كوپتەن كۇتكەن «ۇبت-2012» ناۋقانى دا ءوز مارەسىنە جەتتى!

جۇرتشىلىق  باسپاسوز قۇرالدارى مەن عالامتورداعى الەۋمەتتىك جەلىلەردە «ۇبت-نى قولداۋشىلار»  جانە  «ۇبت-عا قارسىلار»  بولىپ ەكىگە جارىلىپ «سوعىسىپ» جاتىر.

اراسىندا، مەكتەپ پەن ۇستازعا كىنا ارتۋشىلار دا جەتەرلىك. يا، ۇبت-نى ۇيىمداستىرۋدا دا، تەست سۇراقتارىن قۇراستىرۋدا دا كەمشىلىك جەتەرلىك!

كوپتەن كۇتكەن «ۇبت-2012» ناۋقانى دا ءوز مارەسىنە جەتتى!

جۇرتشىلىق  باسپاسوز قۇرالدارى مەن عالامتورداعى الەۋمەتتىك جەلىلەردە «ۇبت-نى قولداۋشىلار»  جانە  «ۇبت-عا قارسىلار»  بولىپ ەكىگە جارىلىپ «سوعىسىپ» جاتىر.

اراسىندا، مەكتەپ پەن ۇستازعا كىنا ارتۋشىلار دا جەتەرلىك. يا، ۇبت-نى ۇيىمداستىرۋدا دا، تەست سۇراقتارىن قۇراستىرۋدا دا كەمشىلىك جەتەرلىك!

بىراق، مەنىڭشە  قازىرگى قازاقستان جاعدايىندا ناتيجەگە ادال ەڭبەكپەن، ءوز بىلىمىمەن  جەتۋدىڭ ۇبت-دان ارتىق جولى جوق! بىراق، «اجەپتەۋىر ءان ەدى، پۇشىق ايتىپ قور قىلدى» دەگەندەي، جاسىراتىنى جوق، سوڭعى جىلدارى مەكتەپ بىتىرۋشىلەر وقۋ جىلىنىڭ باسىنان-اق، ءبىلىم ەمەس، «شپور» جيناي باستاۋدى داعدىعا اينالدىرعان ەدى. ءتىپتى، شاكىرتتەر تاراپىنان ۇستازدارعا قويىلاتىن سۇراقتار دا وسى «شپور» مەن «ۇيالى بايلانىس»توڭىرەگىندە بولاتىن. مىسالى، «شپوردى كىمنەن جانە قايدان العان دۇرىس»  جانە «قاي بايلانىس وپەراتورىنىڭ جۇمىسى اقاۋسىز، داۋىس تازا شىعادى» دەگەن سياقتى؟! «ۇستازدىڭ قادىرى كەتتى» دەپ بۇرىنعى جىلاعانىمىز، مۇنىڭ قاسىندا اينالايىن ەكەن. سوندىقتان، بيىلعى تەستىلەۋدىڭ وتكەن جىلدارعا قاراعاندا قاتاڭداۋ وتكەنىنە ەڭ الدىمەن ۇستازدار قۋاندى. ءالى دە، قاتاڭداتۋ كەرەك! ۇيىمداستىرۋ جاعىنىڭ كەمشىلىكتەرىن تالداۋدى  قۇزىرلى ورگاندارعا قالدىرىپ، تەست سۇراقتارىنىڭ قۇراستىرىلۋىنا توقتالساق... باسقا مەكتەپتەردى قايدام، ۇبت-عا قاتىسقان ءوزىمىزدىڭ  تۇلەكتەرمەن  اڭگىمەلەسكەندە بايقاعانىمىز، ەش قايسىسىنا «پالەنشەنىڭ كوستيۋمىنىڭ ءتۇسى، كوزىلدىرىگىنىڭ ماركاسى، اياعىنىڭ رازمەرى» دەگەن سياقتى قيسىنسىز سۇراقتار كەلمەگەن. الگىندەي سۇراقتارعا تاپ بولعاندارعا  ايتارىمىز....

