Týrkiyanyng Stambúl qalasynda Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesining VIII sammiyti ótkeni belgili. Jiyngha Qazaqstan, Ázerbayjan, Qyrghyzstan, Týrkiya, Ózbekstan, Týrkimenstan men Majarstan elderining basshylary qatysty.

Qabyldanghan sheshimderge baylanysty birneshe manyzdy qújatqa qol qoyyldy. Atalghan jiynda qanday sheshimder qabyldanghany jayly Abai.kz aqparattyq portalynda egjey-tegjeyli jazdyq.

«Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesi» 2009 jyly Týrkiya, Ázerbayjan, Qazaqstan, Qyrghyzstan arasyndaghy kelisim boyynsha qúrylghan bolatyn. Keyin Týrki kenesi kýsheyip, 2019 jyly qúramyna Ózbekstan kirdi. Al, Majarstan baqylaushy memleket retinde bekitildi.

Kenesting qúryluyna týrtki bolghan әuelgi maqsat – bauyrlas týrki tildes halyqtardyng sauda-sattyq, ekonomika, kólik qatynasy, energetika, turizm, mәdeniy-gumanitarlyq salalarda yntymaqtastyqty kýsheytip, aimaqtaghy beybitshilik pen qauipsizdikti nyghaytu boldy. Jyldar óte kenesting júmysy jandanyp, býginde «Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesinin» atauyn «Týrki memleketteri úiymy» atauyna ózgertu turaly sheshim» qabyldanyp otyr.

Álginde ghana ótken Týrki elderi úiymynyng sammiyti jayly úiymgha mýshe memleketterding aqparat qúraldary jarysa jazyp jatyr. Týrki memleketterining arasyndaghy dostyq baylanystyng keneye týsuin qauip sanap, sóztalqy etken orys aqparaty búlqan-talqan boluda. Sonymen qaranyz:

«Armumenti y fakty»: «Týrikter bauyrlastyghyn esterine týsirdi. Týrki kenesi Reseyge qanday qauip tóndiredi?», - atty maqala jariyalapty.

Onda Kerim Has deytin sayasattanushynyng sózin ilik etip, «Týrki kenesi Ankaranyng sayasy jobasy» degen oidy algha tartady.

«Erdoghan Týrkiyanyng yqpal etu aimaghyn keneytuge óte mýddeli. Bauyrlas týrki halyqtary túratyn Orta Aziyada búl oiyn jýzege asyru onay әri qisyngha keledi. Ekinshiden, Ankara Mәskeuge mýmkindiginshe kóp qysym kórsetui qajet. Reseymen shekaralas elderdegi yqpalyn arttyra otyryp, Týrkiya barlyq mәseleler boyynsha Kremlimen kelissózderde myqty pozisiyagha ie bolady. Al, olar óte kóp. Búl Siriya, Liviya, týrli ekonomikalyq jobalar jәne ontýstik Kavkazdaghy jaghday», - deydi sarapshy.

«Ortalyq Aziyada Týrkiyanyng bedelining artuy Reseyge eshqanday jaqsylyq әkelmeydi. Ankara men Mәskeu arasyndaghy bәsekelestik terendey týsedi jәne qarama- qayshylyqtar arta týsui mýmkin», -  dep sanaydy Kerim Has.

«Argumenti y fakty» basylymy Týrkiyanyng ózge týrki elderimen baylanysyn arttyruynyng bir syry – OA-daghy әskery әleuetin arttyryp, pantýrkilik armiya jasaqtau degendi sóz etedi.

