Elding esin alghan byltyrghy su tasqyny biyl da qayta ainalyp soqty. Aqpan aiynda Ontýstik ónirdi shayyp ótken tasqyn nauryzdyng ayaghyna qaray Batys ónirin әbigerge týsirip jatyr. Tótenshelikter keshe Jayyq ózeni erneuinen asyp, alty metrge deyin kóterilui mýmkin degen qorqynyshty mәlimet taratyp ýlgerdi. Ótken jyldyng alapat su tasqynynan sabaq almaghan biz, osylaysha biyl da kóktemdi «qatyramyz, bәri jaqsy bolady...» degen ýirenshikti jýrispen qarsy aldyq...

Tótenshe jaghdaylar ministri Vladimir Bojko myrzanyng kóktemdi qanday kýimen qarsy alatynyn bir Qúday biledi, birneshe jyldan beri sharua bitken jaymashuaq jazgha shatqayaqtap baryp әreng ilinip jýr. Bәri de sol aitpay kelgen tasqyn sudyng әlegi. Ózgeler kýrek-qaylasyn dayyndap jatqanda, atalmysh ýsh ónirding túrghyndary qora-qopsyny kýzetip, lay batpaqpen alysyp әure bop jatady. Qara sudyng aujayyn sezip, aldyn ala iske kirisedi dep sengen tótenshelikter de qorghan bolyp jarytpady. Is bitip, eldi mekender sugha qaryq bolghan tústa ghana atqa qonady. Aqyr ayaghynda memleketting milliardtaghan qarjysyn sugha aghyzyp jibergeninde sharuasy joq, «abyroy bolghanda, adamdardy aman alyp qaldyq» dep basy salbyrap Tótenshe jaghdaylar ministri Vladimir Bojko túrady. Boldy. Is osymen bitedi.

Elding esin alghan byltyrghy su tasqyny biyl da qayta ainalyp soqty. Aqpan aiynda Ontýstik ónirdi shayyp ótken tasqyn nauryzdyng ayaghyna qaray Batys ónirin әbigerge týsirip jatyr. Tótenshelikter keshe Jayyq ózeni erneuinen asyp, alty metrge deyin kóterilui mýmkin degen qorqynyshty mәlimet taratyp ýlgerdi. Ótken jyldyng alapat su tasqynynan sabaq almaghan biz, osylaysha biyl da kóktemdi «qatyramyz, bәri jaqsy bolady...» degen ýirenshikti jýrispen qarsy aldyq...

Tótenshe jaghdaylar ministri Vladimir Bojko myrzanyng kóktemdi qanday kýimen qarsy alatynyn bir Qúday biledi, birneshe jyldan beri sharua bitken jaymashuaq jazgha shatqayaqtap baryp әreng ilinip jýr. Bәri de sol aitpay kelgen tasqyn sudyng әlegi. Ózgeler kýrek-qaylasyn dayyndap jatqanda, atalmysh ýsh ónirding túrghyndary qora-qopsyny kýzetip, lay batpaqpen alysyp әure bop jatady. Qara sudyng aujayyn sezip, aldyn ala iske kirisedi dep sengen tótenshelikter de qorghan bolyp jarytpady. Is bitip, eldi mekender sugha qaryq bolghan tústa ghana atqa qonady. Aqyr ayaghynda memleketting milliardtaghan qarjysyn sugha aghyzyp jibergeninde sharuasy joq, «abyroy bolghanda, adamdardy aman alyp qaldyq» dep basy salbyrap Tótenshe jaghdaylar ministri Vladimir Bojko túrady. Boldy. Is osymen bitedi.

Tek osy jyldyng aqpan aiynda ontýstik ónirdi әure-sarsangha salghan tasqyn sudan kelgen zardap - 1 mlrd. 185 mln. Bir emes, birneshe sudan qorghau beldeuin soghatyn-aq qarjy. Ontýstik Qazaqstan oblysy әkimdigining habarlauynsha, tasqyn sudan zardap shegip, qiraghan 7 ýy men apatty jaghdayda túrghan 83 túrghyn ýiding ornyna salynatyn baspananyng qúrylysyna shamamen 450 mln. tenge qajet. 280 ýiding jóndeu júmystaryna taghy 280 mln. tengege juyq qarajat kerek eken. Sonday-aq, oblystyq manyzy bar kópirding qúrylysyna 350 mln. tenge júmsalsa, astyna qúbyr tóselgen ótpe jolgha 90 mln. tenge júmsalady. Búrynghy joldardy qayta jóndeu ýshin de eng kemi 15 mln. tenge qajet bolyp otyr. Songhy mәlimetter boyynsha, osy ónirdegi tabighat apaty saldarynan 30 eldi mekende barlyghy 610 túrghyn ýy su astynda qalghan.  Olardyng arasynda, 7 ýy men 28 qora-qopsy qirap, 83 ýy búzyludyng aldynda túrsa,  taghy 280 ýige kýrdeli jóndeu júmystary qajet bolyp otyr.

