nemese maydanger kompozitor Ramazan Elebaev turaly

Sonau 1942 jyldyng ysqyrghan ayazdy kýnderining birinde Almatydan, keyinnen aty әlemge әigili bolghan maydan shebindegi V.IY.Panfilov diviziyasyn tolyqtyrugha birneshe  eshelon toly Qazaqstandyq jauyngerler attanghan bolatyn. Naqtyraq aita ketsek, búlardyng kóbi óz erikterimen el qorghaugha súranghan qazaq jigitteri edi.

Osy maydangha attanghan azamattardyng ishinde, keyinnen Kenes Odaghynyng batyry ataghyn alghan Tólegen Toqtarov jәne sol kezdegi jas kompozitor Ramazan Elebaevta bar edi. Olar mingen eshelon birneshe kýn jýrip baryp, Mәskeuge tayau kelip toqtaydy. Búlar tolyqtyratyn 1075-shi  polk Novo-Nikolisk eldi mekenine ornalasqan bolatyn. Polkqa qosylugha janadan kelgen jauyngerlerdi osy auyldaghy maqta toqu fabrikasynyng klubyna ornalasqan komissiya qabyldady. Komissiyany basqarugha ol kezde kapitan dәrejesindegi Bauyrjan Momyshúly taghayyndalyp, polk komsomol úiymynyng hatshysy Baltabek Jetpisbaev, avtomatshylar rotasynyng sayasy jetekshisi, artynan Kenes Odaghynyng batyry ataghyn iyelengen Mәlik Ghabdulliyn, taghy basqalary edi. Osy arada toqtalyp aita keterimiz, Ramazan Elebaev polk komissarynyng hatshysy bolyp taghayyndalady. Al, polk komissary Ahmetjan Múhamediyarov bolatyn. Sol kezding ózinde elimizge aitarlyqtay tanymal bolyp qalghan Ramazannyng jay-kýiin súray kele, Bauyrjan Momyshúly, polktegi ónerpaz jigitterding basyn qosyp, maydan dalasyndaghy jauyngerlerge konsert úiymdastyrugha úsynys jasaydy. Búl sózdi quana qúp alghan Ramazan dereu bel sheshe kirisedi. Sóitip, soghys ótinde jýrgen jauyngerlerding arasynan әnshi, dombyrashy jәne biyshi jigitterdi jinap, repetisiya ótkizedi. Olardyng oiyn-sauyghyna jinalghandar alysta qalghan eldegi kýnderin eske alyp, bir jasap qalady. Jauyngerler әsirese, Ramazannyng «Kabardinka» biyine qayta-qayta qol soghyp, erekshe yqylas bildiredi. Osy әnshi, kopozitor Ramazannyng taghy bir әdeti, soghys arasyndaghy tynyshtyq kezinde, qolyna qalamy men dәpterin alyp, ózining oiynan, shabytynan tughan әnderdi jazyp otyrghan. Sonyng biri ataqty 28 panfilovshylargha arnalghan «28 batyr» atty әni edi. Ánning sózin jazugha ataqty Bәuken jәne Mәlik Ghabdullin kómektesti. Búl әn jauyngerlerge óte únady. Olargha joryq jolynda zor ruh berdi. Keyinnen, búl әndi «Za Rodinu» gazetining redaktory, kópke belgili Jambyl aqynnyng audarmashysy bolghan Pavel Kuznesov orys tiline audarady.

 «Jas qazaq» әni qalay shyqty?

Osylardy aita otyryp, Ramazan Elebaevtyng qazaq eline keninen taraghan «Jas qazaq» әnining qalay tughanyng aita keteyik. Búl әn ózining qasynda jýrgen, maydandas serigi Tólegen Toqtarovqa arnalghan. Joryq jolynda jýrip, talay erlikting ýlgisin kórsetken qandy kóilek dosy kelesi bir qoyama -qoltyq shayqasta abaysyzda mert bolady. Qatty qinalghan dosy, garmonyn arqalay jýrip, biraz kýnderden keyin, el auyzyndaghy aituly «Jas qazaq» әnin shygharghan edi. Keyinnen, maydanda kórsetken orasan erlikteri ýshin Shyghystaghy Úlan audanynyng azamaty Tólegen Toqtarovqa Kenes Odaghynyng Batyr ataghy beriledi.

