«جاس قازاق» ءانى قالاي شىققان؟
نەمەسە مايدانگەر كومپوزيتور رامازان ەلەباەۆ تۋرالى
سوناۋ 1942 جىلدىڭ ىسقىرعان ايازدى كۇندەرىنىڭ بىرىندە الماتىدان، كەيىننەن اتى الەمگە ايگىلى بولعان مايدان شەبىندەگى ۆ.ي.پانفيلوۆ ديۆيزياسىن تولىقتىرۋعا بىرنەشە ەشەلون تولى قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەر اتتانعان بولاتىن. ناقتىراق ايتا كەتسەك، بۇلاردىڭ كوبى ءوز ەرىكتەرىمەن ەل قورعاۋعا سۇرانعان قازاق جىگىتتەرى ەدى.
وسى مايدانعا اتتانعان ازاماتتاردىڭ ىشىندە، كەيىننەن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن العان تولەگەن توقتاروۆ جانە سول كەزدەگى جاس كومپوزيتور رامازان ەلەباەۆتا بار ەدى. ولار مىنگەن ەشەلون بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ بارىپ، ماسكەۋگە تاياۋ كەلىپ توقتايدى. بۇلار تولىقتىراتىن 1075-ءشى پولك نوۆو-نيكولسك ەلدى مەكەنىنە ورنالاسقان بولاتىن. پولكقا قوسىلۋعا جاڭادان كەلگەن جاۋىنگەرلەردى وسى اۋىلداعى ماقتا توقۋ فابريكاسىنىڭ كلۋبىنا ورنالاسقان كوميسسيا قابىلدادى. كوميسسيانى باسقارۋعا ول كەزدە كاپيتان دارەجەسىندەگى باۋىرجان مومىشۇلى تاعايىندالىپ، پولك كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى بالتابەك جەتپىسباەۆ، اۆتوماتشىلار روتاسىنىڭ ساياسي جەتەكشىسى، ارتىنان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەنگەن مالىك عابدۋللين، تاعى باسقالارى ەدى. وسى ارادا توقتالىپ ايتا كەتەرىمىز، رامازان ەلەباەۆ پولك كوميسسارىنىڭ حاتشىسى بولىپ تاعايىندالادى. ال، پولك كوميسسارى احمەتجان مۇحامەدياروۆ بولاتىن. سول كەزدىڭ وزىندە ەلىمىزگە ايتارلىقتاي تانىمال بولىپ قالعان رامازاننىڭ جاي-كۇيىن سۇراي كەلە، باۋىرجان مومىشۇلى، پولكتەگى ونەرپاز جىگىتتەردىڭ باسىن قوسىپ، مايدان دالاسىنداعى جاۋىنگەرلەرگە كونتسەرت ۇيىمداستىرۋعا ۇسىنىس جاسايدى. بۇل ءسوزدى قۋانا قۇپ العان رامازان دەرەۋ بەل شەشە كىرىسەدى. ءسويتىپ، سوعىس وتىندە جۇرگەن جاۋىنگەرلەردىڭ اراسىنان ءانشى، دومبىراشى جانە ءبيشى جىگىتتەردى جيناپ، رەپەتيتسيا وتكىزەدى. ولاردىڭ ويىن-ساۋىعىنا جينالعاندار الىستا قالعان ەلدەگى كۇندەرىن ەسكە الىپ، ءبىر جاساپ قالادى. جاۋىنگەرلەر اسىرەسە، رامازاننىڭ «كاباردينكا» بيىنە قايتا-قايتا قول سوعىپ، ەرەكشە ىقىلاس بىلدىرەدى. وسى ءانشى، كوپوزيتور رامازاننىڭ تاعى ءبىر ادەتى، سوعىس اراسىنداعى تىنىشتىق كەزىندە، قولىنا قالامى مەن داپتەرىن الىپ، ءوزىنىڭ ويىنان، شابىتىنان تۋعان اندەردى جازىپ وتىرعان. سونىڭ ءبىرى اتاقتى 28 پانفيلوۆشىلارعا ارنالعان «28 باتىر» اتتى ءانى ەدى. ءاننىڭ ءسوزىن جازۋعا اتاقتى باۋكەن جانە مالىك عابدۋللين كومەكتەستى. بۇل ءان جاۋىنگەرلەرگە وتە ۇنادى. ولارعا جورىق جولىندا زور رۋح بەردى. كەيىننەن، بۇل ءاندى «زا رودينۋ» گازەتىنىڭ رەداكتورى، كوپكە بەلگىلى جامبىل اقىننىڭ اۋدارماشىسى بولعان پاۆەل كۋزنەتسوۆ ورىس تىلىنە اۋدارادى.