ماقۇل دەلىك، 25 سۇراقتىڭ اراسىندا 2-3 قيسىنسىز سۇراق بولسىن، ال قالعان 22-23 سۇراققا قالاي جاۋاپ بەردى ەكەن؟

ادامنىڭ پەندەشىلىگى دە سول، كوپ جاعدايدا كىنانى وزىنەن ەمەس، وزگەدەن ىزدەيتىندىگى. سول سياقتى، مۇنداي اڭگىمەنىڭ بارلىعى جەتكىلىكتى دايىندالماعان كەيبىر بالالار مەن ولاردىڭ «ءيتىڭ ۇرى دەسە نامىستاناتىن» اتا-انالاردىڭ ءوزىن-ءوزى اقتاۋعا باعىتتالعان اڭگىمەلەرى بولسا كەرەك!

قوعامىمىزدا ۇبت-گە مۇلدەم قارسىلار دا جەتەرلىك! مۇعالىممەن بەتپە-بەت وتىرىپ، تاپسىرعاندا جەڭىل بولادى ما؟ وندا الگى شۋلاپ جۇرگەن كەيبىر اتا-انالار مۇعالىمدى ساتىپ  نەمەسە قورقىتىپ-ۇركىتىپ قاجەت باعاسىن قويدىرىپ الار ەدى!

بيىل  مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ كوپ بولىگى جوو-نا ءتۇسۋ ءۇشىن بەلگىلەنگەن دەڭگەيگە جەتە الماي قالدى دەسەدى. مەنىڭشە، بۇلىنگەن  ەشتەڭە جوق، ءبارى بىردەي جوو-ىن ءبىتىرۋ شارت ەمەس!

بالانىڭ جامانى جوق! ارالاس مەكتەپتە جۇمىس جاساعاندىقتان، اسىرەسە قاراكوز بالالارىمىزدىڭ بويىنا  ء(بىلىمى، قابىلەتى مەن مىنەز-قۇلقى ءارتۇرلى بولعانمەن ) «ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت»  دەگەن حالقىمىزدىڭ تاماشا ءداستۇرى قانمەن بەرىلگەنىن بايقايمىز. ءوزىن سىيلاتا بىلگەن ۇستازدى، بالالار سىيلاي بىلەدى.

مەنىڭشە، كوپ كىلتيپان ەرەسەكتەردە، اتا-انادا. اتا-انانى  بەس ساۋساق بىردەي ەمەستىگى سياقتى، بارلىق بالا بىردەي جوعارى ءبىلىم الۋعا قابىلەتسىز ەكەندىگى  ويلاندىرمايدى!

ولار ءتۇرلى جولدارمەن (سىيلىق بەرۋ، جوعارىدان «قوڭىراۋ شالۋ»، ت.س.س.) بالاسىن ايتەۋىر  ۇبت-گە قاتىستىرۋعا تىرىسادى!

...ءبىر اۋىق ويلانىڭىزدارشى، نەگە قازاق بالاسى كاسىپتىك-تەحنيكالىق مەكتەپكە بارعىسى كەلمەيدى؟

يا، اركىمنىڭ دە ءوز بالاسىن «جوعارى ءبىلىمدى» ازامات رەتىندە كورگىسى كەلەتىن نيەتى قۇپتارلىق ءىس، بىراق سول  نيەت بالانىڭ لايىقتى بىلىمىمەن ۇشتاسىپ جاتسا عانا  يگى.

جىل سايىن جاڭا جىلدان باستاپ، قالامىزداعى كاسىپتىك-تەحنيكالىق مەكتەپتەردىڭ (كتم) ماماندارى مەكتەپتەرگە كەلىپ، 9-سىنىپ وقۋشىلارىن  ءوز وقۋ ورىندارىنا تارتۋ شارالارىن جۇرگىزەدى.  ءوز شاكىرتتەرىنىڭ شاما-شارقىن بىلەتىن مەكتەپ ۇستازدارى دا ولارعا  كومەكتەسۋگە تىرىسادى. بىراق، قازاق سىنىپتارىندا وقيتىن وقۋشىلاردىڭ ىلۋدە بىرەۋى عانا كتم-كە بارۋعا تىلەك بىلدىرەدى. وسى تۇرعىدا بالالاردىڭ اتا-اناسىمەن سويلەسسەڭ، ولاردىڭ كەيبىرىنەن «كتم-كە ءوز بالاڭدى وقىت» دەگەن ءسوزدى ەستىپ قالاسىڭ.  ال، ورىس سىنىپتارىنداعى جاعداي مۇلدەم وزگەشە، ونداعى قىز بالالار «شاشتاراز»، «اسپاز»،  «كۋلينار»، ەر بالالار «ەلەكتريك»، «توكار» «سلەسار»، «دانەكەرلەۋشى» ماماندىقتارىن تاڭداپ جاتادى.  ەرتە باستان ومىردەن ءوزىنىڭ ورنىن تابۋعا تىرىسىپ جاتقان جاسوسپىرىمدەردى كورىپ، اۋەسىڭ كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە كەز-كەلگەن جارناما گازەتى مەن تەلەديدارداعى «جۇگىرتپە جولداردى» قاراپ وتىرساڭىز، وسى ماماندىق يەلەرىنە سۇرانىس تا كوپ.

