Búl Qabanbay – qay Qabanbay?

Ótken kýzde elorda manyndaghy Qosshy auylyna kóship barghan Samarhan aghamyzdyng jetpis jyldyq mereytoyyna ýlken agham Temirbolat ekeumiz de shaqyryldyq. Aghayymdy Ýrjardan keletin avtobustan kýtip alyp, bir kýn dem aldyrttym da, aldyn ala qamdap qoyghan poyyzben jetip bardyq.

Jaghdaygha baylanysty meyramhanada ótken shaghyn toydyng erteninde aghayyn-tuystyng basyn qosyp, ýiine shaqyrghan Sәkeng «Týs qayta Qabanbay atamyzdyng basyna baryp qaytayyq», degen bir úsynys aitty. Bәrimiz eleng ete týstik. Esigenimiz bolmasa, kórmegenbiz. Tek, o kisiden ýsh jas ýlkendigi bar, sovhozda basshylyq qyzmette bolghan Temkeng alaya qarady.

- Sen nemene, batyr babamyzdy óz qolynmen arulap qoyghanday nyq sóileysing ghoy?

- Endi, býkil el aityp jýrgen son... solay shyghar dep oilagham.

- Olay emes! Qalmúqan Isabaev degen jazushynyng jazghanyn óz kózimmen oqygham. Búl ataqty Qarakerey Qabanbay batyr emes. Múnda jatqan kisining arghyn, aq patshanyng óz qolynan medali alghan shúbar tós baylardyng biri eken. Biraq, kórsek kórip qaytayyq. Ol da bóten emes, osy elding ardaqtysynyng biri bolar.

Kesene Qosshydan asa qashyq emes eken. Bie sauym uaqytta keng alqaptyng biyikteu jerinde túrdyq. Kezinde Aq mola atanghan búl biyikten ýileri kókpen talasqan jana astana ap-anyq kórinedi. Aynalanyng bәri alaqandaghyday. Kesenening dәl irgesinde, tómenirekteu jerde túnghysh qorghanys ministri, deputattar, taghy birneshe qazaq, orysy aralas joghary shendi pendeler jay tauypty. Bir qyzyghy Qabanbay batyr (әlde bay) bәrining ýstinen qarap, tym asqaq túr. Temirbolat aghamyz «Búl da músylmannyng pendesi ghoy», dep, qúran arnady.

- Temke, - dedi osy sәtte Samarhan qulana kýlip, - búl kisining biz siyaqty kirmelerding babasy bola túrghany bizderge jaqsy bop túr. Aghay oghan osqyra qarady. «E, nege?».

- Nege deriniz bar ma? Osynda qaydan qanghyp keldinder dep tiyisetinderge «Tóbege qarandar, anda kim túr?» deymiz. Auyzdaryna qúm qúiylyp, jym bolady.

- Ay, sen de aitasyn-au! – Temkeng dosynyng әziline amalsyz yrjiyp kýldi.

Al, keshe belgili aqyn, jazushy Ghabiyden Qúlahmetovting kitabyn oqyp otyryp, sol oqigha qaytadan oiyma týsti. «Kie men kýie» degen maqalasynda avtor bylay dep jazypty.

«Tarihy túlghalar tóniregindegi pikirtalas búltartpas derek pen dәiekiti qajet etedi. "Bәlenshekeng aitty» degen aighaqsyz sóz keyingi úrpaqty adastyrady, últymyzdy úyatqa qaldyrady. Búghan bir mysal, Astana manyndaghy Qabanbay kesenesi. Qarakerey Qabanbaydyng tikeley úrpaghy Qydyrmolda aqsaqaldyng ýiinde Beksúltan aghammen birge qona jatyp әngimelesken edik. «Qabanbaydyng ziraty qayda, bilesiz be?» degen saualymyzgha el auzynda aitylatyn әrtýrli boljamdar tilge tiyek boldy. Biraq, Aqmola, Qaraótkel óniri turaly emeurin, túspal tipti auyzgha týspedi. Qabanbaydyng eng songhy aiqasy 78 jasynda «kek alamyz» dep kelgen qyrghyz qosynymen ótken. Daraboz atanghan han batyrynyng aqyrghy amanaty – «qayda jerlengenimdi júrtqa jariya qylmandar» degeni. Óitkeni, sol kezende qyrghyz ishindegi keybir rularda zirat búzyp, kór aqtaryp, sarytap bolghan sýiekti nayza úshyna ilip qorlaytyn kesirli әdet bolghan. «Atannyng kóri...» deydin bylapyt, balaghat sóz – sonyng sarqynshaghy.

«Babamyzdyng ziraty Astana manynda» deytin óresiz, óreskel maqtanysh – tarihty qoyyp, eng aldymen sol aruaqtyng ózine jasalghan qiyanat emes pe? Búl – aqyldan adasu. Onsyz da joghaltqanymyz azday, býlingenimiz joqtay, ótkenimizdi ótirik qosyp boyamalasaq, barymyzdyng júrnaghyna zar bolmaymyz ba?

Ózimning qozghap otyrghan taqyrybyma tikeley qatysty bolghan son, ýzindini tolyq keltirdim. Óitkeni, biz siyaqty jana buyn ókilderi kóp nәrseni anyq bilmeytinimiz, týsinbeytimiz anyq. Al, Temirbolat aghamyz siyaqty agha úrpaq jogharydaghyday uәj aitady.