Qytay biyligi songhy bir ay ishinde Tayvanigha qatysty ondaghan iri arandatudy iske asyrdy. Atap aitqanda Tayvani әue kensitigine basyp kirip, barlaushy drondarmen el shekarasyn búzu, sýnguir qayyqtar arqyly baqylau jýrgizu, týrli arandatu maqsatyndaghy filimder shygharudy jasap jatyr. 

Qytay biyligi gazetterdegi maqalalar arqyly Tayvani túrghyndaryna ýrey tudyratyn maqalalardy ýzdiksiz shygharuda. Olar «AQSh-qa senuding qajeti joq» degen messedjdi algha tartady. Mysaly «Huanisu shibao» gazeti bylay dep jazypty: «Shyndyqtyng turasyn aitalyq: AQSh Tayvanigha bergen quatty qorghanys jayly uәdesin oryndaytyn resurstardan aiyrylyp qaldy. Tayvani aimaghy Qytay әskerining quatty soqqy jasaytyn baqylauynda túr. Qytay Tayvani mәselesin tolyqsheshkende, Beyjinning syrtqy zalym kýshterge qarsy túru quaty óte zor bolmaq. Eger AQSh Tayvanidy qorghau jolynda teniz kýshteri men úshaqtaryn qoldansa, onda olardyng sarbazdary qyrylyp qalmaq.  

Qytay ózining quatty yadrolyq soqqy jasaugha qabiletti Dongfeng-41 jәne Julang-3 zymyrandarymen AQSh-tyng zymiyan josparyn tas talqan etedi. Bir sózben aitqanda AQSh endigi tanda Qytaydy әskery kýshpen bopsalay almaydy». 

Ary qaray maqala tikeley Tayvani túrghyndaryn eskertumen jalghasyn tauypty. «Biz tayvanidyqtardy eskertkimiz keledi, AQSh eshqashan Tayvani tәuelsizdigi ýshin baryn salyp soghyspaytyn bolady. Olardyng qazirgi әreketi bar bolghany geosayasy oiynnyng bir әreketi ghana. Olar Tayvani arqyly Qytaydyng quatty boluyna qarsy túrghysy keledi, alayda búl AQSh janyn salyp soghysady degendi bildirmeydi. Olardyng sayasaty iytermeleu ghana bolatyn», - dep jazdy.

Qytay basshysy Sy biylikke kele sala Qytayda ortalyqqa baghynudy kýsheytti. Tiybet, Ishki Mongholiya men Shyghys Týrkistanda qudalau, jappay baqylau ornatu, adamdardyng qúqyghyn shekteu, últtardyng kóshbasshylaryn úzaq jylgha sottau, lageriler saludy iske asyrdy. Maqsaty bir ortalyqtanghan Qytaydy kýsheytu. Artynsha sauda-ekonomikalyq jәne demokratiyalyq túrghydan damyghan, adam qúqyghy boyynsha algha jyljyghan Gonkongty basyp-janshyp, kommunizmdi kýshpen kirgizip jatyr. Gonkong túrghyndarynyng 70 myny ghana Úlybritaniya azamattyghyn alugha ótinish bergen, al qalghany Qytaydyng biyligin erikti-eriksiz moyyndaytyn siyaqty.

Endi mine, Sy Tayvanigha shýilige bastady. Qytaydyng syrtqy sayasattaghy eng basty bir qaghidasy bar. Kimde-kim Qytaymen qatynas jasaghysy kelse, onda ol Tayvanidy Qytaydyng bir aimaghy retinde moyyndauy tiyis. Ol «Bir Qytay prinsiypi» dep atalady. Sy endi sol Tayvanidy kýshpen qaytarugha qarsy emestigin anghartyp jatyr. Tayvani manynda úshaqtar men kemeler sansyz arandatu әreketin jasauda. Endi Tayvanidy basyp alugha kim kómektespek? Resey. Anyghy Reseyding tәjiriybesi.

Qazir Qytay biyligi Reseyding 2014 jyly Qyrymdy tez arada jaulap, otarlap alu tәjiriybesin zerttep jatyr. Jay zerttep qoymay, sol operasiyagha qatysqan Resey әskeriylerimen tәjiriybe almasuda. Beyjinge әsirese desantty jetkizu men qala kóshelerindegi arnayy jasaqtyng әreketi qyzyq siyaqty. Qysqasy Sy 2014 jyly Putin jasaghandy qaytalaghysy keledi. «Ol «Birtútas Qytaydy» is jýzinde iske asyrghan biyleushi bolyp tarihta qaludy ansaydy», - deydi sarapshylar.

Biraq Tayvani ol Qyrym emestigin de týsinedi. Onyng 350 myng әskeri, songhy ýlgidegi úshaqtary men tikúshaqtary, zymyran keshenderi men soqqy jasaushy drondary jetkilikti. Artilleriyasy da jaghalaudy qorghay alady, al arnayy jasaqtary eng ýzdikterding biri. Ghylymy tehnika jaghynan alda jәne әskerdi robottandyrudy qarqyndy jasap jatyr. Soghan qaraghanda Beyjing joghary әskery shendilerdi satyp alugha, rejimge probeyjindik kýshterdi әkeluge tyrysady. Biraq týk shyqpasa, onda 2030 jylgha qaray әskery kýshti qoldanugha tyrysuy mýmkin. Sy 2049 jyly, yaghny Qytaydyng 100 jyldyghynda Qytay birtútas boluy kerek degendi qaytalap aitudan jalyqqan emes, alayda sol birtútastyqty ózi jýzege asyrudy josparlauda.

Abai.kz