1943 jyldyng qantar aiynda maydandaghy diviziyagha Almatydan Ghabiyden Mústafin jetekshilik etken bir top mәdeniyet qayratkerleri keldi. Búl toppen, ataqty әnshi Jýsipbek Elebekov, tanymal әrtis Elubay Ómirzaqov, biyshi Arkadiy Astahov, әrtister Shәripa Túrsynbaeva, Qamash Baubekova, taghy basqalary kelgen bolatyn. Armiya basshylary men jauyngerler olardy qúshaq jaya qarsy aldy. Elden kelgen búl óner qayratkerleri qalyng әskerding aldynda konsert úiymdastyrady. Búlargha Ramazan bastaghan ónerpaz jigitterde aralasyp ketti. Konsertten keyin Jýsipbek Ramazannyng «Jas qazaq» әnin elge ala barudy oilaydy. Búghan Ramazan Elebaev quana kelisimin beredi. Búlardyng aityp otyrghan әnin sýisine tyndaghan Ghabiyden Mústafiyn, - Jýsipbek myna әndering keremet eken. Búryn estimegen edim. Tek, maghynaly bolu ýshin, sózderine azdap ózgerister kirgizeyik. Sóitip, Ghabiyden atamyz «Jas qazaqtyn» sózin qayta jazyp shyqty. Ramazan bolsa, elden kelgen  búl azamattargha riza bolyp, ózining shygharghan әnin elge ala ketuine quanyshty ekendigin  kórsetedi.

Qar jamylghan keng dala, qangha bógip,

   Kýrkiredi súr aspan ólim tógip,

   Jas qazaq,

   Múrttay úshty uralap.

   Janyn qiyp jas ómirden,

   Asqaqtaghan armangha órmelegen.

   Jas qazaq,

   Jatty kózi ot jaynap.

   Qapysyn tapqan zúlym jau, masattanyp,

   Otyr edi ózine meyir qanyp,

   Jas qazaq,

   Atyldy oq bop kóre sap.

   Altyn shapaq aq iyek, atqanda tan,

   Qalghanynsha denede bir qasyq qan,

   Jas qazaq,

   Jatty jauyn janyshtap.

   Sol betinde jan berdi, ol turmady,

   Ary ýshin elining bop qúrbany,

   Jas qazaq,

   Bәring soghan úqsap baq!

   El qorghaghan maydanda jas arystan,

   Toqtarovtay artynda qalar dastan.

   Jas qazaq,

   Mine saghan mәnge baq!

Ramazannyng joryqta jýrgen jauynger dostary batyr Tólegenge arnalghan osynau әndi jattap alyp, soghys arasynda  aytyp jýrdi.

Jalpy, Aqmola oblysynyng Enbekshilder (qazirgi Birjan sal audany) audanynda tuyp ósken, jas kompazitor Ramazan  Elebaevtyng súrapyl  soghys jolynda jýrip, jazghan «Talghar polkining marshy», « 28 batyr», «23-shi polk marshy»  tәrizdi búghan deyin jazghan әnderin orys tiline audarghan sol kezdegi maydandyq gazettin  redaktory Pavel Ivanovichi Kuznesov ile-shala osy «Jas qazaq» әnin de audaryp, gazetke shygharady.

IYә, Ramazan batyr inisi Tólegen Toqtarovqa osy әnimen óner tarihynda biyik eskertkish qaldyrdy. Keyinnen, búl әnderding avtory Ramazan Elebaevta maydanda erlikpen qaza tabady. Ózining osy óshpes shygharmalarymen tek qana Tólegen men «28 batyrgha» jәne taghy basqa sol maydandaghy  jauyngerlerge  ghana emes, ol ózine de,  eskirmes, múqalmas estelik qaldyryp ketti.

Ramazannyng tabighy talantyna sol kezdegi shtab diviziyasynyng bastyghy polkovnik Serebryakov pen diviziya komissary Egorov ta asa tәnti bolghan edi. Olar Ramazannyng shygharmashylyqpen ainalasuyna qamqorlyq jasap, shygharghan әnderin jauyngerlerge jappay aityp jýruge arnayy búiryqta shygharghan bolatyn.

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz