«Vebometriks» sayty býkildýniyejýzilik auqymda bedeldiligi men studentterge bilim berudegi jemistiligi boyynsha alty myng uniyversiytetting tizimin keltirip, olardyng reytingterin beripti. Europanyng joghary oqu oryndary ishinen múnda Angliyanyng Kembridj uniyversiyteti, oghan tayau oryndarda Surihtegi Shveysariya federaldyq tehnologiya instituty (ETH) men Angliyadaghy Oksford uniyversiyteti túr. Dýniyejýzilik tizimde eng birinshi oryndarda Massachusets tehnologiya instituty, Stenford pen Garvard uniyversiytetteri, Kaliforniyadaghy Berkly kentining uniyversiyteti bar. Atalghan sayt jariyalaghan dýniyejýzilik tizim ishinde Aziya uniyversiytetterining ataq-danqy júpynylau eken. Atap aitqanda, Aziyadaghy aldynghy bes oryn tómendegidey jolmen ýlestirilgen: birinshi orynda - Tokio uniyversiyteti (Japoniya), ekinshi orynda - Tayvani últtyq uniyversiyteti, ýshinshi orynda - Kioto qalasynyng uniyversiyteti (Japoniya), tórtinshi orynda - Beyjing uniyversiyteti (Qytay), besinshi orynda - Gonkong uniyversiyteti. Al Qazaqstan uniyversiytetteri Aziya uniyversiytetteri reytingi boyynsha birinshi jýzdikke de enbey qalypty. Al osy saraptama Qazaqstandaghy JOO-nyng bilim sapasyna negiz bola ala ma?

Amanhan Álim, aqyn:

«Vebometriks» sayty býkildýniyejýzilik auqymda bedeldiligi men studentterge bilim berudegi jemistiligi boyynsha alty myng uniyversiytetting tizimin keltirip, olardyng reytingterin beripti. Europanyng joghary oqu oryndary ishinen múnda Angliyanyng Kembridj uniyversiyteti, oghan tayau oryndarda Surihtegi Shveysariya federaldyq tehnologiya instituty (ETH) men Angliyadaghy Oksford uniyversiyteti túr. Dýniyejýzilik tizimde eng birinshi oryndarda Massachusets tehnologiya instituty, Stenford pen Garvard uniyversiytetteri, Kaliforniyadaghy Berkly kentining uniyversiyteti bar. Atalghan sayt jariyalaghan dýniyejýzilik tizim ishinde Aziya uniyversiytetterining ataq-danqy júpynylau eken. Atap aitqanda, Aziyadaghy aldynghy bes oryn tómendegidey jolmen ýlestirilgen: birinshi orynda - Tokio uniyversiyteti (Japoniya), ekinshi orynda - Tayvani últtyq uniyversiyteti, ýshinshi orynda - Kioto qalasynyng uniyversiyteti (Japoniya), tórtinshi orynda - Beyjing uniyversiyteti (Qytay), besinshi orynda - Gonkong uniyversiyteti. Al Qazaqstan uniyversiytetteri Aziya uniyversiytetteri reytingi boyynsha birinshi jýzdikke de enbey qalypty. Al osy saraptama Qazaqstandaghy JOO-nyng bilim sapasyna negiz bola ala ma?

Amanhan Álim, aqyn:

IYә
- Kenestik kezendegi bilim sapasy qazirgiden әldeqayda sapaly edi. Al Tәuelsizdik alghannan keyingi egemen elding bilim salasy eliktep-solyqtau saldarynan damu ornyna, keri ketip barady. Ózimizshe «damyghan memleketterden qalyspaymyz, solarmen iyq tirestiremiz» dep, ózimizding bilim jýiemizdegi qalyptasqan damu dәstýrimizdi búzyp aldyq. Halqymyzdyng mentaliytetine tәn damu jýiesi joq bolghandyqtan, belgili bir órkendeu jýiesin de tappay otyrmyz. Múnyng sony sapaly bilimning berilmeuine kep tirelude. Mysaly, biz әli kýnge JOO-da óz tarihymyzdy, shynayy ekonomikalyq ahualymyzdy oqyta almay kelemiz. Óz elining jaghdayyn jaqsy bilmeytin úrpaq memleketke qalay qyzmet etedi?

