Býgin Senat deputaty Baqytjan Júmaghúlov «Áleumettik jelilerge qatysty arnayy zang qabyldaugha» shaqyrdy.  Onyng aituynsha әleumettik jelilerding ziyany men iydeologiyalyq shabuyly artu ýstinde.

«Sizder Jusan operasiyasynyng nәtiyjesin bilesizder. 590 azamatymyz Siriyadan oraldy, onyng 406-sy bala. Sheteldik sayasatkerlerding ishinde jalghan aqparat taratatyndary da bar. Qazaqstan sonday jaghdaylargha dayyn bolyp, últtyq qúndylyqty saqtay bilui kerek», -dedi deputat. «Sheteldik sayasatkerlerding ishinde jalghan aqparat taratatyndary da bar» degen deputattyng sózining týp maghynasyn týsinu qiyn. Al Siriyagha ketken azamattardyng ishinde әleumettik jeli arqyly iydeologiyalyq ekpinmen, radikaldyq toptardyng qúryghyna týsken jandar jayly menzegen bolsa, onda búl qauippen kýresip jýrgen Qazaqstan Respublikasynyng Últtyq Qauipsizdik komiyteti jәne arnayy qyzmet kýshteri bar emes pe?!

«Pandemiya sәtinde әlemde iydeologiyalyq virus ta órship túr. Jalghan aqparat sol virusty әleumettik jeli arqyly taratyp otyr. Sondyqtan әleumettik jeli turaly zang qabyldauymyz kerek. Búl sóz bostandyghyn shekteu emes, әleumettik jelini zang ayasyna engizip, әleumettik jeli qoldanushylarynyng zang aldynda jauapkershiligin kóteru. Jahandanu dәuirinde jas azamattar batystyng key toptarynyng yqpalyna týsip qalghanyn bayqamauda. Olar óz milarynyng ulanuynan qaqpangha týsude. Osylaysha tehnologiyalar qoghamdyq oilaugha әser ete alatyn qúralgha ainaldy. Biz ýshin ózimizding últtyq mýddemiz ben últtyq qúndylyqtarymyzdy qorghau manyzdy»,- dedi deputat.

Áriyne, deputattyng últtyq qúndylyq pen últtyq mýddeni barlyghynan joghary qoyatyny quantarlyq jaghday, alayda múnda aitylghan úsynystar zang jýzinde bar ghoy. Eger «batystyng key toptarynyng yqpaly» degen sózdi LGBT-ny nasihattaugha qatysty aitqan bolsa, onda әleumettik jeli turaly zang emes, «LGBT-ny nasihattaugha qarsy zan» qabyldau kerek emes pe? Al ekstremizm, terrorizm, últ arazdyq tuyndatu, diny ústanymyna, shyghu tegine til tiygizu, esirtkini jarnamalau, separatizmdy nasihattaugha jәne basqa da qylmys týrlerine qarsy zandar bar jәne olar әleumettik jelide de qyzmetin atqaryp túr. Áleumettik jeli arqyly separatizm pighyldaryn kórsetken, diny ekstremizmdi nasihattaghan qansha azamatqa qylmystyq is ashylyp, zang ayasynda óz jazasyn aldy. Áleumettik jelide jeke basqa til tiygizse, kez kelgen azamat arnayy organdargha shaghym týsire alady. Últqa, dinge til tiygizse de solay. Zang bar, júmys istep túr. Taghy bir zang ne ýshin kerek?

