiك تانىم مەن اقىلدىق تانىمنىڭ اقىننىڭ جاسامپازدىق قيالى ارقىلى سەرگەك سەزiمگە اينالىپ بارىپ، وقىرمانداردىڭ ءلاززاتانۋ تۇيسiگiمەن قيىسىپ، ودان سوڭ ولاردىڭ وي-قيالىندا پاراساتتى تانىم بولىپ قايتادان كورiنiس بەرiپ تۇرعاندىعى ايدان انىق. مۇنداعى سەزiمدiك تانىم ولەڭدەگi ليريكالىق "مەننىڭ" كوڭiل-كۇي، مiنەز-قۇلىق جاقتاعى پسيحولوگيالىق وزگەرiستەرiنiڭ اقىلعا اينالۋى ارقىلى كورiنiس تاۋىپ وتىر. ال اقىلدىق تانىم تۇرىندە قالىپ قويعان انا ءبىر تارماقتار بولسا، وسى ءبىر فيلوسوفيالىق كوزقاراستىڭ سەزiمگە اينالۋىن كۇتىپ تۇرعان سەكىلدى. سوندىقتان دا بۇل ولەڭنىڭ بويىنان قازاق ولەڭ ونەرىنىڭ ءداستۇر جالعاستىعى مەن جاڭاشىلدىعىنىڭ قايشىلىقتى كورىنىسىنىڭ بەينەسىن بايقاۋعا بولادى. ناقتىلاپ ايتقاندا، ءبىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن جىراۋلىق پوەزيانىڭ تابيعي جالعاسى بولعان اقىلدىق ولەڭ مەن اقىندىق ولەڭنىڭ اراجىگىن اجىراتا قاراۋعا ءالى دە السىزدىك تانىتىپ كەلە جاتىرمىز. ويتكەنى قازىرگى قازاق ولەڭ ونەرىندە سىرتقى ءتۇرى جىراۋلىق ىشكى ءمانى اقىندىق ولەڭدەردەن مۇلدە اۋمايتىن ولەڭدەر ءجيى كەزدەسەدى.

جاركەن بودەشۇلىنىڭ ولەڭدەرى سوڭعى كەزدە ءتىپتى دە شىمىرلانىپ، تاسقا قاققان شەگەدەي ورنىعىپ، قادالعان جەرىنەن قان الاتىن قانداۋىرداي دارالانا تۇسكەندىگى ونىڭ ولەڭ جاسامپازدىعىن باقىلاپ جۇرگەن بايىپتى وقىرمانعا بىردەن اڭعارىلادى.

الماتىدان -

سەمەيگە ۇشىپ تۇسكەنمىن،

تۋمىسىنان سىڭار قانات قۇس كوردىم.

ماعان ەشكىم قارامادى پىسقىرىپ،

كوز قيىعى سول بەيباققا ءتۇستى ەلدىڭ...

قۇس جورعالاپ قارسى الدىنا كەلگەن-ءدى،

بالداقتى ادام وعان جۇمساق جەم بەردى.

اقىننىڭ بۇل ولەڭى قاس قاعىم ساتتەگى شىنايى ءومىر كورىنىسىن شەبەرلىكپەن سىزىپ شىققان سۋرەتشىنىڭ ويلى سۋرەتىنە ۇقسايدى. ونداعى "سەمەي" مەن "سىڭار قاناتتى قۇستىڭ" بايلانىسى "بالداقتى ادام وعان جۇمساق جەم بەردى" دەگەن تارماقپەن وتە ورىندى سايكەستىك تاۋىپ تۇر. بۇندا "ماعان ەشكىم قارامادى پىسقىرىپ" دەپ وتىرعان اقىننىڭ سىڭار قاناتتى قۇستى استانادا كورمەي، سەمەيدە كورۋى وتە ۇتىمدى تاپقىرلىق دەۋگە بولادى. "بالداقتى ادامنىڭ وعان جۇمساق جەم بەرۋى دە" ودان اسقان شەبەرلىكتىڭ جەمىسى ەكەندىگى كورىنىپ تۇر. جاركەن بودەشۇلىنىڭ وسى ءبىر قىسقا دا نۇسقا ولەڭىنىڭ ۇلگىسىمەن ونىڭ بۇدان بۇرىنعى "جۇلدىزعا ورىن اي بەرمەس", "ەمەندەر تۇندە بۇرلەيدى", "قاسقىردىڭ اسىعى" قاتارلى ءوز بەتىن تانىتقان جىر جيناقتارىنداعى ولەڭدەرىنە كوز سالار بولساق، وندا ونىڭ بىرقىدىرۋ ولەڭدەرىنەن ولەڭنىڭ ساپاسىن ەمەس، سانىن تولىقتىرىپ تۇرعان بىرقاتار شۋماقتاردى اڭعارعان بولار ەدىك.