«Týrkiyanyng Qorghanys ministri Hulusy Akar Qazaqstan jәne Ózbekstanmen әskeriy-tehnikalyq qarym-qatynas jayyn talqy jasaghan. Biyl jazdyng basynda ÚQYÚ-gha mýshe Qyrghyzstan Týrkiyamen kelisim jasasyp, «Bayraktar» satyp alatyn boldy. Qyrghyzstannyng JIÓ-ning 3/1-i Resey aqshasymen qúralyp otyr. Sóite túra, Mәskeu Qyrghyzstanda birneshe orys tildi mektep asha almay otyrghanda, Týrkiya óz jobalaryn op-onay jýzege asyryp otyr. Biyl qazanda ÚQYÚ-na mýshe taghy bir memleket – Qazaqstan da Týrkiyanyng ANKA-S úshqyshsyz basqarylatyn apparattaryn satyp alugha kelisim jasasty», - dep jazady orys basylymy.

«Gazeta.ru»: «Úly týrki halqy: Týrkiya Ortalyq Aziyanyng basyn qosuda. Toqaev Týrki mәdeniyetin moderdizasiyalaugha shaqyrdy», - atty maqala jariyalaghan.

Onda Reseylik sarapshy Viktor Nadejiyn-Raevskiy deytin adam: «Sammitting sayasy sheshimine tanyrqaudyng qajeti joq. Búl shynynda, pantýrkilik jobanyng jýzege asyrylu prosessi», - dep pikir bildirgen.

Sarapshy 1990 jyldary panturkizmdi júmsaq kýshpen algha jyljytu әreketi turaly eske sala otyryp:

«Sodan keyin uaghyzshy jәne Týrkiya preziydenti Rejep Tayyp Erdoghannyng qazirgi basty jauy Fethullah Gýlen týrik jastaryn Aziyadaghy týrikterge (olar barlyq týrki halyqtaryn osylay ataydy) tәlim beruge shaqyrdy. Orta Aziya elderinde de, Bashqúrtstan, Tatarstan, Buryatiyada da kóptegen týrik liyseyleri qúryldy. Resey memleketi úzaq uaqyt boyy panturkizm iydeologiyasynyng múnday ortalyqtaryna nazar audarmady. Atap aitqanda, olar týrik tilin jaqsy oqydy, biraq sonymen birge әleumettik ghylymdarda Reseyge qarsy iydeyalar taraldy. 2008 jylgha qaray týrik liyseyleri býkil Reseyde jabyldy. Biraq Tatarstanda olardyng bir bóligi jay ghana ózgertildi jәne múghalimderding kópshiligi ózgerdi, olar Gýlen liyseylerining týlekteri edi», - deydi Nadejiyn-Raevskiy.

«Pravda.ru»: «Putin Erdoghangha jenildi. Búl qauipti!», - atty maqala jariyalapty.

«Vladimir Putin Ázirbayjannyng odaqtastardy tandau qúqyghyn moyyndap jatqanda, Erdoghan olardy belsendi týrde óz jaghyna shyghardy», - deydi basylym.

«Týrkiya preziydenti ýshin «dәl qazirgi sәt» óte manyzdy. Ázirbayjannyng Qarabaq soghysynda jeniske jetui, AQSh-tyng Aughanstandaghy kýshin joghaltuy, Qytay tarapynan Siriya men Shyghys Jerorta tenizine jana bastamanyng payda boluy oghan (Týrkiyagha) mýmkindikter terezesin ashty. Ankara Kavkazda (Armeniya, Ázirbayjan jәne Gruziya, Resey, Iran jәne Týrkiya) «ýsh plus ýsh» jelisi boyynsha jәne Qara tenizge — Balkan — Ukraina — Belarusi — Polishagha deyin әser etu aimaghyn qúrugha belsendi júmys isteydi», - dep jazghan basylym sóz sonynda Reseydegi týrki últtary men memleketterining Týrki úiymyna qosylugha niyetinen qauiptenedi. Qauiptenedi de: «Kelesi sammitke Resey Federasiyasynyng týrki músylman respublikalarynyng basshylary kelse, ne bolmaq?», - dep alandaushylyq tanytady.

Dayyndaghan Ayjan Temirhan

Abai.kz