(ۇبت-نى ءبىلىمسىز-اق،   ءتۇرلى جولدارمەن وتۋگە بولاتىنىن ەستىپ-كورىپ جۇرگەن  وقۋشىلار، سوڭعى جىلدارى كوللەدجىلەرگە ءتۇسۋدى دە سيرەتە باستاعان). ال، قازاقستاننىڭ  ەڭبەك نارىعى مامان-جۇمىسشىلارعا ءزارۋ.

جۋىردا ەلىمىزدىڭ ءباسپاسوز قۇرالدارى  قاراعاندى قالاسىندا 2009 جىلى سالىنعان جاڭا ءۇيدىڭ قيراپ قالعانىن جارىسا جاريالادى، مۇنداي نىساندار ءوز قالامىزدا دا جەتەرلىك.  ول نىسانداردىڭ قۇرىلىسىن كىم جۇرگىزدى؟ باسشى كىم، ورىنداۋشى كىم؟

باسشى ءوزىمىزدىڭ «قولدان» وسىرگەن جەمقور، ال ورىنداۋشى - قولىنا كەتپەننەن باسقا قۇرال ۇستاپ كورمەگەن، كورشى ەلدىڭ بۇرىنعى ديحاندارى!

تەرەڭىرەك كوز جۇگىرتكەن جانعا، بۇل تەك  جەمقورلىقتى عانا  ەمەس، ءبىز دە ءتىپتى قاراپايىم مامان-تاس قالاۋشىلاردىڭ جوقتىعىن كورسەتتى. سەبەبى، ءبىزدىڭ جاستاردىڭ كوپشىلىگى تاباقتاي ديپلومدى قۇشاقتاپ، «قالام ۇشىمەن» كۇن كورەتىن جۇمىس ىزدەپ، سەندەلىپ ءجۇر.

ء"بارى بىردەي تويشى بولسا، قويدى كىم باعادى" دەگەن سۇراق كەزىندە تولە ءبيدىڭ ءوزىن تولعاندىرعان. («ءبارىڭ  بىردەي قويشى بولساڭ قۇل بولارسىڭ، ءبارىڭ بىردەي تويشى بولسان قور بولارسىڭ، ءبىرىڭ قويشى، ءبىرىن تويشى بولساڭ زور بولارسىڭ». تولە بي).

ال، قازىرگى اتا-انا ءتىپتى بالاسىنىڭ بويىنداعى قۇداي بەرگەن قارىم-قابىلەتىن ەلەپ-ەكشەمەي، جوعارى مەكتەپكە سۇيرەپ، مارحابات اعا (جازۋشى م.بايعۇت)  ايتقانداي «بەرەتىنىن بەرىپ جىبەرىپ»، «ءبىلىمدى» دە ساتىپ اپەرگىسى كەلەدى!  «سۇيرەپ قوسقان تازىنىڭ  تۇلكى  المايتىنى» ەشكىمنىڭ قاپەرىنە كىرمەيدى! وسى تۇستا ۇلى ابايدىڭ سوزدەرى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى: «....ول  قۋاتتى ورنىن تاۋىپ سارىپ قىلارلىق  عىلىم بەردى، ونى وقىمايسىڭ. ول عىلىمدى وقىسا ۇعارلىق اقىل بەردى، قايدا جىبەرگەنىڭدى كىم بىلەدى؟...سەنىكى -  بىرەۋدەن قورقىتىپ الساڭ، بىرەۋدەن جالىنىپ الساڭ، بىرەۋدەن الداپ الساڭ  بولعانى، ىزدەگەنىڭ سول....عىلىمسىز احيرەتتە جوق، دۇنيە دە جوق. عىلىمسىز وقىعان ناماز، تۇتقان ورازا، قىلعان قاجىلىق  ەشبىر عيبادات ورنىنا جۇرمەيدى...» (اباي. «قاراسوزدەر»، ونىنشى ءسوز). سول سياقتى بىلىممەن نەگىزدەلمەگەن ديپلومنىڭ دا قايدا «جەتەلەيتىنى» بەلگىلى.

«كىم بولعىڭ كەلەدى؟» دەگەن سۇراققا، «پوليتسەي بولعىم كەلەدى» دەپ جاۋاپ بەرگەن  9-سىنىپتىڭ ءبىر وقۋشىسىنان، الدەنەدەن ۇمىتتەنىپ، «نەلىكتەن پوليتسەي بولعىڭ كەلەدى» دەپ سۇرادىق. بىراق، ءۇمىتىمىز اقتالمادى!

جىلايسىز با، كۇلەسىز بە.... «لەۆىيى كوپ قوي» («لەۆىي» دەگەنى ءسىرا، كولدەنەڭ تابىس بولسا كەرەك) دەپ جىمىڭدايدى  الگى بالا!

بۇل اڭگىمەنى بالا قايدان ەستىدى؟ ەڭ ناشار دەگەن مۇعالىمنىڭ ءوزى  بالاعا «لەۆىيى كوپ ماماندىق جاقسى» دەپ ۇيرەتپەيتىنى بەلگىلى. ياعني، بالانىڭ  وتباسىدا كورگەنى مەن مەكتەپتە العان  ءتالىم-تاربيەسى  قابىسپاي جاتىر. وسىدان-اق، «قۇندىلىقتاردىڭ» ورنى اۋىسقان مىنا زاماندا، كەيبىر وتباسىلاردىڭ بالالارى  ۇشىن كىمنىڭ «يدەال» ەكەنىن  وزدەرىڭىز سارالاي بەرىڭىزدەر.

مۇعالىمگە سىيلىق بەرۋ جايىنا توقتالا كەتەيىك.

جالپى، سىيلىق بەرۋ، الۋ جاقسى نارسە، بىراق، ول  تۋىس-باۋىر، دوس-جاران، قۇدا-جەكجات، كورشى-كولەم اراسىندا بولسا عانا.

ال، مۇعالىمگە سىيلىق ۇسىنۋدىڭ  ار جاعىندا «مەن ساعان، سەن ماعان» دەگەن «تاۋارلى-اقشا  قاتىناسى»  «قۇلاعىن قىلتيتىپ»  تۇرادى. كەيبىر اتا-انالاردىڭ، مۇعالىمدى «جولدان تايدىرۋدىڭ»  ەشقانداي ادىسىنەن جيىركەنبەيتىنى جاسىرىن ەمەس. بىلاي شىعا، بار مۇعالىمدى قارالاپ «اتتانداپ» شىعا كەلەتىندەر دە سولار. مۇعالىم دە ادام بالاسى، قوعامنىڭ ءبىر مۇشەسى! ونىڭ دا باسقالار سياقتى تولىپ جاتقان «ماتەريالدىق» پروبلەمالارى جەتەرلىك. جاسىراتىنى جوق، ۇستازداردىڭ اراسىندا دا  اراكىدىك  ءوز ءناپسىسىن تەجەي الماي  «التىن كورىپ، جولدان تايىپ كەتەتىن، پەرىشتەلەر» كەزدەسىپ قالادى.

ءبىر رەت سىيلىق الىپ، «اۋىزدانعان» مۇعالىم، كەلەسى جولى دامەتىپ تۇرادى، ال ءۇشىنشى جولى ءوزى سۇراپ الادى. شىن مانىندە جومارت بولسا، وقۋشى - ۇلكەن ازامات بولىپ، تابىس تاۋىپ، تاپقانى بالا - شاعاسىنان  ارتىلىپ جاتسا، ... سول كەزدە ات مىنگىزسە دە ەشكىم قوي دەمەيدى..

