بۇل قابانباي – قاي قابانباي؟
وتكەن كۇزدە ەلوردا ماڭىنداعى قوسشى اۋىلىنا كوشىپ بارعان سامارحان اعامىزدىڭ جەتپىس جىلدىق مەرەيتويىنا ۇلكەن اعام تەمىربولات ەكەۋمىز دە شاقىرىلدىق. اعايىمدى ءۇرجاردان كەلەتىن اۆتوبۋستان كۇتىپ الىپ، ءبىر كۇن دەم الدىرتتىم دا، الدىن الا قامداپ قويعان پويىزبەن جەتىپ باردىق.
جاعدايعا بايلانىستى مەيرامحانادا وتكەن شاعىن تويدىڭ ەرتەڭىندە اعايىن-تۋىستىڭ باسىن قوسىپ، ۇيىنە شاقىرعان ساكەڭ «ءتۇس قايتا قابانباي اتامىزدىڭ باسىنا بارىپ قايتايىق»، دەگەن ءبىر ۇسىنىس ايتتى. ءبارىمىز ەلەڭ ەتە تۇستىك. ەسىگەنىمىز بولماسا، كورمەگەنبىز. تەك، و كىسىدەن ءۇش جاس ۇلكەندىگى بار، سوۆحوزدا باسشىلىق قىزمەتتە بولعان تەمكەڭ الايا قارادى.
- سەن نەمەنە، باتىر بابامىزدى ءوز قولىڭمەن ارۋلاپ قويعانداي نىق سويلەيسىڭ عوي؟
- ەندى، بۇكىل ەل ايتىپ جۇرگەن سوڭ... سولاي شىعار دەپ ويلاعام.
- ولاي ەمەس! قالمۇقان يساباەۆ دەگەن جازۋشىنىڭ جازعانىن ءوز كوزىممەن وقىعام. بۇل اتاقتى قاراكەرەي قابانباي باتىر ەمەس. مۇندا جاتقان كىسىنىڭ ارعىن، اق پاتشانىڭ ءوز قولىنان مەدال العان شۇبار ءتوس بايلاردىڭ ءبىرى ەكەن. بىراق، كورسەك كورىپ قايتايىق. ول دا بوتەن ەمەس، وسى ەلدىڭ ارداقتىسىنىڭ ءبىرى بولار.
كەسەنە قوسشىدان اسا قاشىق ەمەس ەكەن. بيە ساۋىم ۋاقىتتا كەڭ القاپتىڭ بيىكتەۋ جەرىندە تۇردىق. كەزىندە اق مولا اتانعان بۇل بيىكتەن ۇيلەرى كوكپەن تالاسقان جاڭا استانا اپ-انىق كورىنەدى. اينالانىڭ ءبارى الاقانداعىداي. كەسەنەنىڭ ءدال ىرگەسىندە، تومەنىرەكتەۋ جەردە تۇڭعىش قورعانىس ءمينيسترى، دەپۋتاتتار، تاعى بىرنەشە قازاق، ورىسى ارالاس جوعارى شەندى پەندەلەر جاي تاۋىپتى. ءبىر قىزىعى قابانباي باتىر (الدە باي) ءبارىنىڭ ۇستىنەن قاراپ، تىم اسقاق تۇر. تەمىربولات اعامىز «بۇل دا مۇسىلماننىڭ پەندەسى عوي»، دەپ، قۇران ارنادى.
- تەمكە، - دەدى وسى ساتتە سامارحان قۋلانا كۇلىپ، - بۇل كىسىنىڭ ءبىز سياقتى كىرمەلەردىڭ باباسى بولا تۇرعانى بىزدەرگە جاقسى بوپ تۇر. اعاي وعان وسقىرا قارادى. «ە، نەگە؟».
- نەگە دەرىڭىز بار ما؟ وسىندا قايدان قاڭعىپ كەلدىڭدەر دەپ تيىسەتىندەرگە «توبەگە قاراڭدار، اندا كىم تۇر؟» دەيمىز. اۋىزدارىنا قۇم قۇيىلىپ، جىم بولادى.
