Resmy mәlimetter boyynsha qazirgi kezde Qazaqstanda kóz auruyna shaldyqqan 1 mln 220 mynnan astam  zaghip jandar bar eken. Onyng ishinde 550 mynnan astamy – mektep jasyndaghy balalar. Al osylardyng arasynda 20 myng qazaqstandyq jaryq dýniyeni mýldem kóre almaydy. Mýmkindigi shekteuli jandardyng aituynsha, elimizde mýgedek jandardy әleumettik qorghau turaly zang bar bolghanymen, ol óz dengeyinde oryndalyp otyrghan joq.
Ekinshi toptaghy zaghiyp-mýgedek Almas Myrzabekov tuylghaly beri jaryq dýniyeni kóre almay ómir keshude. Biraq 25 jasqa jetkenshe taghdyryna nalyp, renjigen emes. Degenmen ol dәl qazirgi daghdarys mýgedekterge óte auyr tiyip otyrghanyn aitady.
– Osy uaqytqa deyin әiteuir el qatarly júmys istep, tapqan-tayanghanymdy bala-shaghama jetkizip jýrdim. Biraq myna daghdarys qazir barlyq mýgedekterdi qiyn jaghdaygha tirep qoydy. Onyng ýstine, bizding elde mýgedekterge әli kýnge deyin tolyq jaghday jasalynbaghan. Mýgedek bala túrmaq, mýgedektikke dushar bolghan jap-jas jigitter qoghamnan alastatylyp túr. Onyng qasynda mýgedek balalar mýldem shette qalyp qalady. Dәrigerler bizding tәnimizdi ghana emdeydi, onyng ózinde shamalary jetkenshe… Al bizding janymyzdy emdeytin, ómirge beyimdeytin, ruhymyzdy kóteretin, bizge qúlaq asatyn mamandar qayda? Mamandardy qoyyp, arnauly oqulyqtar, kitaptar qazaq tilinde atymen joq. Orys tilinde ghana tabasyn, biraq onyng ózinde kitaptar az. Týkke jetpeytin ailyq jәrdemaqymen ghana kýneltip otyrmyz. Qaltaly adamdardyng kópshiligi belgili bir merekede nemese bir jaghday bolsa boldy, birden jetimder ýiine, mýgedekter ýiine, qarttar ýiine baryp, ózderinshe qayyrymdylyq sharalaryn ótkizedi. Sodan keyin bar әlemge jar salyp maqtanady kelip… Búl jetim balalargha, mýgedekterge, qarttargha auyr tiyedi. Jyl boyy qinalghanda bir jan iyesi qaramaydy, ótinish pen aryzdardy qabyldamaydy. Kelip ótirik ayaghan bolyp, bәrine jar salyp ketken jaqsylyqtary kimge kerek eken? – deydi A.Myrzabekov.
Almaty qalasyndaghy zaghiptar qoghamyna qarasty nómiri birinshi kórpe-jastyq tigetin kәsiporynnyng diyrektory Altynay Ibragimovanyng aituynsha, qazir zaghiptargha arnalghan júmys oryndarynyng kópshiligi jabylghan kórinedi. Mýgedek jandar tek qana memleketten beriletin 7-8 myng tenge kólemindegi mýgedektik jәrdemaqygha qarap otyr. Ol 2005 jyly qabyldanghan Mýgedek jandardy әleumettik qorghau turaly zannyng keybir baptary jýzege aspay, mýmkindigi shekteuli jandardyng qúqyqtary qorghalmay otyrghandyghyn algha tartady.
Altynay Ibragimova: «Birinshiden, biz enbekke qabiletti mýgedekterdi týgel júmyspen qamty almaymyz. Al zanda «kez kelgen kәsiporyn júmysshylarynyng 3 payyzyn mýgedek júmysshylar qúrauy kerek» dep jazylghan. Búl – 100 adam enbek etetin kәsiporynda ýsh oryn mýgedekterge berilui kerek degen sóz. Ekinshiden, memlekettik satyp alu turaly zanda tenderge qatysatyn tapsyrystardyng 30 payyzyn jenip alugha qúqylymyz. Búl da dúrys oryndalmaydy. Jýzege aspaydy», – deydi ol.
Qalay desek te, janary sualghan jandardyng qúqyghy tolyq saqtalyp otyrghan joq. Búl turaly BAQ qúraldarynda talay ret aityldy. Biraq odan nәtiyje qanday? Bәsekege qabiletti 50 elding qataryna qosylugha úmtylghan Qazaqstannyng óz mýgedekterine mýmkinshilik jasay almay otyrghany ókinishti. Al búl rette Germaniya ýkimeti zaghiptargha ay sayyn 1200 evro jәrdemaqy tólep, kommunaldyq tólemderding barlyghynan jenildikter qarastyrylghan. Tipti zaghiptar bir-birimen otau qúrsa, olargha memleket tarapynan baspana da beriledi eken. Al bizde osynday «qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan» kýn qashan keledi eken? Álde oghan jetu ýshin 2030 jyldy kýtuimiz kerek pe?
Gýlmira QAYYRGhAZYQYZY, Shyghys Qazaqstan oblystyq zaghip jәne kózi nashar kóretin azamattargha arnalghan kitaphananyng diyrektory:
– Elimizde kóru qabiletinen aiyrylghan adamdar ýshin nýkteli bederli nemese elektrondy oqulyqtardy basyp shygharatyn birde-bir baspahana joq. Bizding arnalghan kitaphanada 100 mynnan astam kitap qory bar. Onyng 50 myny nýkteli bederli kitap bolsa, qalghany dybystyq oqulyqtar. Biraq kitaphanamyz arnauly oqulyqtarmen tolyqpay túr. Zaghiptar ýshin shygharylghan kitaptar býgingi kýni Reseyden ghana әkelinedi. Sondyqtan kitapsýier zaghip jandar orys tilinde ghana oqugha mәjbýr. Al Qazaqstanda zaghiptargha arnalghan qazaqsha kitap shygharugha bizding biylik sarandyq tanytyp otyr.
Altynay Ibragimova, Almaty qalasyndaghy zaghiptar qoghamyna qarasty №1 kórpe-jastyq tigetin kәsiporynnyng diyrektory:
– Dәl qazirgi daghdarys kezinde jaghdayymyz keremet dep aita almaymyz. Áyteuir, shamamyz kelgeninshe júmys jasap jatyrmyz. Bizde 100-ge tayau azamattar júmys jasaydy. Mýgedekterding ortasha jalaqysy 15 myng men 30 mynnyng aralyghynda. II top mýgedekterge mýldem jaghday jasalynbaghan. Qoghamdyq kólikterde basqa da jenildikterden olar qúr qalyp qoyady. Zaghip jandardy jetektep jýretinderge de әkimshilik tarapynan eshqanday kómek joq. Al múndaghy jenildikterding barlyghyn memleket jergilikti әkimshilikterge tapsyryp qoyghan.

Serik Júmabaev
«Alash ainasy» gazeti 2 shilde 2009 jyl