Yqylas atyndaghy muzykalyq halyq aspaptar múrajayynda «Kýmbirlep dombyrasy Núr-aghannyn» atty muzykalyq-tanymdyq kesh ótti.

Búl shara «Óner» halyqtyq-qoghamdyq uniyversiytetining birlesip úiymdastyruymen Qazaqstannyng halyq artiysi, Memlekettik syilyqtyng iyegeri, «Halyq Qaharmany» Núrghisa Tilendiyevting dombyrasyn múrajaygha tapsyru saltanatyna oraylastyryldy.

Kesh shymyldyghyn Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Din-Zuhra Núrghisaqyzy jetekshilik etetin N.Tilendiyev atyndaghy qazaqtyng memlekettik-akademiyalyq «Otyrar sazy» orkestri «Ata tolghauy» kýiimen ashty. Odan keyin qazaqtyng muzykalyq mәdeniyetine kompozitor, diriyjer, oryndaushy retinde ólsheusiz ýles qosqan tanymal túlghanyng ómir jolyna sholu jasaldy.

Gita Sybanbaeva, Yqylas atyndaghy muzykalyq halyq aspaptar múrajayynyng qyzmetkeri:

«Núrghisa Atabayúly Tilendiyev 1925 jyly Almaty oblysy, Ile audany, Shiylikemer auylynda dýniyege kelgen. Tәnirding tilindey kýy saryndaryn әke aldynda otyryp, kókiregine qonaqtatqan bala әigili Kenen aqynnyng qaryndasy, anasy Salihanyng syzylta salatyn súlu әnderine jan jýregi terbelip ósedi. Mýshel jasqa tolar-tolmas kezinde qazaq pen qyrghyzdyn, orys pen tatardyng muzy-kalyq aspaptarynda aluan týrli әn-kýidi qúiqyljyta tartqanda auyl-aymaghy auzyn ashyp, kózin júmady eken.

Yqylas atyndaghy muzykalyq halyq aspaptar múrajayynda «Kýmbirlep dombyrasy Núr-aghannyn» atty muzykalyq-tanymdyq kesh ótti.

Búl shara «Óner» halyqtyq-qoghamdyq uniyversiytetining birlesip úiymdastyruymen Qazaqstannyng halyq artiysi, Memlekettik syilyqtyng iyegeri, «Halyq Qaharmany» Núrghisa Tilendiyevting dombyrasyn múrajaygha tapsyru saltanatyna oraylastyryldy.

Kesh shymyldyghyn Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Din-Zuhra Núrghisaqyzy jetekshilik etetin N.Tilendiyev atyndaghy qazaqtyng memlekettik-akademiyalyq «Otyrar sazy» orkestri «Ata tolghauy» kýiimen ashty. Odan keyin qazaqtyng muzykalyq mәdeniyetine kompozitor, diriyjer, oryndaushy retinde ólsheusiz ýles qosqan tanymal túlghanyng ómir jolyna sholu jasaldy.

Gita Sybanbaeva, Yqylas atyndaghy muzykalyq halyq aspaptar múrajayynyng qyzmetkeri:

«Núrghisa Atabayúly Tilendiyev 1925 jyly Almaty oblysy, Ile audany, Shiylikemer auylynda dýniyege kelgen. Tәnirding tilindey kýy saryndaryn әke aldynda otyryp, kókiregine qonaqtatqan bala әigili Kenen aqynnyng qaryndasy, anasy Salihanyng syzylta salatyn súlu әnderine jan jýregi terbelip ósedi. Mýshel jasqa tolar-tolmas kezinde qazaq pen qyrghyzdyn, orys pen tatardyng muzy-kalyq aspaptarynda aluan týrli әn-kýidi qúiqyljyta tartqanda auyl-aymaghy auzyn ashyp, kózin júmady eken.

Eseye kele, Kenennen bata alyp, jyr jampozy Jambyldyng sarqytyn ishedi. Alayda 14 jasynda ýlken ónerding sara jolyna qadam bastyrghan qazaq muzykasynyng maytalmany әigili Ahmet Júbanov edi. Balanyng boyyndaghy búla daryndy dana Ahmet birden tanidy. Tanidy da qolynan jetektep alyp kelip, qazaq últ aspaptar orkestrining dombyrashylar tobyna qosady.

Bala kýishige orkestr qúramyndaghy ónsheng dәuleskerlerding ishinen dombyrashylyqtyng dýldýli Qaly Jantileuding ong jaghynan oryn tiyedi. Qalidyng aldyn kórgen qúima qúlaq jas daryn búryn kýidi qyzyghyp tartsa, endi kýidi qúnyghyp tartatyn bolady. Búryn kýidi erigip tartsa, endi eligip tartady.