Bir kezderi su tasqyny dese elding kóz aldyna erneuinen asyp jatqan Syrdariya ózeni elesteytin. Keyin búghan Shyghys Qazaqstan, Batys Qazaqstan jәne Almaty oblysynyng ózenderi qosyldy. Ásirese, batystaghy jaghday mýshkil bolyp otyr. Tótenshelikter aghyn sudyng aldyn almasa jarty ghasyrdan beri bolmaghan byltyrghy tabighat apatynyng qaytalanuy mýmkin ekenin aituda. Qútqaru qyzmetteri kýsheytilgen júmys tәrbine kóship, Tótenshe jaghdaylar ministrligining bilikti mamandar toby Batys Qazaqstan jәne Shyghys Qazaqstan  ónirlerine attandyryldy. Qauipti jaghday tuynday qalghan sәtte jedel týrde qimyldau maqsatynda qúrylghan qútqaru kýshi men arnayy aviasiyany paydalanu turaly tapsyrma berildi.

Tuyndaghan jaghdaylargha baylanysty keshe oblystyq Tótenshe jaghdaylar departamentinde arnayy brifing ótip, ministrding Atyrau, Aqtóbe jәne Qyzylorda oblystarynan arnayy tehnika men  qosymsha qútqarushylardy, sonday-aq medisinalyq apat qyzmetkerlerin jiberu jóninde sheshim qabyldanghany belgili boldy. Azamattyq qorghanys basqarmasynyng bastyghy Aleksandr Ivanovtyng aituyna qaraghanda, Qaraózen men Saryózen boyyndaghy Qaztalov, Janaqala audandary aumaqtarynda, sonday-aq Derkól men Shaghan aghatyn Zelenov pen Tasqalada su tasqyny qaupi kýsheyip otyr. «Tek Derkól ózenining suy ótken tәulikting ishinde 19 santiymetrge kóterilgen. Su  5,5-6,5 metrge deyin kóterilui mýmkin. Jayyqta 12 sәuirge deyin seng jýredi», - deydi Aleksandr Ivanov. Al atalmysh departamentting kezekshi dispetcherlik qyzmeti basqarmasynyng bastyghy Maksim Hayrekenov Atyrau, Aqtóbe, Qyzylordadan su tasqyny kezinde túrghyndargha qyzmeti kórsetu ýshin 106 maman-qútqarushylar kelip jetetinin mәlim etti. «Sonday-aq búl topta 21 tehnika men 20-dan astam jýzu qúraly bar. Tótenshe jaghdaylar ministrligine qarasty «Qazaviaqútqaru» tobynyng taghy bir «Miy-171» tikúshaghy úshyp keldi. Sonymen birge ministrding búiryghymen Oralgha ministrlik ókili, Azamattyq qorghanys departamentining bastyghy, polkovnik M.IYsqaqov jiberilip otyr», - deydi ol.

Almaty qalasynyng TJD-nin  baspasóz qyzmeti keshe óte kóp mólsherde jauyn jauuy mýmkin ekendigin eskertti. Osyghan baylanysty tau ózenderi tasuy mýmkin eken, jәne qala halqyna asa abay boluyn eskertti.

