Ózin bóten elding bir búryshynda emes, derbes, tәuelsiz memlekette, ata-babasynyng qasiyetti topyraghynda túryp jatyrmyn dep biletin, jan-dýniyesin, bolmysyn qazaq sanaytyn әrbir azamatqa «ýngirge» qatysty sózding auyr tiygeni ras.

Alayda búl sóz tirkesi namysqa qanshalyq batqanymen, әlgi pikirding aqiqat ekeni taghy da ras. Nege deseniz, qazaq tili memleketti, eldi basqarudy jýzege asyryp otyrghan resmy organdarda anyghynda «ýngirde» qalyp otyr. Óitkeni ýsh buyn úrpaq mektep bitirip ýlgirgen otyz jyl boyynda memlekettik mәrtebesi bolghanymen, qazaq tili qosalqy, qystyrma til retinde formalidi keypinde qalyp keledi. Sonyng saldarynan, odan da soraqysy, is jýzinde paydalanylmaytyndyqtan, jogharydan bastap tómenge deyingi mekemelerding qújattarynyng sauatsyzdyghy kýn sayyn kóbeyde. Búl turasynda «Abai.kz» portalyndaghy «Resmy saladaghy sauatsyzdyq – tilge zor qauip» degen materialda naqty dәleldermen bayandaldy. Álgindey «bizdegi qalalardyng týgelin әkelerinen qalghan qarajatqa salyp bergen» oghan deyin jergilikti halyqty, dala men ýngirde jýrgen dep sanaytyndardyng sanasy sol kýiinde selt etpey otyrghany da sodan.

Áriyne, atqarylyp jatqan sharualar da az emes. Búl orayda, ótken kezenderge qaraghanda Memleket basshysynyng biyik is-sharalardaghy sózderi, joldaularynda qazaq tilining ýles salmaghy uaqyt ótken sayyn eseley týskeni quantady. Ýmitke bastap, senim úyalatatyn sheshim-qararlar da jetkilikti. Atap aitqanda, QR Preziydenti Ákimshiligining basshysy E.Qoshanovtyng 2019 jylghy 15 qarashadaghy №19-01-38.39 Búiryghynda  atalghan úlyq mekemege «Memlekettik organdardyng aqparaty memlekettik tilde engiziledi» dep taygha tanba basqanday tapsyrylghan. Osy Búiryqta «Orys tilinde dayyndalghan aqparat memlekettik tildegi teng týpnúsqasy bolghan jaghdayda ghana qabyldanady» dep shegelengen. Demek, memlekettik organdardyng memlekettik tilde dayyndap jibergen qújattarynyng orys tilindegi núsqasyn talap etu – anyq zang búzushylyq. Ókinishke qaray, qazirgi uaqytta mýlde kerisinshe ahual ornaghan jәne onyng kenestik dәuirden beri múrty búzylmastan jalghasyp kele jatqany әrkimge ayan. Osynday «jasyryn» jasandy ýrdisting saldarynan elimizdegi barlyq memlekettik organdardyng әsirese oryndaushy qyzmetkerleri auzy-múrnynan shanshylyp, bir qújatty eki tilde, eki mәrte, yaghny oghan eki ese uaqytyn shyghyndap әzirleu ýstinde. Búghan әrbir adamnyng my júmsauy, kóz mayy, jýike men jan azabyn qosynyz. Shyryldaghan shyndyqty aitqanda, múnday taghdyrkeshti ahual – býgingi memqyzmet basyndaghy naghyz túzaqqa, bәlkim tozaqqa ainaldy. Al, endi jalpy memlekettik qyzmetting júmysynyng ontaylylyghy men tiyimdiligine mýlde keri әserin tiygizip kele jatqan búl zansyz talaptyng tórkini qayda deniz, ol әlgi qújatty qazaq tilinde oqyp týsine almaytyn әrtýrli kenselerdegi jekelegen lauazym iyelerining jeke basy ýshin ghana jasaluda.

Batys, sonday-aq, barlyq órkeniyetti elderde qatang qalyptasqan «time management» qaghidasynyng osylaysha jasandy týrde búzyluy saldarynan memlekettik mekemelerding aldynda túrghan strategiyalyq mindetterin sapaly oryndauda kezdesetin kemshilikterge úshyrap otyruy, múnyng artynda qoghamnyng ózekti mәselelerining qordalanu sebebi túrghanyn da boljaugha bolatynday. Sarapshylar әdette aitylatyn aldymen materialdyq, ekonomikalyq mәselelerdi sheship alyp baryp, til, mәdeniyet, bolmys, ruhany jayttar keyin degen úghymnyng mýlde teris saldary kýn sayyn aiqyn kórinip kele jatqanyn jәne odan sayyn terendey beretinin naqty dәleldermen aituda. Túrmystyq sipattaghy, anyghynda eng bergi, ýstirt kóriniske tatityn songhy oqighalardyng ózi halyqaralyq silkiniske deyin jetui til mәselesining qanjardyng ótkirligindey ekenin taghy bir bildirdi, al әlgi qanjardyng eki jýzi bar ekendigin bir sәt te esten shygharmauymyz abzal.

Búdan birneshe jyl búryn Qazaqstan jurnalisterining kongresinde qogham damuynyng aghymdaghy ýrdisi kez-kelgen aqparattyng eng aldymen qazaq tilinde týsinikti jәne jedel týrde taratyluy ishki sayasy túraqtylyqqa, últtyq qauipsizdikke tikeley әser etetin faktorgha úlasqany mәlimdelgen bolatyn. Býgingi jayttar osynau pikirding tamyryna kóz jetkizude. Ásirese qazirgi jahandyq indet kezindegi ahual, el ishindegi ekpege qarqyndy qarsylyq, otyrys-basqosulardyng toqtamauy, toydan qashqandardyng kinodaghyday «daladaghy qughyny», aqyry «ýstimizge úshaqtarmen u shashyp jatyr» tәrizdi beyresmy jalghan aqparattyng resmy shyndyq aqparattan basym týsip jatuy da sózimizding dәleli. Múnyng barlyghy da qarapayym halyqtyng basym kópshiligi paydalanatyn qazaq tiline nemqúraydy, qosaqtaghy til retinde ekinshi súryp retinde qaraudyng ókinishti saldary. «Auru qalsa da, әdet qalmaytyndyqtan» kez-kelgen, yaghny eng salmaqty strategiyalyq, auqymdy, kýrdeli, sayasy qújattardan bastap, jeke adamgha qatysty shaghyn anyqtamalargha deyin eki tilde qosaqtalyp jýrgen jaghdayda, onyng qazaqshasy eshqashan saralanbaytyny, mýlde oqylmaytyny haq. Búghan kóz jetkizgen memqyzmet qauymy qújattyng memlekettik tildegi núsqasyna formalidi, audarma, qajetsiz, tek qana zorlyqpen jasalyp otyrghan azap retinde qaraytynyn aityp jatu da artyq. Osylaysha, «Mәngilik el» úghymyn – kóshe, nemese Arka dep biletin, Shәmshi men Múqaghalidy «Alash» partiyasynyng mýsheleri, «ómirbayanyndy aitshy» degen súraqqa «nikakogo Omirbaya neznai» deytin, aqyrynda ayaq alyp jýrgisiz grammatikalyq qatelerdi aitpaghanda, «..Ákimshilikpen qaraldy», «...Ýkimetpen tapsyryldy», «...Ministrmen qol qoyyldy» tәrizdi adamdy «otvyortkagha» ainaldyryp jibergen biteu úrpaq payda boldy. Endeshe olar eldi, el búlardy qalay týsinbek.

Ózge salalar sekildi sport ta elding damuynyn, kónil-kýiining ainasy deytin belgili qaghidagha sýiensek, biylghy olimpiyadadaghy toqyrau, әsirese bokstaghy kýireu talay chempionyndy qualap jýrip sabap beretin auyl balalarynyng jattyqtyrushylardyng deni ózge tildi bolghandyqtan mәn berilmey, kózge ilinbeytindiginde deytin pikirding әbden jany bar jәne búl tek qana boksqa, sportqa ghana qatysty emes.

Aytpaqshy osynau oy bólisuimizdi búl elde qazaq tildi BAQ barynan beyhabar pendelerding estimeytini, demek onday sanattaghylarmen ózara syndarly dialogtyng oryn almay kele jatqany, oryn almaytyny da mәlim!

Múhtar Kәribay

Abai.kz