Týske deyin jazghanymyzday, “Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine kórneki aqparat mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly” zang jobasy boyynsha Kәsipkerlik kodeksting 138-babyna Til turaly zannamanyng saqtaluyn baqylaytyn bapty qayta engizu turaly bizding úsynysymyzgha

Qazaqstan Respublikasy Ýkimeti qarsy shyqty. Býgin týsten keyin osy zang jobasy júmys tobynyng kezekti otyrysy boldy.

Premier-Ministr Asqar Maminning atynan kelgen ýkimet qorytyndysynda - “kәsipkerlik subiektilerge qosymsha auyrtpalyq jýkteytindigi jәne atalghan funksiyanyng maqsatsyz ekendigine oray týzetu qoldau tappady”-deydi.

Búl qarsylyq, negizi Últtyq ekonomika ministrligi men “Atameken” últtyq palatasynan shyghyp otyr. Óitkeni basqa ministrlikter men vedomostvo basshylary týgel qoldaghan.

Al qanday “qosymsha auyrtpalyq jýkteytindigi” turaly ýkimet qorytyndysynda naqty aitylmaghan.

Osynday negizsiz qarsylyqtargha qalay senuge bolady?

Kәsipkerlik kodeksting 138-babynda berilgen Baqylau jýzege asyrylatyn kәsipkerlik subektileri qyzmetining salalarynyng tizimine Til turaly zannamanyng saqtaluyn baqylaudy engizgen jaghdayda kәsipkerlerge eshqanday qysym jasalmaydy.

Sebebi, Til turaly zannamanyng saqtaluyn baqylau is-sharasy kәsipkerlik nysannyng júmysyna eshqanday kedergi keltirmeydi, keri әser etpeydi.

Júmys tobynda ýkimet ókilderine:

“Til zanyn qadaghalau kәsipkerlikke auyrtpalyq tughyzady degen qorytyndylarynyzgha qarsy naqty dәlelderim”-dep, 5 sebepti úsyndym:

“1. Ónim shygharu, sauda-sattyq jasau, qyzmet kórsetu, qoghamdyq tamaqtandyru jәne t.b. siyaqty óndiristik prosester toqtatylmaydy. (Sanitarlyq-epiydemiologiyalyq qadaghalau organdary toqtatuy mýmkin.)

2. Kәsipkerlerding banktegi jeke esep-shoty búghattalmaydy. (Salyq nemese qarjy baqylau organdary búghattauy mýmkin.)

3. Kәsipkerlik nysan ornalasqan ýi-jaydy nemese ghimaratty paydalanugha uaqytsha tyiym salynbaydy. (Órt qauipsizdigin baqylau mekemeleri tyiym saluy mýmkin)

4.Kәsipkerlikti tekseruge moratoriy degen uaqytsha shara, sondyqtan ol qoldanystaghy zannamagha ózgertu engizuge bóget bola almaydy.

Búl jerde moratoriy turaly sóz josparly tekseru turaly. Al baqylau organdaryna aryz-shaghym týsip, ol boyynsha jospardan tys tekseru qajet bolsa, oghan maratoriy jariyalanghandyghynyng qatysy joq., tekserile beredi.

5.Kәsipkerlik kodeksting 138-babynda búryn berilgen Baqylau qayta qosylghanda budjetten eshqanday shyghyn qajet etpeydi.

Men múny halyqpen birge kәsipkerler qúqyn qorghap jýrgen "Aq jol" partiyasynan saylanghan deputat retinde aitamyn!”-dep mәlimdedim.

Mening osy qoyghan 5 dәlelime eshkim qarsy jauap bere almady. Bilim jәne ghylym ministrining birinshi orynbasary Sholpan Tanatova Kәsipkerlik kodekske Til turaly zannamanyng saqtaluyn baqylau qúzyretin qaytarugha qarsy bolghan Últtyq ekonomika ministrligi men “Atameken” últtyq palatasyna siltedi. Últtyq ekonomika ministrligining ókili Súltanbek Jaras jauap bere alghan joq. “Atameken” últtyq palatasy ókili Qúralay hanymnyng jauaby mardymsyz boldy. Búny bayqaghan júmys toby jetekshisi Berik Ábdighaliyúly “Qazekenning súraghyna jauap beruge búlar dayyn emes. Negizi mәsele búlarda emes, basshylarynda ghoy” dep qorytty. Bas prokuratura ókili Abat Tóremúratúly mening úsynysymdy qoldap, Til salasyna qúzyrettilik berilui kerektigin moyyndady, Alla razy bolsyn. Biraq, Bilim ministrligi Ýkimetting qorytyndysyna sýienetindigin mәlimdep, Til zanyn qadaghalaudyng basqa núsqasyn úsyndy. Ol senimsiz núsqany ol jerde eshkim naqty dәleldep bere almady.

Eger osy Til zannamasynyng saqtaluy Kәsipkerlik kodekste bolghan bolsa, eshkim kóshe aralap, satushylarmen daulaspaghan bolar edi. Yaghni, bizding ýkimet, atap aitqanda Últtyq ekonomika ministrligi men "Atameken" últtyq palatasy eldegi zansyzdyqtardyng órshuine mýddeli bolyp otyr ma degen oigha qalasyn.

Sebebi, Kәsipkerlik kodeksten dәl osy Til zannamasy saqtaluyn talap etken bap alynyp tastalghan 2015 jyldan beri jylyna 13 myngha juyq shaghym týsken. (2018 jyly - 12886, 2019 jyly-12900).

Al sauda oryndaryndaghy memlekettik tildegi mәlimetter óreskel qatelerge toly. Sózderding maghynalary mazaqqa ainalyp audarylghan. Búl әr adamnyn, 80 payyzgha juyq qazaq halqyn tildik diskriminasiyagha úshyratyp, Konstitusiyalyq qúqyna (14 bap) núqsan keltiredi.

“Eger Kәsipkerlik kodeksting 138-babyna Til zanyna baylanysty Baqylau qaytarylmaytyn bolsa, onda osy bappen sabaqtas, baqylaudy Kәsipkerlik kodekske baylap qoyghan Til zanyndaghy 25-4 bapty da alyp tastau kerek.

Óitkeni búl bapty 2011 jyly qosqan son, 2013 jyly osyghan sәikes Kәsipkerlik kodekske Til zanyna baylanysty baqylau funksiyasy qosyldy. 2015 jyly ol funksiyany alyp tastaghanda, 25-4 bapty da alu kerek edi”-degen qarsylyghyma da eshkim qarsy jauap bere almady.

Bas prokuratura ókili Abat Tóremúratúly mening aitqan dәlelimdi qoldap, Til zanynyng 25-3 baby men 25-4 baptary bir-birine qarama-qayshy ekenin aitty. Alla razy bolsyn әdilin aitqan azamatqa.

Sonymen, júmys tobynyng dauys beru qorytyndysy boyynsha zang jobasynda Til zanyn baqylau turaly baptyng saqtaluyn qoldap jalghyz deputat, men - “Aq jol” fraksiyasynyng mýshesi Qazybek Isa ghana qoldap, ýkimet qorytyndysyna qarsy shyqtym.

Deputattar, júmys toby jetekshisi Berik Ábdighaliyúly men Janarbek Áshimjanúly Kórnekti aqparatta Til zanyn qadaghalaytyn basqa zang jobasyn jasau kerektigin aityp,

Ýkimetting talabymen kelisti. Basqa deputattar da ýkimet qorytyndysyn qoldady.

Sonymen, Kórnekti aqparat turaly zang jobasynan Til zanynyng saqtaluyn baqylau funksiyasy alynyp tastaldy.

"Mynmen jalghyz alystym, kinә qoyma" degen úly Abaydyng qayran sózin qaytalap otyrudan basqa qayran joq boldy...

IYә, Kórneki aqparatta Til zanyn qadaghalaudyng deputattar bastamasymen basqa núsqasyn jasau kerek! Áytpese, kóshedegi sauda oryndaryndaghy dau órshy beredi. Azamattardyng tildik diskriminasiyagha úshyrap, Konstitusiyalyq qúqynyng taptala beruining sony jaqsylyqqa aparmaydy. Bizding ýkimetting tirligine qarasaq, osyny qalaytynday.

Eng bastysy, byltyr «Qazaq ýni» últtyq portalyndaghy Preziydentke jazylghan Ashyq hatta bir aida 126 mynnan astam adam talap etip, qol qoyghan Memlekettik til turaly zang qabyldau kerek!

Jalpy, Kórneki aqparat turaly zang jobasynda kóptegen jetistikter de bar. Sauda nýkteleri men meyramhana-kafelerde, kәsipkerlik nysandarda memlekettik tilde jazudy mindetteu, mandayshalar atauyn memlekettik tilde, qajet bolsa ghana ózge tilde jazu tb útymdy baptar bar. Biraq eng basty talap - Til turaly zannyng saqtaluyn qadaghalau baby enbey qaldy. Qazaq tilining mýddesine Qazaq ýkimeti qarsy boldy.

Memlekettik tilding obaly - Últtyq ekonomika ministrligi (ministr Áset Erghaliyev) jәne “Atameken” últtyq palatasynda (tóragha Timur Qúlybaev). Atauynda “Últtyq” degen qasiyetti statusy bar osy ekeui Últ jәne Memlekettik tilge qarsy shyqty!

2012 jyly “Aq jol” partiyasy fraksiyasy Til zanyna ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly zang jobasyn jasaghanda da, Qazaq tiline Qazaq ýkimeti qarsy bolyp edi. Endi mine, taghy da tosqauyl!

QAZAQ TILINING OBALY - QAZAQShA SÓILEMEYTIN QAZAQ ÝKIMETINDE!

Qazaq tilining mýddesine qarsy Qazaq ýkimetimen qansha uaqyt ómir sýredi ekenbiz?!.

Qazybek Isa

Abai.kz