Núrghisa Atabayúly ózining barsha qabilet-darynyn halqynyng ruhyn asqaqtatugha arnady. Búl jolda ol halqymen etene til tabysyp, halqynyng syrlasy da, múndasy da bola aldy. Onyng muzykasy balanyng da, dananyng da jýregine jol tauyp, dýiim júrttyng ruhany jan serigine ainaldy. Ol ataq-danq izdegen joq, ataq-danq ony izdep tapty».Ári qaray kesh tizginin qolyna alghan «Óner» halyqtyq-qoghamdyq uniyversiytetining tóraghasy, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Aqan Ábduәli «Osy kiyeli shanyraqta qazaqtyng batyr úly, әri aqyn, әri kompozitor Mahambettin, jýz jasaghan jyr alyby - Jambyldyn, kýy atasy - Qúrmanghazynyn, qazaqtyng bas aqyny hakim Abaydyn, sonymen qatar bir ghasyrda birtuar jeztanday әnshiler Birjan sal men Ámire Qashaubaevtyn, Qaratau kýishilik mektebining negizin qalaushy, shertpe kýiding sheberi Sýgir Áliúlynyng jәne úly kompozitor, diriyjer Ahmet Júbanovtyng dombyralary saqtalghan. Osy atalghan úlylardyng aspaptardyng qatarynda endi Núrghisa Tilendiyevting on sausaghy erkin oinaghan, eki ishekti, bir tiyekti qasiyetti dombyrasyn da kóre alasyzdar. Yqylas atyndaghy muzykalyq aspaptar múrajayynyng diyrektory mindetin atqarushy Erlikbay Álimqúlov aghamyzdyng bastamasymen Darigha Tilendikelini kýishining «kózin» óz qolymen tapsyryp, dәstýr jalghastyghyn sabaqtastyryp otyr» dey kele, sal-serilerding kózi bolghan, ózi bolghan sahna sanlaghynyng basshylyghymen ómirge kelgen orkestrge toqtaldy.

- Kezinde belgili ónertanushy Bolat Sarybaev qazaqtyng halyqtyq muzykalyq aspaptaryn jinap, zerttegen edi. Dombyra men qobyzdan basqa, jetigen, sherter, shanqobyz, mesqobyz, syrnay, sazsyrnay, sybyzghy, asatayaq, dauylpaz, túyaqtas, qonyrau siyaqty osy saz aspaptaryn qayta janghyrtyp, júrtshylyqqa jetkizu maqsatynda Núrghisa Tilendiyev 1980 jyly orkestr úiym-dastyrdy. Qazaq filarmoniyasy janynan qúrylghan «Otyrar sazy» foliklorlyq-etnografiyalyq halyq muzykalyq aspaptary alghash shaghyn ansambli retinde júmys istedi. Eki jyldan keyin qanatyn kenge jayyp, orkestrge ainaldy. 1984 jyly Almaty qalasynda ótken Býkilodaqtyq festivalige qatysyp, dýniyening týkpir-týkpirin aralady. 1985 jyly Mәskeuding P.Chaykovskiy atyndaghy ýlken konsert zalynda ótken shygharmashylyq konsertte joghary kәsiby oryndaushylyq sheberligimen tanylyp, Býkilodaqtyq Komsomol syilyghynyng laureaty atandy. 1994 jyly Soltýstik Koreyada ótken dýniyejýzilik óner festivalinde bas bәigeni iyelenip, altyn jýldemen oraldy. 1999 jyly orkestrge Tilendiyev esimi, 2000 jyly Akademiyalyq ataq berildi, - dedi.

Al kýishi-kompozitordyng әnderin eng alghash oryndaghan Qazaqstan Respublikasynyng halyq artiysi, Memlekettik syilyqtyng laureaty, kýmis kómey әnshi Núrghaly Nýsipjanov «Qazaqtyng mandayyna Núr-aghanday úl syilaghan Atabay әkemizge, Saliha anamyzgha myng bir taghzym. Kez kelgen myqty dom-byrashy orkestr úiymdastyryp, basqara almaydy. Sonday-aq kez kelgen diriyjer kompozitor atanyp, muzyka jaza almaydy. Mәdeny saladaghy bir ózi jýrip atqarghan júmysyn otyz shaqty jigit jabylyp orynday almaytyny da aqiqat. Ol kisi turaly estelikti jyr qylyp aitugha bolady. Ekeumiz úzaq jyldar qoyan-qoltyq aralastyq. Men jekemenshik әnshisi edim. 20-30 әnin mening dauysyma arnap shygharghan. Áriyne, onymen maqtanyp otyrghan joqpyn. Maqtanghannan góri, arghy ja-ghynda túrghan amanattyng jauapkershiligi ýlken ekenin aitqanym jón bolar. Óitkeni óner tarlanynyng múralary tolyqtay jaryqqa shyqqan joq. Jartysynan kóbi әzirge oryndala qoymady. Ózi erterek ketip qaldy. Ómirden ótkennen keyin ózim segiz әnin orkestrge týsirdim. Dramalyq qoyylymdargha, kinogha jazghan tuyndylary kólenkede qalmay, әlemge tarauy tiyis. Olardy repertuargha qosu bәrimizding mindetimiz!» dep aghynan jarylyp, aqtaryla sóiledi.