Deputat «azamattardyng sóz bostandyghyn shekteu emes» dese de, shekteu ghoy. Aytugha, jazugha bolmaytyn pikirler men sózder, heshtegter engizu tәjiriybesi kórshiles Qytayda bar. Al Qytay resmy demokratiyalyq, beyresmy totalitarlyq el. Mysaly Qytayda 2003 jyly «Altyn qalqan» atty joba iske qosyldy. Onyng qúny 800 mln dollardy qúrady. Jobanyng maqsaty sayttar men әleumettik jelilerde qoldanugha bolmaytyn sózder, sóz tirkesteri, pikirlerdi sýzgilep otyru bolaty. «Dalay lama», «adam qúqyghy», «Tyanianimeni», «falungun» syndy sózderdi jazghan sayttar búghattalyp keledi, al osy sózderdi qoldanghan jeli qoldanushylyranyng paraqshalary jabylady. Ony arnayy zang ayasynda iske asyruda. Sondyqtan Qytay azamattary otandyq izdeu qúrylghylary arqyly emes, VPN arqyly basqa elding izdeu qúrylghylarymen aqparat alugha tyrysady. Alayda songhy jyldary Qytayda VPN-ge qarsy zang shyqty. Ol 2018 jyly iske qosyldy, sebebi elding soltýstik batysyndaghy adam qúqyghyna qatysty týrli faktiler jahandyq aqparat kózderine tarap ketti. Al osynyng barlyghy da o bastaghy sayttar men әleumettik jelilerdi sýzgileu jobasynan bastau alghan edi. Bizdegi qabyldau kerek degen úsynysymyzdyng song osy bolmasyna kim kepil.

«Áleumettik jeli turaly zan» degenimiz «mynany jazugha bolady, al mynany jazugha bolmaydy» degen demokratiyagha qarsy senzuralardan ghana emes, qajet uaqytta әleumettik jelini búghattau, otandyq jelige ótu, ghalamdyq izdeu jýielerinen qajet bolsa bas tartu degen syndy punkterdi jinaqtauy da mýmkin. Al búl azamattardyng sóz, is-әreket erkindigin shekteu. Áleumettik jeli songhy uaqytta onlayn kenistik arqyly oflaynda azamattyq qoghamnyng qúryluyna sebepker bolyp keledi. Ásirese bizde. Mysaly azamattardyng miting arqyly oiyn bildiruge ýndeu osy әleumettik jeliler arqyly jýrude. Búl kez kelgen ózin demokratiyalyq el sanaytyn memlekette bolatyn qúbylys. Batys Europa men AQSh, ontýstik shyghys Aziyadaghy damyghan elderge qarasanyz, tura osy jaghday. Sondyqtan arnayy zang azamattyq qoghamnyng algha jyljuyna da kedergi boluy mýmkin.

Jalpy Qazaqstanda әleumettik jeli boyynsha alandarlyq eshtene joq. Ekstremizm, terrorizm, separatizmge shaqyru zanmen qudalanady. Jeke basqa, últqa til tiygizu Konstitusiyamen qorghalady. Onlayn bolsan, oflayn bolsyn. Qazaqstan basqa dýniyemen bas qatyruy tiyis. Ol әleumettik jeli arqyly kelip jatqan «batystyq» iydeologiya emes, teledidar arqyly kýnde kórip, radio arqyly kýnde estip, gazet-jurnaldar arqyly kýnde oqyp otyrghan reseylik iydeologiyadan qútylu. Elimizde Reseyding kino, muzyka, serial, janalyqtaryn kórsetetin san týrli arnalary bar. Olar kýnning batysy, tannyng atysy «Qyrymda tartyp aluy jayly», «Úly imperiya» «Orys әlemi», «Ózgening qolynda ketken syigha berilgen territoriyalar» haqynda jalghan aqparattardy ýiip-tógip berip jatyr, berip jatyr. Naghyz qauip osynda. Últtyq qúndylyqtar men últtyq mýddege jasalghan shabuyldar da osy aqparattyq aghynda jatyr. Sondyqtan әleumettik jelimen alyspay, reseylik arnalar men gazet-jurnaldardy sýzgiden ótkizip, últtyq mýddege qayshy keletinderin el aumaghynda tyygha qatysty úsynys aitylsa qoldar edik.

Resey 2021 jyldyng 1 aqpanynan bastap «Áleumettik jelige qatysty arnayy zan» qabyldady. Endi Reseyde әleumettik jelide jazylghan bylapyt sóz ýshin paraqsha iyesi emes, әleumettik jeli jauap beredi. Áleumettik jeli onday jazbalardy óshirip otyruy tiyis, olay bolmaghan jaghdayda 4 mln rubli (20 mln tenge) aiyppúl salynuy mýmkin. Osynday zang qabyldaghan Resey adam qúqyghyn taptau boyynsha aqpan aiynda kósh bastady. Oilanarlyq dýniye...

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz