Tәuelsizdik alghan jyldary Ýkimet basyna kelgender «jekeshelendirudi» jeleu etip, halyq mýlkin talan-tarajgha týsirse, el-júrtqa qajetti ghimarattardy qiratyp, soghys órti sharpyghanday auyl-aymaqtardy jermen jeksen etti. Odan song «barter» degen pәleni shygharyp, elding jetpis jyl boyy tyrnaqtap jinaghan tórt týlik malyn az ghana uaqyt ishinde joyyp jiberdi. Keyin, investisiyany syltau jasap, shetel alpauyttarymen  auyz jalasyp, ken jәne óndiris oryndaryn arzangha satyp jiberdi. Strategiyalyq manyzy bar nysandar ústaghannyng qolynda, tistegening auzynda ketti. Jer asty qazynamyzdy iygeruden týsken ónimning kópshiligin ózderi alsa, az ghana ýlesi jergilikti jerge tiyesili edi.

Tәuelsizdik alghan jyldary Ýkimet basyna kelgender «jekeshelendirudi» jeleu etip, halyq mýlkin talan-tarajgha týsirse, el-júrtqa qajetti ghimarattardy qiratyp, soghys órti sharpyghanday auyl-aymaqtardy jermen jeksen etti. Odan song «barter» degen pәleni shygharyp, elding jetpis jyl boyy tyrnaqtap jinaghan tórt týlik malyn az ghana uaqyt ishinde joyyp jiberdi. Keyin, investisiyany syltau jasap, shetel alpauyttarymen  auyz jalasyp, ken jәne óndiris oryndaryn arzangha satyp jiberdi. Strategiyalyq manyzy bar nysandar ústaghannyng qolynda, tistegening auzynda ketti. Jer asty qazynamyzdy iygeruden týsken ónimning kópshiligin ózderi alsa, az ghana ýlesi jergilikti jerge tiyesili edi.

Álbette, investisiyanyng ekonomikamyz ýshin manyzy óte zor ekenin bilemiz. «Sol qazba baylyghymyzdy ózimiz iygeretin mezgil jetti emes pe? Nege sheteldikterge әli kýnge deyin jalynamyz? Olardy últtyq kadrlarmen auystyruymyz qajet» degen saualdargha Ýkimetting aitar jauaby dayyn «Qazir Qazaqstanda tehnikalyq mamandar tapshy. Otandyq óndiris oryndarynda tehnikalyq innovasiyalar óte az». Desekte, 1993 jyldan beri  8 mynnan asa jastarymyz memleket budjetinen «Bolashaq» baghdarlamasy boyynsha dýniyejýzining damyghan 26 elinde bilim aldy. Sonda deymin-au, әlemning әigili oqu oryndarynyng múnay-gaz,  basqaru men injeneriya salasyn tәmәmdaghan mamandar qayda? 19 jyl boyy oqyghandar ishinen qazirgi zamanauy tehnologiyany jetik biletin jәne injener-tehnika salasyn jaqsy mengergen mamandar shyqpaghany ma?» degen oilar eriksiz mazalaydy. Ókinishtisi sol, órkeniyetti elderden bilim izdep barghan órenderimizding jartysynan astamy jat jerge bauyr basa qalyp qoyghan. Ne ýshin sonda biz halyq qarjysyn bosqa shashyp jatyrmyz?..