Búdan keyin kompozitor jayly poema jazghan qarymdy qalamger, aqyn Mynbay Rәsh:

- Kókirek qars aiyrylyp, myng bosaghan,

Ózine oy kózimen kýnde sogham.

Kirpikte ýiirilgen jas keppey qoydy,

Úiqynnan oyansanshy, Núrghisa agham!, - dep keletin dastannan ýzindi oqyp berdi.

Al «Núrghisa Tilendiyev» atty ghúmyrnamalyq derekti hikaya jazghan Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, belgili ónertanushy ghalym Jarqyn Shәkәrim óz oiyn ortagha sala otyryp, daraboz dom-byrashynyng beymәlim qyrlaryn tilge tiyek etti.

- Shynyn aitqanda, Núr-aghannyng janynda jýrmek týgili, ol kisining qasyna barugha qorqatyn edik. Jolymyz týiisip qalsa, demimizdi ishimizge tartyp túryp qalatynbyz. Birde esikti ashyp qalsam, ishte «Otyrar sazynyn» dayyndyghy jýrip jatyr eken. Meni kóre salyp, «beri kel» dep qol búlghady. Tizem dirildep aldyna bardym. Sóitsem, orkestrge almaq oiy bar kórinedi. Biraq men basqa sharualaryma baylanysty úsynysyn orynday almadym. Kelesi kezdesken uaqytynda «Ámire Qashaubaev, Jýsipbek Eleubekov jayly kitap jazypsyn. Men turaly qashan jazasyn?» degen edi. Keyin Darigha Tilendikelinimen birlesip, sol estelik dýniyege keldi, - dedi ótkenge kóz jibere otyryp.

Núrghisa Tilendiyevting shygharmashylyq múrasyn óz qolynan ýirenip, nasihattap jýrgen tól shәkirti Qazaqstannyng enbek sinirgen artiysi, úlaghatty ústaz Qoshqarbek Tasbergenov, Múqaghaly men Núrghisa aghalarymyzdyng shygharmashylyq baylanysy turaly «Múqaghali» jurnalynyng bas redaktory, halyqaralyq «Alash» syilyghynyng laureaty Batyq Mәjiytúly, belgili qogham qayratkeri, Almaty oblysynyng Qúrmetti azamaty, belgili aqyn Túmanbay Moldaghaliyevting aghasy Qaltan Bastaubaev ta kesh keyipkerin eske alyp, jyly lebizderin jetkizdi.

«Kýmbirlep dombyrasy Núr-aghannyn» atty muzykalyq-tanymdyq kesh barysynda avtordyng «Alatau» әnin orkestrding sýiemeldeuimen Jenis Erjanov, «Áke turaly oi» әnin Bolat Qanaghatov, «Darigha, dombyramdy bershi maghan» әnin Jolaman Qújimanov, «Arman» kýiin Qoshqarbek Tasbergenov, «Aqqu» kýiin Andrey Fendrikov oryndady. Sonday-aq N.Tilendiyev atyndaghy qazaqtyng memlekettik-akademiyalyq «Otyrar sazy» orkestri birneshe kýiin jinalghandargha tartu etti.

Al múrajay basshysy mindetin atqarushy Erlikbay Álimqúlov osy shara barysynda úiymdastyrylghan kórme ay boyy júmys isteytinin jetkizdi. Almaty túrghyndary men qonaqtary sórege qoyylghan kýishi dombyrasy men basqa da qúndy jәdigerlerdi tamashalay alady.

Din-Zuhra Tilendiyeva:

- Ákemning dombyrasy ýiimizde, kýndelikti kóz aldymyzda túrghany, әriyne, bizge jaqsy. Osy dombyrasymen elu jyldan astam uaqyt qolynan tastamay, «Qyz Jibek», «Mening atym - Qoja» siyaqty filimder men «Qarlyghashtyng qúiryghy nege aiyr?», «Aqsaq qúlan» mulitfilimderine de muzyka jazdy. Biraq ayauly әkem jalghyz bizding otbasymyzdyng tiregi ghana emes, halyqtyng balasy, maqtanyshy bolatyn. Sondyqtan әkemdi syilaytyn, qúrmet tútatyn tyndarmandaryna da búl dombyra ortaq dep oilaymyn. Sol sebepten, anam ekeumizding oiymyz bir jerden shyghyp, Yqylas atyndaghy muzykalyq halyq aspaptar múrajayynyng diyrektory mindetin atqarushy Erlikbay Álimqúlovtyng úsynysyn qabyl aldyq.

«Ayqyn» gazeti, 03.03.12