Men týsinbeytin bir nәrse: qazaq sekildi telegey-teniz aqqan múnayy joq, siyrek kezdesetin týrli-týsti metaldary joq, asyp-tógilgen astyghy joq. Alataqiyaly aghayynnyng deni Qazaqstan men Resey asyp, nan izdep jýr. Biraq, josparlap qoyghanday jýieli ósip, qaraghúrym kóbeyip keledi. 1990 jyldary ózbekter 19 mln-nan sәl assa, býgin 27 mln-gha jetipti. Yaghny 20 jylda jyl sayyn 400 myng adamgha kóbeyip otyrghan...

Qansha jerden qazaqty «qonsymyz ghoy» dep, mayda tilimen mәimónkeletse de, ózbekting talaby qatal, zany mirdey. Ózbek biyligi Qazaqstangha kóshkisi kelgen qazaqtardyng ýilerin de, mal-mýlikterin de eshkim satyp almaytyn etip, astyrtyn núsqau berip qoyghan kórinedi. Bayghús qazaq dymsyz qaytyp, kimdi panalaydy?..

Biraq, keybir namysy shoqtay qyzba da qaysar qazaqtar, amal neshik, kók tiynsyz ata-baba topyraghyna jetip-jyghylyp jatyr: «Ózge elde - súltan bolghansha, óz elinde - últan bol» dep...

Aytsa-aytqanday, tughan topyraqtaghy bauyrlary osy kýnde ata-babasynyng otanyna qaytqan qazaqtardy shynymen últan qylugha ainaldy.

Men týsinbeytin bir nәrse: qazaq sekildi telegey-teniz aqqan múnayy joq, siyrek kezdesetin týrli-týsti metaldary joq, asyp-tógilgen astyghy joq. Alataqiyaly aghayynnyng deni Qazaqstan men Resey asyp, nan izdep jýr. Biraq, josparlap qoyghanday jýieli ósip, qaraghúrym kóbeyip keledi. 1990 jyldary ózbekter 19 mln-nan sәl assa, býgin 27 mln-gha jetipti. Yaghny 20 jylda jyl sayyn 400 myng adamgha kóbeyip otyrghan...

Qansha jerden qazaqty «qonsymyz ghoy» dep, mayda tilimen mәimónkeletse de, ózbekting talaby qatal, zany mirdey. Ózbek biyligi Qazaqstangha kóshkisi kelgen qazaqtardyng ýilerin de, mal-mýlikterin de eshkim satyp almaytyn etip, astyrtyn núsqau berip qoyghan kórinedi. Bayghús qazaq dymsyz qaytyp, kimdi panalaydy?..

Biraq, keybir namysy shoqtay qyzba da qaysar qazaqtar, amal neshik, kók tiynsyz ata-baba topyraghyna jetip-jyghylyp jatyr: «Ózge elde - súltan bolghansha, óz elinde - últan bol» dep...

Aytsa-aytqanday, tughan topyraqtaghy bauyrlary osy kýnde ata-babasynyng otanyna qaytqan qazaqtardy shynymen últan qylugha ainaldy.

O basta osy «oralman» deytin odaghay sózding ózi otanyn ansap jetken qazaq ýshin týrpidey tiygen edi. Qytaydan, Mongholdan, Ózbekstannan, Germaniyadan, Týrkiyadan, meylin, Afrikadan kelseng de - jergilikti qazaq saghynyp jetken qandasyn - óz qazaghyn «qazaq» dep atamady, tipti, «oralman» da demedi, bәr-bәrin kelgen elining atymen «qytay», «mynghol», «ózbek» dep búra tartty... «Jazghan qúlda sharshau bar ma?!.», kelgen qazaq búghan da kóndi, bәlkim, «uaqyt óte kele, búl alalau auyzdyqtalar» dep ýmittendi...

Ýkili ýmitting nәzik qyldaryn 2010 jyldyng kóktemindegi qandy Qyzylaghash qasireti shart ýzdi. Bolmysy býlinip, ruhy lastanghan keybir qazaqtar Qyzylaghashta qapada qaza tapqan oralmandardy «kinәlaugha» deyin bardy. Al, sol jyldyng jazynda Qyzylaghashqa әupirimdep jetken memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev: «Oralmandar elimizding iygiligi ýshin әzir qajetti dengeyde ter tóge qoyghan joq» degen synayda synarjaq әngime aitty...

Sol sәtten bastap, oralmandardyng ormanyna ot qoyyldy. Aldymen, Manghystaudyng Janaózenindegi múnayshylardyng talap-tilekterin «tyndaugha» barghan Tiymur Qúlybaev: «Týrkimenstan men Qaraqalpaqstannan kelgen oralmandar jergilikti múnayshylardyng kóteriluine bastamashy bolghan!» - dep, mәlimdedi... Al, Janaózen tragediyasynan keyin Ómirzaq Shýkeev: «Janaózenge oralmandardy ornalastyrudy dogharu kerek» - dep, mәselening belinen bir-aq basty...

Ýkimet qandastarymyzdy eline qaytaru turaly memlekettik baghdarlamany uaqytsha toqtatyp qoydy. Áytkenmen, әdeyi eregiskendey eldegi kóshi-qon sayasaty kýnnen-kýnge qoylanyp, endigi jerde bir dýrbeleng tayanghanday seziledi...

...Tәuelsizdikting 20 jylynda elge jetip-jyghylghan 1 mln qandas qazaqtarymyzdyng jaghdayy kisi qyzygharlyq emes. Meninshe, mýldem tyn  baghyttaghy, aldan-ala zerttelip, boljamdar jasalghan, tereng jýielengen jana Kóshi-qon baghdarlamasyn dereu әzirleu kerek. Jerding betindegi әrbir qazaqty esepke alatyn, qazaq últynyng aldaghy, aitalyq, 3, 5, 7, 10 jylda qalay, qansha kóbeyetindigin taldap-boljaytyn jәne túrmystyq jaghdaylaryn jasaudy ghylymy túrghyda zertteytin hәm jýzege asyratyn arnayy Kóshi-qon ministrligin qúru qajet.

Otanyna oralatyn qandastarymyzdy agorónerkәsip keshenin damytatyn, tilimiz ben mәdeniyetimizdi órkendetetin aimaqtargha jogharghy dәrejedegi yqtiyattylyqpen, dәlme-dәl esep-qisappen, memleketting materialdyq qoldauymen jýieli tәrtippen ornalastyru kerek. Búl mәseledegi jemqorlyqty asa qatal zandarmenen qadaghalasaq, qazaghymyz - ishki esebimizden de, oralghan qandastarymyzdyng esebinen de dýr kóbeyip shygha kelmek...

Shyghysymyzda - bir jarym milliard qújynaghan qytay, batysymyzda - on ese kóp orystyng ormany, ortan belimizde bir qazaqqa - ýsh ózbek...

Basty maqsat ta, mýdde de jalghyz ghana - qazaq qalayda kóbeyi kerek! Tezirek ósip-ónui kerek!!! Bәlkim, Qazaq Elining jaqyndaghy jarty ghasyrlyq ÚLTTYQ IYDEYaSY da osy boluy kerek shyghar!

«Abay-aqparat»