Mamandar Shardara su qoymasyna tóngen qauipting de әli seyile qoymaghanyn aitady. Tek songhy ýsh aidyng ózinde ghana atalmysh su qoymasyna 10 milliard tekshe metrden astam su kelip qúiylghan. Búl songhy 32 jylda bolmaghan oqigha. Solay bola túra, tótenshelikter syr boyynan keler qauip joq dep el-júrtty sendirip baghyp jatyr. «Qazirgi uaqytta Syrdariya ózenining janyndaghy eldi mekenderdi su basu qaupi joq. Jaghday kýndelikti baqylaugha alyndy. Ótken jyly iske qosylghan Kóksaray su rettegishining arqasynda Syrdariya boyy ghana emes, Ontýstik Qazaq¬stan oblystaryndaghy 71 eldi meken su basu qaupinen aman qaldy. Qazir 3 mlrd. 110 mln. tekshe metr su jinalghan Kóksaray su retteuishi, әli de bolsa, 100-150 mln. tekshe metr su jinay alady», - deydi Tótenshe jaghdaylar ministrligining baspasóz hatshysy Elidar Rayymbekov.

Biraq, búghan senuge bola ma? Bar bolghany 100-150 mln. tekshe metr kenistik qanshagha jetedi? Odan kóp jinalyp qalsa, sudy qayda jibermek? Biletinder osy ónirdegi ekinshi su qoyma - Shardaranyng әlden-aq, kólkildep túrghanyn aitady. Býgingi kýnning ózinde 5 mlrd. 175 mln. tekshe metr su jinalyp túr. Al búl su qoy¬masynyng ózi (jobalyq quaty) 5 mlrd. 400 mln. tekshe metrden artyq salmaqqa shyday almaydy...

Su qoymasy demekshi, elimizding Auylsharuashylyghy ministrligi Syrdariya ózenining tómengi aghysynda su tasqynynyng aldyn alu ýshin taghy bir su qoymasy salynghaly jatqanyn sýiinshilep ýlgerdi. «Ontýstikte su basu qaupining aldyn alu maqsatynda taghy bir jana su qoymasy salynbaq. Búl nysan Kóksaray kontrrettegishi tәrizdes Syrdariya saghasynyng tómengi bóliginde ornalasatyn bolady», - deydi Ontýstik ónirdegi su sharuashylyghy mekemesining diyrektory Sembay Seysenov. Aytuynsha, qys mezgilinde ózenning osy bóligi 600 tekshe metrden artyq su ótkize almaydy. Osynyng saldarynan manaydaghy eldi mekenderge tóngen qaupi seyilmey otyr. «Qosymsha salynatyn su qoymasy osy qauipting aldyn alady. Jobalyq quaty 400 million tekshe metr. Qúrylys barysynda onyng kólemi eki esege deyin úlghayy mýmkin. Qazir joba oblystyq әkimdikte qaralyp jatyr», - deydi S.Seysenov.

Kezinde «Kóksaraysyz - kónil alan» dep sheneunik bitkendi atqa mingizgen osy bir su qoymasy turaly alyp-qashpa әngime kóp. Ghalymdar «Kóksaraydan» keler qauipting kóp ekenin aityp, birneshe mәrte shu kóterdi. Aytularynsha ónirdegi tasqyngha su qoymalarynyng ózderi sebep bolyp jatqangha úqsaydy. «Shardara» men «Kóksaray» su qoymasynyng óte jaqyn ornalasuy әri aumaghynyng tym ýlken boluy saldarynan bulanu prosesi artyp otyr. Osynyng saldarynan ónirde jauyn-shashyn mólsheri jyldaghydan kóp týsti. Ári aua rayy da birtindep suytyp keledi. Nauryz aiynda da qar jauyp, júrt әbigerge týsip jatyr», - deydi himiya ghylymdarynyng kandidaty Qorghan Qarymsaqov.

Shet elde tabighat apattarynyng aldynda qauqarsyzdyq tanytqan jauapty mekeme syngha úshyrap, basshysy qyzmetten ketedi. Al bizde  mýldem kerisinshe. Tasqyn sumen birge qúmgha singen milliardtardyng qúny da daulanbaydy. Jyldaghy әdeti, apat ataulyny dayarlyqsyz qarsy alyp, jerge qarap qalsa da, tótenshening «tóresi» taghyn eshkimge bermey keledi. Aytyp-aytpay ne kerek, Bojko ýshin beymaza shaq bastaldy. Al әkimder ýshin naghyz synaq keldi deuge de bolady. Óitkeni búghan deyin apatty der kezinde auyzdyqtay almaghyny ýshin  birneshe basshy kreslosyn bosatyp bergen-tyn. Qysqasy, tasqyn kele jatyr! Taghynyzdan aiyrylyp qalmanyz, әkim myrza

«Halyq sózi» gazeti