- اي، سەن دە ايتاسىڭ-اۋ! – تەمكەڭ دوسىنىڭ ازىلىنە امالسىز ىرجيىپ كۇلدى.
ال، كەشە بەلگىلى اقىن، جازۋشى عابيدەن قۇلاحمەتوۆتىڭ كىتابىن وقىپ وتىرىپ، سول وقيعا قايتادان ويىما ءتۇستى. «كيە مەن كۇيە» دەگەن ماقالاسىندا اۆتور بىلاي دەپ جازىپتى.
«تاريحي تۇلعالار توڭىرەگىندەگى پىكىرتالاس بۇلتارتپاس دەرەك پەن دايەكىتى قاجەت ەتەدى. "بالەنشەكەڭ ايتتى» دەگەن ايعاقسىز ءسوز كەيىنگى ۇرپاقتى اداستىرادى، ۇلتىمىزدى ۇياتقا قالدىرادى. بۇعان ءبىر مىسال، استانا ماڭىنداعى قابانباي كەسەنەسى. قاراكەرەي قابانبايدىڭ تىكەلەي ۇرپاعى قىدىرمولدا اقساقالدىڭ ۇيىندە بەكسۇلتان اعاممەن بىرگە قونا جاتىپ اڭگىمەلەسكەن ەدىك. «قابانبايدىڭ زيراتى قايدا، بىلەسىز بە؟» دەگەن ساۋالىمىزعا ەل اۋزىندا ايتىلاتىن ءارتۇرلى بولجامدار تىلگە تيەك بولدى. بىراق، اقمولا، قاراوتكەل ءوڭىرى تۋرالى ەمەۋرىن، تۇسپال ءتىپتى اۋىزعا تۇسپەدى. قابانبايدىڭ ەڭ سوڭعى ايقاسى 78 جاسىندا «كەك الامىز» دەپ كەلگەن قىرعىز قوسىنىمەن وتكەن. دارابوز اتانعان حان باتىرىنىڭ اقىرعى اماناتى – «قايدا جەرلەنگەنىمدى جۇرتقا جاريا قىلماڭدار» دەگەنى. ويتكەنى، سول كەزەڭدە قىرعىز ىشىندەگى كەيبىر رۋلاردا زيرات بۇزىپ، كور اقتارىپ، سارىتاپ بولعان سۇيەكتى نايزا ۇشىنا ءىلىپ قورلايتىن كەسىرلى ادەت بولعان. «اتاڭنىڭ كورى...» دەيدىن بىلاپىت، بالاعات ءسوز – سونىڭ سارقىنشاعى.
«بابامىزدىڭ زيراتى استانا ماڭىندا» دەيتىن ورەسىز، ورەسكەل ماقتانىش – تاريحتى قويىپ، ەڭ الدىمەن سول ارۋاقتىڭ وزىنە جاسالعان قيانات ەمەس پە؟ بۇل – اقىلدان اداسۋ. ونسىز دا جوعالتقانىمىز ازداي، بۇلىنگەنىمىز جوقتاي، وتكەنىمىزدى وتىرىك قوسىپ بويامالاساق، بارىمىزدىڭ جۇرناعىنا زار بولمايمىز با؟
ءوزىمنىڭ قوزعاپ وتىرعان تاقىرىبىما تىكەلەي قاتىستى بولعان سوڭ، ءۇزىندىنى تولىق كەلتىردىم. ويتكەنى، ءبىز سياقتى جاڭا بۋىن وكىلدەرى كوپ نارسەنى انىق بىلمەيتىنىمىز، تۇسىنبەيتىمىز انىق. ال، تەمىربولات اعامىز سياقتى اعا ۇرپاق جوعارىداعىداي ءۋاج ايتادى.
سوندا، بۇل قابانباي – قاي قابانباي؟
ءبىر تياناقتى عىلىمي تۇجىرىم، ناقتى دەرەك بار ما؟
جومارت اقبولاتوۆ
Abai.kz