«جاس قازاق» ءانى قالاي شىقتى؟
وسىلاردى ايتا وتىرىپ، رامازان ەلەباەۆتىڭ قازاق ەلىنە كەڭىنەن تاراعان «جاس قازاق» ءانىنىڭ قالاي تۋعانىڭ ايتا كەتەيىك. بۇل ءان ءوزىنىڭ قاسىندا جۇرگەن، مايدانداس سەرىگى تولەگەن توقتاروۆقا ارنالعان. جورىق جولىندا ءجۇرىپ، تالاي ەرلىكتىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن قاندى كويلەك دوسى كەلەسى ءبىر قوياما -قولتىق شايقاستا ابايسىزدا مەرت بولادى. قاتتى قينالعان دوسى، گارمونىن ارقالاي ءجۇرىپ، ءبىراز كۇندەردەن كەيىن، ەل اۋىزىنداعى ايتۋلى «جاس قازاق» ءانىن شىعارعان ەدى. كەيىننەن، مايداندا كورسەتكەن وراسان ەرلىكتەرى ءۇشىن شىعىستاعى ۇلان اۋدانىنىڭ ازاماتى تولەگەن توقتاروۆقا كەڭەس وداعىنىڭ باتىر اتاعى بەرىلەدى.
1943 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا مايدانداعى ديۆيزياعا الماتىدان عابيدەن مۇستافين جەتەكشىلىك ەتكەن ءبىر توپ مادەنيەت قايراتكەرلەرى كەلدى. بۇل توپپەن، اتاقتى ءانشى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، تانىمال ءارتىس ەلۋباي ومىرزاقوۆ، ءبيشى اركادي استاحوۆ، ارتىستەر ءشاريپا تۇرسىنباەۆا، قاماش باۋبەكوۆا، تاعى باسقالارى كەلگەن بولاتىن. ارميا باسشىلارى مەن جاۋىنگەرلەر ولاردى قۇشاق جايا قارسى الدى. ەلدەن كەلگەن بۇل ونەر قايراتكەرلەرى قالىڭ اسكەردىڭ الدىندا كونتسەرت ۇيىمداستىرادى. بۇلارعا رامازان باستاعان ونەرپاز جىگىتتەردە ارالاسىپ كەتتى. كونتسەرتتەن كەيىن جۇسىپبەك رامازاننىڭ «جاس قازاق» ءانىن ەلگە الا بارۋدى ويلايدى. بۇعان رامازان ەلەباەۆ قۋانا كەلىسىمىن بەرەدى. بۇلاردىڭ ايتىپ وتىرعان ءانىن سۇيسىنە تىنداعان عابيدەن مۇستافين، - جۇسىپبەك مىنا اندەرىڭ كەرەمەت ەكەن. بۇرىن ەستىمەگەن ەدىم. تەك، ماعىنالى بولۋ ءۇشىن، سوزدەرىنە ازداپ وزگەرىستەر كىرگىزەيىك. ءسويتىپ، عابيدەن اتامىز «جاس قازاقتىڭ» ءسوزىن قايتا جازىپ شىقتى. رامازان بولسا، ەلدەن كەلگەن بۇل ازاماتتارعا ريزا بولىپ، ءوزىنىڭ شىعارعان ءانىن ەلگە الا كەتۋىنە قۋانىشتى ەكەندىگىن كورسەتەدى.
قار جامىلعان كەڭ دالا، قانعا بوگىپ،
كۇركىرەدى سۇر اسپان ءولىم توگىپ،
جاس قازاق،
مۇرتتاي ۇشتى ۋرالاپ.
جانىن قيىپ جاس ومىردەن،
اسقاقتاعان ارمانعا ورمەلەگەن.
جاس قازاق،
جاتتى كوزى وت جايناپ.
قاپىسىن تاپقان زۇلىم جاۋ، ماساتتانىپ،
وتىر ەدى وزىنە مەيىر قانىپ،
جاس قازاق،
اتىلدى وق بوپ كورە ساپ.
التىن شاپاق اق يەك، اتقاندا تاڭ،
قالعانىنشا دەنەدە ءبىر قاسىق قان،
جاس قازاق،
جاتتى جاۋىن جانىشتاپ.
سول بەتىندە جان بەردى، ول تۋرمادى،
ارى ءۇشىن ەلىنىڭ بوپ قۇربانى،
جاس قازاق،
ءبارىڭ سوعان ۇقساپ باق!
ەل قورعاعان مايداندا جاس ارىستان،
توقتاروۆتاي ارتىندا قالار داستان.
جاس قازاق،
مىنە ساعان ماڭگە باق!
رامازاننىڭ جورىقتا جۇرگەن جاۋىنگەر دوستارى باتىر تولەگەنگە ارنالعان وسىناۋ ءاندى جاتتاپ الىپ، سوعىس اراسىندا ايتىپ ءجۇردى.
جالپى، اقمولا وبلىسىنىڭ ەڭبەكشىلدەر (قازىرگى ءبىرجان سال اۋدانى) اۋدانىندا تۋىپ وسكەن، جاس كومپازيتور رامازان ەلەباەۆتىڭ سۇراپىل سوعىس جولىندا ءجۇرىپ، جازعان «تالعار پولكىنىڭ مارشى»، « 28 باتىر»، «23-ءشى پولك مارشى» تارىزدى بۇعان دەيىن جازعان اندەرىن ورىس تىلىنە اۋدارعان سول كەزدەگى مايداندىق گازەتتىڭ رەداكتورى پاۆەل يۆانوۆيچ كۋزنەتسوۆ ىلە-شالا وسى «جاس قازاق» ءانىن دە اۋدارىپ، گازەتكە شىعارادى.
ءيا، رامازان باتىر ءىنىسى تولەگەن توقتاروۆقا وسى انىمەن ونەر تاريحىندا بيىك ەسكەرتكىش قالدىردى. كەيىننەن، بۇل اندەردىڭ اۆتورى رامازان ەلەباەۆتا مايداندا ەرلىكپەن قازا تابادى. ءوزىنىڭ وسى وشپەس شىعارمالارىمەن تەك قانا تولەگەن مەن «28 باتىرعا» جانە تاعى باسقا سول مايدانداعى جاۋىنگەرلەرگە عانا ەمەس، ول وزىنە دە، ەسكىرمەس، مۇقالماس ەستەلىك قالدىرىپ كەتتى.
رامازاننىڭ تابيعي تالانتىنا سول كەزدەگى شتاب ديۆيزياسىنىڭ باستىعى پولكوۆنيك سەرەبرياكوۆ پەن ديۆيزيا كوميسسارى ەگوروۆ تا اسا ءتانتى بولعان ەدى. ولار رامازاننىڭ شىعارماشىلىقپەن اينالاسۋىنا قامقورلىق جاساپ، شىعارعان اندەرىن جاۋىنگەرلەرگە جاپپاي ايتىپ جۇرۋگە ارنايى بۇيرىقتا شىعارعان بولاتىن.
بەيسەنعازى ۇلىقبەك،
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
Abai.kz
