Kaspiy men Balqash týpting týbi Aral tenizining ayaghyn qúshady. Qazaqstandy «su tәuelsizdigi» deklarasiyasyn jariyalaudyng jana bir kezeni kýtip túr. Bir jútym su - múnaydan qymbat zaman kele jatyr.

Tariyhqa qarasaq, Qazaq han-súltandarynyng basty soghys aimaghy - Týrkistan men Samarqan arasyndaghy strategiyalyq sauda kentterde kóp oryn alghan eken. Zaman ózgerdi, dýnie shyr kóbelek ainaldy. Qazir ol aimaqtyng transshekaralyq ózen-sularynyng 70-80 payyzy ózge elderge tәueldi. (M: Ózbekstan 70% syrtqa tәueldi)

Qytay men Reseyding úzaq keleshekke josparlanghan «su strategiyasy» biyl birtindep nәtiyjesin kórsetip jatyr. Bizge «su qymbat pa, әlde múnay qymbat pa?» deytin tandau týseri anyq. Basqasy emes «balyghy tayday tulaghan, baqasy qoyday shulaghan» Edil men Jayyq tartylady dese kim senedi?!

Alda strategiyalyq memlekettik jobagha eki iri nysan sózsiz kirui kerek dep oilaymyn. Olar:

Sibir handyghy jәne Ibir-Sibir su strategiyasy.

Sibir handyghy bizding tarihy strategiyalyq qúndylyqtarymyzdyng kem-ketik túsyn tolyqtyra týsedi. Negizinde biz «Syrdyng boyynan shyqpaytyn tariyh» jazghanymyz ýshin kóbirek Reseyding sayasy provokasiyasyna úshyrap jatamyz. Ibir men Sibirdi iygergen bizding tól tarihymyz eskerusiz ketip jatady. Mәskeu bizding soltýstik aimaqqa ne ýshin qyzyghady, óitkeni ol Sibir dalasynyng eng jangha jayly aimaqtarynyng bir púshpanaghy. Bizde qalghan toqymday aimaqty tilip alyp, birbýtin Sibirdi qalpyna keltirgisi keledi... Keleshekte әlem alpauyt elderi Sibir ýshin talasqa týspek, Qytay ekibastan Sibirge qol salyp jatyr. Alash kósemderi Semey men Qaraótkeldi nege armandady, ol da әne Sibirding qaptal qoltyghy bolghany ýshin.

Al, Ibir-Sibir proektisi bizding su strategiyamyzdyng jana arqau kózi bolmaq. Shoqan men Álihannyng Sibir jaqqa ansarynyng auuy tekke emes. Týpting týbi osy aimaqqa tәueldi bolamyz, osy bastan sonyng iri jobasyn qolgha aluymyz kerek. Qazaq han-súltandary Samarqan men Tәshken ýshin soghyssa, osy kýni biz Sibir ýshin «soghys» saluymyz kerek.

Qazir Resey, AQSh jәne Qytaydyng «Arktika soghysy» jýrip jatyr. Biz Arktika ýshin beldespesek te, Ibir-Sibirge jaqyn aimaqtardy iygeruge barynsha nazar audaruymyz tiyis. Ol ýshin iri memjobalar Sibirge týiisken qalalarda oryndaluy kerek. Qyl qysqasy keleshekte ontýstik aimaq qúby shólge, al Arqa ystyq beldeuge ózgeredi. Klimattyng ózgerisine say soltýstiktegi shaghyn eldi-mekender bolashaqta zәulim megapoliske ainala bastaydy. (Ontýstik aimaqtardaghy qalalar tarihi, mәdeny qala-kent bolyp saqtala beredi.)

Eldes Orda

Abai.kz