ەمەن ماڭگى تۇراقتاپ،

تەرىسكەيدى، كۇنگەيدى.

كۇن شىققاندا شۋاقتاپ،

اي تۋعاندا بۇرلەيدى.

ولەر عاسىر،

ولەر جىل،

ونەر، ءسىرا، ولەر مە؟

وركەن جايعان ولەڭ-جىر،

تاعدىرلاس سول ەمەنگە.

بۇل ولەڭ باسقى ءبىر-اق شۋماقپەن ءوزىنىڭ ايتارىن ايتىپ، ۇلگىرگەن ولەڭ ەكەندىگى كورىنىپ تۇر. ونىڭ "ولەر عاسىر، ولەر جىل، ونەر، ءسىرا، ولەر مە؟ وركەن جايعان ولەڭ-جىر، تاعدىرلاس سول ەمەنگە" دەگەن سوڭعى شۋماعى - باسى ارتىق دۇنيە. وقىرمان اقىننىڭ تۇسىنىك بەرۋىنسىز بۇل ولەڭنىڭ ءبىرىنشى شۋماعىن وقىعان سوڭ-اق، باياعىدا وي-قيال يىرىمىنە سۇڭگىپ كەتكەن بولاتىن. ءتۇپسىز تەرەڭ ءلاززاتتى وي-قيال يىرىمىندە سۇڭگىپ وتىرعان وقىرمانعا تۇسىنىك بەرۋدىڭ قاجەتى شامالى سياقتى. ءدال وسى ءبىر ولەڭ سەكىلدى مىنا ءبىر كەرەمەت ولەڭ دە بايقاماي سوڭعى شۋماقتارىن وزىنە جالعاپ العاندىعى كورىنىپ تۇر.

ۇزاق جولعا الشاڭداپ جۇرگىسى كەپ،

الشاعىر ات بەلدەۋدە تۇر كىسىنەپ.

شار ايناداي كوزىنەن جانۋاردىڭ،

سۋرەتىمدى كوردىم مەن تۇڭعىش رەت.

تاپسا ومىردەن ءوزىنىڭ جاراسىمىن،

جاسىرا الماس اق كوڭىل بالا سىرىن.

جانارىنان اپ-ايقىن كورىنىپ تۇر

مولدىرەگەن مويىلداي قاراشىعىم.

كورىنىپ تۇر كوزىنەن ءدۇيىم دۇنيە،

(كورىپ تۇرمىن تىرشىلىك كۇيىن، مىنە).

ونىڭ سول ءبىر جايناعان جانارىنان،

كورىپ تۇرمىن تاۋ، دالا، ءۇيىمدى دە.

ۇزاق جولعا الشاڭداپ جۇرگىسى كەپ،

الشاعىر ات بەلدەۋدە تۇر كىسىنەپ.

ول دا مەنىڭ تۇڭعيىق جانارىمنان،

كوردى مە ەكەن ءمۇسىنىن تۇڭعىش رەت؟

بۇل ولەڭ دە باسقى ءبىر-اق شۋماعىمەن ماڭگى ەستە قالاتىنداي ۇلى ولەڭ بولۋعا ءتيىس ەدى. بىراق اقىن "شار ايناداي كوزىنەن جانۋاردىڭ، سۋرەتىمدى كوردىم مەن تۇڭعىش رەت" دەپ، وتە اسەرلەنىپ كەتكەندىگىنەن بولار، الشاعىر اتتىڭ جانارىنا تاعى دا ءۇڭىلىپ، "مولدىرەگەن مويىلداي قاراشىعىن", "تاۋ، دالا، ءۇيىن" كورۋگە تىرىسادى. ەڭ سونىندا وعان دا قاناعات ەتپەي، "ول دا مەنىڭ تۇڭعيىق جانارىمنان، كوردى مە ەكەن ءمۇسىنىن تۇڭعىش رەت؟" دەپ ءوز جانارىنان الشاعىر اتقا ءوز ءمۇسىنىن كورسەتۋگە تىرىسادى. قانشا دەگەنمەن سوڭعى ءۇش شۋماقتىڭ العاشقى ءبىر شۋماقتاي تابيعي اعىلىپ تۇرعان تازا ليريكالىق سەزىم ەمەس ەكەندىگى كورىنىپ تۇر. سول سەبەپتى دە وندا سەزىم اۋىسۋى بار دەۋگە بولادى. ولەڭدە سەزىم اۋىسقان جەردە ونىڭ نەمەن تىناتىندىعىن بەلينسكيدىڭ ولەڭدىك تۇسىنىگىنەن قاراستىرىپ كورەيىك. "بەلينسكي ليريكالى ولەڭدەردىڭ وقىرماندى توزىمنەن ايىرىپ، جالىقتىرىپ جىبەرەر ۇزاق بولۋىن ۇناتپاعان. ليريكانىڭ ۇزاق بولۋ سەبەبىن دانىشپان سىنشى اقىننىڭ ءبىر ولەڭنىڭ ىشىندە ءبىر سەزىنۋدەن ەكىنشى سەزىنۋگە اۋىسۋىنان، سوندىقتان امال جوق، ەكى ۇداي سەزىمنىڭ جىگىن جىمداستىرۋ ءۇشىن ىستىق سەزىمنەن سالقىن اقىلعا كوشىپ، ءتىلىن بەزەيدى دەپ بىلگەن. مۇندا شىندىق بار ما؟ بار. سىرشىل سەزىم ورنىنا سىرداڭ اقىل قۋالاۋ - ليريكاعا شالكەس ارەكەت. ءبىر سەزىمنەن ەكىنشى ءبىر سەزىمگە اۋىسۋ ولەڭدى شىعارمانىڭ كولەمىن ۇزارتىپ جىبەرەتىنى دە راس" (زەينوللا عابدولوۆ). جاركەن بودەشۇلى بۇل اقيقاتتى سوڭعى كەزدەرى قالىپتاستىرعان ءارى قىسقا، ءارى نۇسقا ولەڭ ۇلگىلەرىندە وسى قاعيدانى تەرەڭ تۇسىنگەن كورىنەدى. ويتكەنى مىناداي قاربالاستىق پەن باسەكەلەستىككە تولى بايگەلەر داۋىرىندە ءدام-تاتۋسىز، ۇزىنسونار ولەڭدەردى وقىپ وتىرۋعا ەشكىمنىڭ مۇرشاسى كەلمەي جۇرگەندىگى جاسىرىن ەمەس. بۇل كۇندەرى وقىرمان قىسقا دا نۇسقا ولەڭدەردى وتە تالعامپازدىقپەن سارالاپ، وقيدى. سول سەبەپتى دە اقىن:

قاناتى التىن قۇس بولىپ،

ۇشىپ، قونىپ جۇرەمىن.

مۇقاعاليعا تۇستەنىپ،

جۇمەكەنگە تۇنەدىم.

جولىم ۇزاق، تۇنەي كەتپەي، نە ەتەرمىن،

ءوز قوسىما ارىپ اشىپ جەتەرمىن. -

دەپ ءوزىنىڭ ءبىر كەزدەرى قارا ولەڭ ۇلگىسىمەن ولەڭ جازىپ، ودان سوڭ جىراۋلىق پوەزيا سارىنىنا اۋىسقاندىعىن، تۇبىندە ءوزىنىڭ جاركەنشە ءبىر جىر جارمەڭكەسىن ەلگە ايگىلى ەتەتىندىگىنە سەنىم بايلاپ وتىر. شىنىندا دا، "تۇنىمەن جىر جازىپ", ولەڭدەرىنە "جارتى ايدان جاقشا اشىپ",  وعان ء"جۇلدىزداردان نۇكتە قويىپ" جۇرگەن اقىننىڭ وزىنشە ءبىر سارا جول سالاتىندىعىنا سەنۋگە بولادى. ويتكەنى جاركەن اقىن - ولەڭ ولكەسىندە ورشەلەنبەي، داڭقىمەن ەمەس، دارىنىمەن دارالانىپ كەلە جاتقان ناعىز اقىندىق بەينەدەگى تۇلعا ەكەندىگىن، اسىرەسە، ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن، ءوز قولتاڭباسىمەن دالەلدەپ كەلە جاتقان بىرەگەي اقىنداردىڭ ءبىرى. ونىڭ جىرلارىنداعى ۇلتتىق رۋح اتامەكەندى اڭساپ، سول اڭساۋدىڭ ناتيجەسىندە "ارعى بەتتەن شەگارادان قارعىپ وتكەن" ەرلىگىمەن ۇشتاسىپ جاتقاندىعىن ءالى دە تولىق تۇسىنبەي كەلە جاتقاندىعىمىز وكىنىشتى. ءتىپتى، ىشتەي تۇسىنسەك تە، مويىنداساق تا، مويىنداعىمىز كەلمەي قايقاڭداپ، جەر شۇقىپ، وتىرىپ قالاتىندىعىمىز دا جاسىرىن ەمەس. سايىپ كەلگەندە، جاركەن اقىننىڭ ولەڭ-جىرلارى ونى قازىرگى قازاق ولەڭ ونەرىندە وزىندىك بەتى بار بەس اقىننىڭ قاتارىنا ۇيالماي قويا الاتىندىعىنا نىق سەنىمدى دەۋگە بولادى. "دەمەك، ءستيلدى ناقتىلى تالانت، ۇلى جازۋشىلاردىڭ تۋىندىلارىنان ىزدەگەن ءجون" (قاجىم جۇماليەۆ) دەگەن سياقتى، جاركەن اقىن دا - دارىندى اقىن. ونىڭ ولەڭدەرىن تىلگە الىپ، پىكىر ءبىلدىرۋ ولەڭدەرىنىڭ وتىمسىزدىگىنەن ەلەپ-ەسكەرۋسىز قالىپ جۇرگەن اقىندارىمىزدىڭ جاعاسىن ۇستاتاتىندىعى ءسوزسىز. بۇل ارادا بىزگە كەرەگى دە - وسى. "ولەڭدەرى توگىلىپ تۇر، قۇيىلىپ تۇر" دەگەننەن ءبىزدىڭ ۇتقانىمىز شامالى. اي بۇرىن ءمۇشايرالار مەن بايگەلەردىڭ جۇلدەگەرلەرى انىقتالىپ جاتاتىن مىنا زاماندا جاركەن اقىن سياقتى ولەڭدە ءوز بەتى بار، دارىندى اقىندار مەن جازۋشىلاردى جەتە تاني الماي كەلە جاتقاندىعىمىز وكىنىشتى-اق!

اڭسايدى قۇس- ۇياسىن،

قۇلان - قاعىن.

داريعا، ورىندالدى ۇلى ارمانىم.

"جايىردىڭ ەڭ قۇرمەتتى ازاماتى"

اتاندىم جارلىعىمەن ءبىر اللانىڭ.

"اقىنداردىڭ جۇرەگى - ءتاڭىرىنىڭ  قازىناسى" (ايگۇل كەمەلباەۆا) دەگەن، مىنە، - وسى. اللانىڭ جارلىعىمەن "جايىردىڭ ەڭ قۇرمەتتى ازاماتى" اتانىپ وتىرعان جاركەن اقىنعا "اتاعىڭىز" قۇتتى بولسىن ايتايىق، اعايىن!

بەكقوجا جىلقىبەكۇلى،

ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى

ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتءiنىڭ

دوتسەنتى، ف. ع. ك

«اباي-اقپارات»