Kópten kýtken «ÚBT-2012» nauqany da óz mәresine jetti!

Júrtshylyq  baspasóz qúraldary men ghalamtordaghy әleumettik jelilerde «ÚBT-ny qoldaushylar»  jәne  «ÚBT-gha qarsylar»  bolyp ekige jarylyp «soghysyp» jatyr.

Arasynda, mektep pen ústazgha kinә artushylar da jeterlik. Iya, ÚBT-ny úiymdastyruda da, test súraqtaryn qúrastyruda da kemshilik jeterlik!

Kópten kýtken «ÚBT-2012» nauqany da óz mәresine jetti!

Júrtshylyq  baspasóz qúraldary men ghalamtordaghy әleumettik jelilerde «ÚBT-ny qoldaushylar»  jәne  «ÚBT-gha qarsylar»  bolyp ekige jarylyp «soghysyp» jatyr.

Arasynda, mektep pen ústazgha kinә artushylar da jeterlik. Iya, ÚBT-ny úiymdastyruda da, test súraqtaryn qúrastyruda da kemshilik jeterlik!

Biraq, meninshe  qazirgi Qazaqstan jaghdayynda nәtiyjege adal enbekpen, óz bilimimen  jetuding ÚBT-dan artyq joly joq! Biraq, «Ájepteuir әn edi, púshyq aityp qor qyldy» degendey, jasyratyny joq, songhy jyldary mektep bitirushiler oqu jylynyng basynan-aq, bilim emes, «shpor» jinay bastaudy daghdygha ainaldyrghan edi. Tipti, shәkirtter tarapynan ústazdargha qoyylatyn súraqtar da osy «shpor» men «úyaly baylanys»tónireginde bolatyn. Mysaly, «shpordy kimnen jәne qaydan alghan dúrys»  jәne «qay baylanys operatorynyng júmysy aqausyz, dauys taza shyghady» degen siyaqty?! «Ústazdyng qadiri ketti» dep búrynghy jylaghanymyz, múnyng qasynda ainalayyn eken. Sondyqtan, biylghy testileuding ótken jyldargha qaraghanda qatandau ótkenine eng aldymen ústazdar quandy. Áli de, qatandatu kerek! Úiymdastyru jaghynyng kemshilikterin taldaudy  qúzyrly organdargha qaldyryp, test súraqtarynyng qúrastyryluyna toqtalsaq... Basqa mektepterdi qaydam, ÚBT-gha qatysqan ózimizdin  týlektermen  әngimeleskende bayqaghanymyz, esh qaysysyna «pәlenshening kostumining týsi, kózildirigining markasy, ayaghynyng razmeri» degen siyaqty qisynsyz súraqtar kelmegen. Álgindey súraqtargha tap bolghandargha  aytarymyz....

Maqúl delik, 25 súraqtyng arasynda 2-3 qisynsyz súraq bolsyn, al qalghan 22-23 súraqqa qalay jauap berdi eken?

Adamnyng pendeshiligi de sol, kóp jaghdayda kinәni ózinen emes, ózgeden izdeytindigi. Sol siyaqty, múnday әngimening barlyghy jetkilikti dayyndalmaghan keybir balalar men olardyng «iyting úry dese namystanatyn» ata-analardyng ózin-ózi aqtaugha baghyttalghan әngimeleri bolsa kerek!

Qoghamymyzda ÚBT-ge mýldem qarsylar da jeterlik! Múghalimmen betpe-bet otyryp, tapsyrghanda jenil bolady ma? Onda әlgi shulap jýrgen keybir ata-analar múghalimdi satyp  nemese qorqytyp-ýrkitip qajet baghasyn qoydyryp alar edi!

Biyl  mektep bitirushilerding kóp bóligi JOO-na týsu ýshin belgilengen dengeyge jete almay qaldy desedi. Meninshe, býlingen  eshtene joq, bәri birdey JOO-yn bitiru shart emes!

Balanyng jamany joq! Aralas mektepte júmys jasaghandyqtan, әsirese qarakóz balalarymyzdyng boyyna  (bilimi, qabileti men minez-qúlqy әrtýrli bolghanmen ) «Ýlkenge qúrmet, kishige izet»  degen halqymyzdyng tamasha dәstýri qanmen berilgenin bayqaymyz. Ózin syilata bilgen ústazdy, balalar syilay biledi.

Meninshe, kóp kiltipan eresekterde, ata-anada. Ata-anany  bes sausaq birdey emestigi siyaqty, barlyq bala birdey joghary bilim alugha qabiletsiz ekendigi  oylandyrmaydy!

Olar týrli joldarmen (syilyq beru, jogharydan «qonyrau shalu», t.s.s.) balasyn әiteuir  ÚBT-ge qatystyrugha tyrysady!

...Bir auyq oilanynyzdarshy, nege qazaq balasy kәsiptik-tehnikalyq mektepke barghysy kelmeydi?

Iya, әrkimning de óz balasyn «joghary bilimdi» azamat retinde kórgisi keletin niyeti qúptarlyq is, biraq sol  niyet balanyng layyqty bilimimen úshtasyp jatsa ghana  iygi.

Jyl sayyn jana jyldan bastap, qalamyzdaghy kәsiptik-tehnikalyq mektepterding (KTM) mamandary mektepterge kelip, 9-synyp oqushylaryn  óz oqu oryndaryna tartu sharalaryn jýrgizedi.  Óz shәkirtterining shama-sharqyn biletin mektep ústazdary da olargha  kómektesuge tyrysady. Biraq, qazaq synyptarynda oqityn oqushylardyng ilude bireui ghana KTM-ke barugha tilek bildiredi. Osy túrghyda balalardyng ata-anasymen sóilessen, olardyng keybirinen «KTM-ke óz balandy oqyt» degen sózdi estip qalasyn.  Al, orys synyptaryndaghy jaghday mýldem ózgeshe, ondaghy qyz balalar «shashtaraz», «aspaz»,  «kulinar», er balalar «elektriyk», «tokari» «slesari», «dәnekerleushi» mamandyqtaryn tandap jatady.  Erte bastan ómirden ózining ornyn tabugha tyrysyp jatqan jasóspirimderdi kórip, әuesing keledi. Onyng ýstine kez-kelgen jarnama gazeti men teledidardaghy «jýgirtpe joldardy» qarap otyrsanyz, osy mamandyq iyelerine súranys ta kóp.

(ÚBT-ny bilimsiz-aq,   týrli joldarmen ótuge bolatynyn estip-kórip jýrgen  oqushylar, songhy jyldary kolledjilerge týsudi de siyrete bastaghan). Al, Qazaqstannyn  enbek naryghy maman-júmysshylargha zәru.

Juyrda elimizding baspasóz qúraldary  Qaraghandy qalasynda 2009 jyly salynghan jana ýiding qirap qalghanyn jarysa jariyalady, múnday nysandar óz qalamyzda da jeterlik.  Ol nysandardyng qúrylysyn kim jýrgizdi? Basshy kim, oryndaushy kim?

Basshy ózimizding «qoldan» ósirgen jemqor, al oryndaushy - qolyna ketpennen basqa qúral ústap kórmegen, kórshi elding búrynghy dihandary!

Terenirek kóz jýgirtken jangha, búl tek  jemqorlyqty ghana  emes, biz de tipti qarapayym maman-tas qalaushylardyng joqtyghyn kórsetti. Sebebi, bizding jastardyng kópshiligi tabaqtay diplomdy qúshaqtap, «qalam úshymen» kýn kóretin júmys izdep, sendelip jýr.

"Bәri birdey toyshy bolsa, qoydy kim baghady" degen súraq kezinde Tóle biyding ózin tolghandyrghan. («Bәrin  birdey qoyshy bolsang qúl bolarsyn, Bәring birdey toyshy bolsan qor bolarsyn, Biring qoyshy, birin toyshy bolsang zor bolarsyn». Tóle biy).

Al, qazirgi ata-ana tipti balasynyng boyyndaghy Qúday bergen qarym-qabiletin elep-ekshemey, joghary mektepke sýirep, Marhabat agha (jazushy M.Bayghút)  aytqanday «Beretinin berip jiberip», «bilimdi» de satyp әpergisi keledi!  «Sýirep qosqan tazynyn  týlki  almaytyny» eshkimning qaperine kirmeydi! Osy tústa Úly Abaydyng sózderi eriksiz eske týsedi: «....Ol  quatty ornyn tauyp saryp qylarlyq  ghylym berdi, ony oqymaysyn. Ol ghylymdy oqysa úgharlyq aqyl berdi, qayda jibergenindi kim biledi?...Seniki -  bireuden qorqytyp alsan, bireuden jalynyp alsan, bireuden aldap alsan  bolghany, izdegening sol....Ghylymsyz ahiyrette joq, dýnie de joq. Ghylymsyz oqyghan namaz, tútqan oraza, qylghan qajylyq  eshbir ghibadat ornyna jýrmeydi...» (Abay. «Qarasózder», onynshy sóz). Sol siyaqty bilimmen negizdelmegen diplomnyng da qayda «jeteleytini» belgili.

«Kim bolghyng keledi?» degen súraqqa, «poliysey bolghym keledi» dep jauap bergen  9-synyptyng bir oqushysynan, әldeneden ýmittenip, «Nelikten poliysey bolghyng keledi» dep súradyq. Biraq, ýmitimiz aqtalmady!

Jylaysyz ba, kýlesiz be.... «levyiy kóp qoy» («levyi» degeni sirә, kóldeneng tabys bolsa kerek) dep jymyndaydy  әlgi bala!

Búl әngimeni bala qaydan estidi? Eng nashar degen múghalimning ózi  balagha «levyiy kóp mamandyq jaqsy» dep ýiretpeytini belgili. Yaghni, balanyn  otbasyda kórgeni men mektepte alghan  tәlim-tәrbiyesi  qabyspay jatyr. Osydan-aq, «qúndylyqtardyn» orny auysqan myna zamanda, keybir otbasylardyng balalary  ýshin kimning «iydeal» ekenin  ózderiniz saralay berinizder.

Múghalimge syilyq beru jayyna toqtala keteyik.

Jalpy, syilyq beru, alu jaqsy nәrse, biraq, ol  tuys-bauyr, dos-jaran, qúda-jekjat, kórshi-kólem arasynda bolsa ghana.

Al, múghalimge syilyq úsynudyn  ar jaghynda «Men saghan, sen maghan» degen «tauarly-aqsha  qatynasy»  «qúlaghyn qyltityp»  túrady. Keybir ata-analardyn, múghalimdi «joldan taydyrudyn»  eshqanday әdisinen jiyirkenbeytini jasyryn emes. Bylay shygha, bar múghalimdi qaralap «attandap» shygha keletinder de solar. Múghalim de adam balasy, qoghamnyng bir mýshesi! Onyng da basqalar siyaqty tolyp jatqan «materialdyq» problemalary jeterlik. Jasyratyny joq, ústazdardyng arasynda da  arakidik  óz nәpsisin tejey almay  «altyn kórip, joldan tayyp ketetin, perishteler» kezdesip qalady.

Bir ret syilyq alyp, «auyzdanghan» múghalim, kelesi joly dәmetip túrady, al ýshinshi joly ózi súrap alady. Shyn mәninde jomart bolsa, oqushy - ýlken azamat bolyp, tabys tauyp, tapqany bala - shaghasynan  artylyp jatsa, ... sol kezde at mingizse de eshkim qoy demeydi..

Álgi,  «Atymtay jomart» ata-ana óz  balasynyng mektepke qajetti kerek-jaraghy, oqulyqtarynyng bar-joqtyghyn, kýndelikti tanerten  mektepke bara jatqanda sómkesinde ne bar ekenin tekseredi me? Oqu jyly basynda mektepten alghan oqulyqtardyng betin ashpaq týgili, sol dorbadan shygharmay, jyl sonynda qaytyp ótkizetin balalardy da kórip jýrmiz.

Taghy da bir toqtala ketetin jayt, kóptegen ata-analar óz balalaryn qalamyzdaghy qaptaghan ÚBT-ge dayyndaytyn  qaptaghan aqyly kurstargha beredi. Kópke topyraq shashudan aulaqpyz. Degenmen, keybir kurstardaghy  ústazdardyng ne ýiretetinin qaydam, әlde myqty jarnamanyng әseri me, sonday kursqa barghan keybir balalar  óz ústazdaryna «shekesinen» mensinbey  qaray bastaydy.

Biraq, týpki nәtiyje ýshin tek mektep jauap beretini ata-ananyng da, balanyng da qaperine kirmeydi.

Al, әlgi bala ÚBT-de nashar nәtiyje kórsetse, barlyghyna ústaz kinәli!

Ústazdardyng týrli nauqandargha qatysyp, barlyq merekelerde alangha shyghyp «shad-shadyman baqytty búqaranyn» rolin oinap, ýlkendi-kishili sheneunikterding tabanynda taptalghany azday, býkil qogham taptaghysy keledi.

Halqymyzdyng qúlaqqa ersileu estiletin «Kónilsizden kótensiz (jigersiz, jasyq degen maghynada) bala tuady» degen danalyq sózi bar. («On ýshte otau iyesi» deytin halqymyzdyn, ÚBT-e belgilengen mejege jete almay qalghan  18 jasar jigitterining jer toqpaqtap jylaghanyn da kórdik).

Ezilgen ústazdyng shәkirti qanday bolady, kim bolady? Oghan bas qatyryp jatqan eshkim joq.

«Qúldan da bir súrau» degendey, sóz sonynda ata-analargha aitarymyz:

Álpeshtep baghyp-qaghyp ósirgen balasy ómirden óz ornyn tapsa ghana ata-ana baqytty! Al, baqyttyng kilti joghary bilimde emes, joghary bilim baqytqa bastar san tarau  joldyng biri ghana ekenin esten shygharmayyq!

Bala tәrbiyesin tek mektep pen ústazgha artyp qoiygha bolmaydy, búl jolda býkil qogham, onyng ishinde eng aldymen ata-ana atsalysuy kerek.

Balalarymyzdyng ómirden óz ornyn tabuyna, bolashaq mamandyghy men kәsibin dúrys tandauyna nemqúrayly qaramayyq, aghayyn!

(Al, mektep basshylarynyng «qúlaqtaryna altyn syrgha», ÚBT-ng nәtiyjelerin taldaudyng ayaghy  jaqpay jýrgen ústazdarmen «esep airysugha» úlasyp ketpesin).

Ómir ShYNYBEKÚLY, ústaz,

Shymkent qalasy

«Abay-aqparat»