Meninshe, qazirgi ÚBT әdisi de bizge kerek emes. ÚBT standartty úrpaq qana qalyptastyryp otyr. Ol úrpaq tarihtaghy oqighanyng qay jyly bolghanyn bilgenimen, ol oqighanyng sebep-saldaryn, kimderding úiymdastyrghanyn, yaghny oqighanyng logikalyq damu barysyn mýldem bilmeytin úrpaq. Múnday bilimde sapa bar dep aita almaymyz.
Onyng ýstine JOO-da demokratiya bolmay, bilim de bolmaydy. Rektorlar jogharydan taghayyndalady da manayyna jemqorlardy jinaydy. Al jemqor ústaz jemqor úrpaq tәrbiyeleydi. Balanyng sanasyna bilim bolyp qúiylmay, aqshagha satylghan bilimde sapa bolmaytyny da óz-ózinen týsinikti. Sondyqtan aldaghy uaqytta rektor, dekan, kafedra mengerushilerin saylau arqyly taghayyndau әdisin qolgha alu kerek.
Qazirgi tanda bilim jóninen Shyghys Batystan tómen túr. «Oqy! Oqy!» (Qúran: 96:1-3) dep keletin Allanyng qasiyetti sózin kókeyine týiip ósken músylman balasynyng bilim jóninen artta qalyp otyrghany oilantpay qoymaydy. Býginde Islam әlemindegi 57 elde 500-dey ghana uniyversiytet júmys jasaydy. Al bir ghana AQSh-tyng ózinde - 5 758, Ýndistanda 8 407 uniyversiytet bar eken. Sonday-aq әlemde eng ozyq 500 JOO bolsa, oghan músylman elderinen birde-bir uniyversiytet kirmeytin kórinedi. Tipti hristian әlemining orta dengeyining 90 payyzy sauatty bolsa, al músylman әlemi sauattylyghynyng ortasha dengeyi 40 payyz. Hristiandardyng 98 payyzy orta mektepti bitirse, músylmandardyng 50 payyzy ghana orta mektepti bitirgender eken. Osy kórsetkishterding ózi-aq jalpy músylman әlemindegi bilim dengeyining qanshalyqty ekenin saraptap berip otyr. Taghy bir aita keter jayt, AQSh-ta 1 mln adamgha 5 000 oqymystydan kelse, býkil Arab әleminde 1 mln adamgha 50 tehnikten ghana keledi eken. Kezinde músylmandardyng atyn әlemge jayghan, Orta Aziyadan shyqqan Ábu Nasyr әl-Farabi, Ábu Ály Ibn Sina, Ábu Rayhan Ál Beruni, Úlyqbek sekildi ghúlamalardyng izin jalghastyrushy izbasarlary qazir nege joq? Sonda keshegi jetken jetistikterimizden de tómendep bara jatqanymyz ba? Shyndyghynda, biz qazirgi tanda bilim dengeyi jóninen Europanyn, Aziyanyng damyghan memleketterine qaraghanda tómen ekenimizdi moyyndauymyz kerek.
Sondyqtan apatty jaghdaygha jetpey túrghanda әrbir jetistikke bilim arqyly ghana jetetinimizdi úghyp, bilim salasyna asa kóp nazar audarghanymyz dúrys.

Rustam Alpysbaev, shyghystanushy:

Joq
- Men uniyversiytetterge dәreje beretin halyqaralyq sarapshylardyng pikirimen mýldem kelispeymin. Olar óz betterinshe jylda reytingter jasap jatady. Óz basym olardyng múnday saraptamalaryna senimimnen kýdigim basym. Ózimizding ishki jaghdayymyz ózimizge belgili ghoy. Bizde de jetistikke jetip jatqan JOO jeterlik.
Mәselen, jaqynda Qazaq-Britan tehnikalyq uniyversiytetindegi injener mamandyghyn dayarlau әdisi halyqaralyq standarttargha sәikes keletinin Úlybritaniya eli moyyndap, joghary bagha berdi. Sonday-aq London uniyversiyteti ekijaqty tәjiriybe almasular negizinde Qazaq-Britan tehnikalyq uniyversiytetine óz JOO-men «tenestirilgen uniyversiytet» dәrejesin úsyndy.

Búghan sebep bolghan - resmy týrde elimizdegi Qazaq-Britan tehnikalyq uniyversiytetining britandyq standarttar sapasyna say boluyna baylanysty halyqaralyq tirkeuge alynuy. Búl - aldaghy uaqytta QBTU JOO týlekterining әlemning kez kelgen búryshynda maman retinde qyzmet atqaruyna keninen jol ashyldy degen sóz. Elimizding uniyversiytetterining shetelden kem týspeytinine búdan artyq qanday dәlel kerek? Osy orayda QBTU Kembridj uniyversiytetimen teng dәrejede deuge de bolady.
Atalmysh reytingte AQSh pen Europa elderining uniyversiytetteri aldynghy oryndarda túr. Endeshe sol uniyversiytetterding dәrejesimen tenestirilgen bizding uniyversiytet nege mýldem tizimde joq? Sondyqtan múnday kýldibadam saraptamalargha senu qiyn. Mysal keltirer bolsaq, Reytingte Europanyng joghary oqu oryndary ishinen Angliyanyng Kembridj uniyversiyteti aldynghy orynda keledi eken (әlem boyynsha búl uniyversiytet 28-shi oryndy iyemdengen), endeshe atalmysh uniyversiytetke tenestirilip otyrghan QBTU búl tizimning «jýzdigine» mýldem enbey qaluy qalay?
Negizinen, «Órkeniyet shyghystan bastap damyghan» dep jatady. Osy orayda kóp nәrselerde batysty moyyndatqanymyz da ras. Bizding kýndelikti ómir barysynda qoldanylyp, túrmystyq qajettilik retinde ghana qarap jýrgen kóptegen nәrseler ghasyr ótken song olarda ghylym retinde qorghalyp jatady. Taghy bir atap óter jayt, elimizdegi joghary synyp oqushylary matematikalyq oilau jýiesi jóninen әlem boyynsha Resey men Amerika elderin de artqa tastap, 5-shi oryngha taban tiredi. Búl - elimizdegi jastardyng bilim sapasynyng joghary dengeyde ekenining aighaghy. Bir QBTU ghana emes, elimizdegi kóptegen JOO qarqyndy týrde damyp keledi. 75 jyldyq tarihy bar QazÚU, Qyzdar pedagogikalyq uniyversiyteti, Almaty Gumanitarlyq uniyversiytetin bitirgen talay jastardyng elimizding týkpir-týkpirinde jemisti enbek etip jatqany da, uniyversiytetterimizding sapaly bilim beretinining aighaghy.
Ayta keter jayt, Europa qolda bar dýniyesin úlyqtay biledi. Biz de qolda bardy dәriptep, kórsete bilsek, talay nәrsemizding kózi ashylar edi.

Beytarap pikir:
Rahman Alshanov, QR JOO Qauymdastyghynyng preziydenti:
- Negizi, biz talapqa say bolmaghandyqtan emes, bayqaudy bilmegendikten qatyspay qalu saldarynan elenbey qaldyq deuge bolady. Jaqynda Astanada eng ýzdik JOO anyqtap, saraptau sharasyna qatysu jóninde basqosu bolyp ótti. Ol bayqaudyng óz talaptary bar. Dýniyejýzinde 14 myng uniyversiytet bar. Alayda oghan bәri birdey qatysqan joq. Osy orayda bizding de kóptegen JOO aldaghy uaqytta qatysugha niyet bildirude. Al biyl olar syrtymyzdan osynday bagha berude. Syrttay berilgen múnday  bagha elimizdegi joghary oqu oryndarynyng naqty bilim kórsetkishi bola almaydy.

Quanysh ÁBILDÁQYZY

«Alash ainasy» gazeti 2 shilde 2009 jyl