الگى،  «اتىمتاي جومارت» اتا-انا ءوز  بالاسىنىڭ مەكتەپكە قاجەتتى كەرەك-جاراعى، وقۋلىقتارىنىڭ بار-جوقتىعىن، كۇندەلىكتى تاڭەرتەڭ  مەكتەپكە بارا جاتقاندا سومكەسىندە نە بار ەكەنىن تەكسەرەدى مە؟ وقۋ جىلى باسىندا مەكتەپتەن العان وقۋلىقتاردىڭ بەتىن اشپاق تۇگىلى، سول دوربادان شىعارماي، جىل سوڭىندا قايتىپ وتكىزەتىن بالالاردى دا كورىپ ءجۇرمىز.

تاعى دا ءبىر توقتالا كەتەتىن جايت، كوپتەگەن اتا-انالار ءوز بالالارىن قالامىزداعى قاپتاعان ۇبت-گە دايىندايتىن  قاپتاعان اقىلى كۋرستارعا بەرەدى. كوپكە توپىراق شاشۋدان اۋلاقپىز. دەگەنمەن، كەيبىر كۋرستارداعى  ۇستازداردىڭ نە ۇيرەتەتىنىن قايدام، الدە مىقتى جارنامانىڭ اسەرى مە، سونداي كۋرسقا بارعان كەيبىر بالالار  ءوز ۇستازدارىنا «شەكەسىنەن» مەنسىنبەي  قاراي باستايدى.

بىراق، تۇپكى ناتيجە ءۇشىن تەك مەكتەپ جاۋاپ بەرەتىنى اتا-انانىڭ دا، بالانىڭ دا قاپەرىنە كىرمەيدى.

ال، الگى بالا ۇبت-دە ناشار ناتيجە كورسەتسە، بارلىعىنا ۇستاز كىنالى!

ۇستازداردىڭ ءتۇرلى ناۋقاندارعا قاتىسىپ، بارلىق مەرەكەلەردە الاڭعا شىعىپ «شاد-شادىمان باقىتتى بۇقارانىڭ» ءرولىن ويناپ، ۇلكەندى-كىشىلى شەنەۋنىكتەردىڭ تابانىندا تاپتالعانى ازداي، بۇكىل قوعام تاپتاعىسى كەلەدى.

حالقىمىزدىڭ قۇلاققا ەرسىلەۋ ەستىلەتىن «كوڭىلسىزدەن كوتەنسىز (جىگەرسىز، جاسىق دەگەن ماعىنادا) بالا تۋادى» دەگەن دانالىق ءسوزى بار. («ون ۇشتە وتاۋ يەسى» دەيتىن حالقىمىزدىڭ، ۇبت-ە بەلگىلەنگەن مەجەگە جەتە الماي قالعان  18 جاسار جىگىتتەرىنىڭ جەر توقپاقتاپ جىلاعانىن دا كوردىك).

ەزىلگەن ۇستازدىڭ شاكىرتى قانداي بولادى، كىم بولادى؟ وعان باس قاتىرىپ جاتقان ەشكىم جوق.

«قۇلدان دا ءبىر سۇراۋ» دەگەندەي، ءسوز سوڭىندا اتا-انالارعا ايتارىمىز:

الپەشتەپ باعىپ-قاعىپ وسىرگەن بالاسى ومىردەن ءوز ورنىن تاپسا عانا اتا-انا باقىتتى! ال، باقىتتىڭ كىلتى جوعارى بىلىمدە ەمەس، جوعارى ءبىلىم باقىتقا باستار سان تاراۋ  جولدىڭ ءبىرى عانا ەكەنىن ەستەن شىعارمايىق!

بالا تاربيەسىن تەك مەكتەپ پەن ۇستازعا ارتىپ قويۋعا بولمايدى، بۇل جولدا بۇكىل قوعام، ونىڭ ىشىندە ەڭ الدىمەن اتا-انا اتسالىسۋى كەرەك.

بالالارىمىزدىڭ ومىردەن ءوز ورنىن تابۋىنا، بولاشاق ماماندىعى مەن كاسىبىن دۇرىس تاڭداۋىنا نەمقۇرايلى قارامايىق، اعايىن!

(ال، مەكتەپ باسشىلارىنىڭ «قۇلاقتارىنا التىن سىرعا»، ۇبت-ڭ ناتيجەلەرىن تالداۋدىڭ اياعى  جاقپاي جۇرگەن ۇستازدارمەن «ەسەپ ايرىسۋعا» ۇلاسىپ كەتپەسىن).

ءومىر شىنىبەكۇلى، ۇستاز،

شىمكەنت قالاسى

«اباي-اقپارات»