«El bolmaytyn jigit elin úrlap qúrtady», demekshi memleket qazynasyn tonap, әbden toyynghan jemqorlar naghashysynyng ýiine barghanday ózge elderge baryp tyghyludy әdet qylghan. Olardy ústap әkelip, jauapqa tartugha Syrtqy ister ministrligi men zang organdarynyng (Bas prokuratura, ÚQK, Qarjy polisiyasy) qúzyretteri jetpey, dәrmensizdik tanytyp otyr. Jazagha tartylmaghasyn olardyng isterin dúrys sanaytyn jәne ýlgi-ónege alghan kóptegen el bolmaytyndar qaltasyn qampaytqasyn qashugha әzir jýrgenderi de belgili jaghday. Qazaqstangha basqa memleketting qanisher qylmyskerleri jәne diniy-sektalyq baghyttaghy úiymdar men ekstremistik-terroristik toptar jetekshileri boy tasalasa da, óz elining baylyghyn tonaghan sheteldik lauazymdy adamdardyng bizge panalap tyghylghanyn estimeptik. Soghan qaraghanda, shetel sheneunikteri men oligarhtarynyng namystary óte joghary, el mýddesin  jeke qara bastarynan biyik qoyady degen toqtamgha keluge әbden bolady. Ol sózime «ENRC» kompaniyasynyng aksioneri, elshil evrey Aleksandr Mashkevich, «Arselor Mittal Temirtau» kompaniyasynyn aksioneri, últshyl indus Lakshmy Mittaldyn, «Qazaqmys» kenishining bas diyrektory, patriot kәris Vladimir Kimning basshylarymyzdy «jaqsysyn» dep, arqalarynan qagha maqtap qoyyp, baylyghymyzdy sýlikshe soryp, tughan jerlerine jiberip jatqan әreketteri dәlel. Al, bizding ministrler men әkim-qararlar  shetel kompaniyasynda demalyssyz tannan keshke deyin, «qúldarsha» auyr qyzmet jasap, biraq az ghana tabys tauyp nemese  jyldap aqshasyn ala almaytyn qazaghymnyng qúqyqtaryn qorghaugha tipti niyetteri de joq. Juyrda Qyzylorda oblysy aumaghynda halyqaralyq manyzdy joba «Batys Europa-Batys Qytay» avtojolyn salyp jatqan týrik merdigerlerinde enbek etip, 6 ay boyy jalaqylaryn almau sebepti janúyasyna qayta almay jýrgen taudyng tasynday jigitterding eng ber jaghy tamaghy, shúlyghy pen ish kiyimderine qarajat taba almaghandaryna ókinish bildire, janarlaryna jas alghandaryn kórip jýregimiz auyrdy. Tek asqar tau әkesi men ayauly anasynan airylghanda ghana kózine jas keletin er azamattarymyzdy aidyn-kýnning amanynda jylatyp ne kórindi sonshama?!. Tipti  júmysshylardyng sanitarlyq-gigiyenalyq talaptargha mýlde say emes, las, tar jalghyz bólmede (ózderining sózderinshe «bittep-qúrttaugha» shaq qalypty) tyghylysyp jatqandaryn telearnalardan kórgende janymyz týrshikti. Sonda enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligi, jergilikti әkimder men zandy qadaghalau organdary qayda qarap otyr?! Biyliktegiler qasiyetti jerimizding qoynauy arqyly bayyp, kózderin shel basqan jat júrttyqtardyng qaramaghyndaghy qandastarymyz ben qarakóz qaryndastarymyzgha «qyrghiday» tiyetin әreketterine tosqauyl qoiy ornyna, kerisinshe, olardy «qyzghyshtay» qorghap, memlekettik joghary nagradamen marapattap, esimderin úlyqtap kóshege attaryn berudi bastaghanyn qaytersin. Oghan bir ghana mysal: BQO, Bórli audanynyng atqarushy jәne ókiletti organdary Úlybritaniya azamaty,  «Karachaganak Petrolium Opereyting B.V.» kompaniyasy KPO  bas diyrektory Rodjer Fokske aldymen  II dərejeli «Dostyq» ordenin úsyndy. Odan keyin Aqsay qalasynyng ýlken kóshesine esimin  bergen-di. Alayda, túrghyndar ol әreketterine narazylyqtaryn bildirip,  sheshimderin qayta búzugha mәjbýr bolyp, oilaghandary jýzege aspaghan-dy. Qúday betin әrmen qylsyn, әgәrәki, jerimizge bireu kózin alartsa, investorlar Otanymyz týgil, berisi ózderining kenishterin de qorghamas. Sebebi, olardyng týpkilikti atamekeni bar.

Reseyding qylmys әlemindegi Amerika, Kolumbiya, Aziya men Qytayda jýrgen qylmystyq toptary da, týsken ónimderining birazyn elindegi jetim balalar jәne qarttar ýiine, sonday-aq, qayyrymdylyq sharalargha audaryp túratynyn aqparat qúraldarynan oqyp, elshildik isterine riza boldym. Al, bizding el tizginin ústaghandar Ýkimet qazynasyna qol salyp, qarasha halyqty jylatyp, jat júrttqa baryp últan bolghandaryna mәz. Qazaqtyng bir bayshykeshi Sheshen respublikasynyng «Terek» futbol komandasyna ýlken úshaq syilap, tórine qazirgi talapqa say zәulim auruhana salyp bergen edi. «El bolatyn jigit elining namysyn jyrtady» degendey eger, sol azamattyng ruhty bolyp, aqshasy qaltasyna syimay jatsa, dýniyejýzi boyynsha auru-syrqauy kóp  elimizge emhana salyp, Allanyng sauabyn alyp, kópshilik qauymnyng alghysyn arqalap, Qazaqstan Respublikasynyng bedelin kóteruge atsalyspay ma?!

Osydan keyin, biylik tútqasyn ústaghandar el basqarugha layyq pa dep aitugha auyz bara ma? Ony kózi qaraqty oqyrman ózi baghamdar.

Oral qalasy

«Abay-aqparat»