تۇركيانىڭ ستامبۇل قالاسىندا تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ VIII ءسامميتى وتكەنى بەلگىلى. جيىنعا قازاقستان، ازەربايجان، قىرعىزستان، تۇركيا، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن ماجارستان ەلدەرىنىڭ باسشىلارى قاتىستى.

قابىلدانعان شەشىمدەرگە بايلانىستى بىرنەشە ماڭىزدى قۇجاتقا قول قويىلدى. اتالعان جيىندا قانداي شەشىمدەر قابىلدانعانى جايلى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا ەگجەي-تەگجەيلى جازدىق.

«تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى» 2009 جىلى تۇركيا، ازەربايجان، قازاقستان، قىرعىزستان اراسىنداعى كەلىسىم بويىنشا قۇرىلعان بولاتىن. كەيىن تۇركى كەڭەسى كۇشەيىپ، 2019 جىلى قۇرامىنا وزبەكستان كىردى. ال، ماجارستان باقىلاۋشى مەملەكەت رەتىندە بەكىتىلدى.

كەڭەستىڭ قۇرىلۋىنا تۇرتكى بولعان اۋەلگى ماقسات – باۋىرلاس تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ ساۋدا-ساتتىق، ەكونوميكا، كولىك قاتىناسى، ەنەرگەتيكا، تۋريزم، مادەني-گۋمانيتارلىق سالالاردا ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتىپ، ايماقتاعى بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ بولدى. جىلدار وتە كەڭەستىڭ جۇمىسى جاندانىپ، بۇگىندە «تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ» اتاۋىن «تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى» اتاۋىنا وزگەرتۋ تۋرالى شەشىم» قابىلدانىپ وتىر.

الگىندە عانا وتكەن تۇركى ەلدەرى ۇيىمىنىڭ ءسامميتى جايلى ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ اقپارات قۇرالدارى جارىسا جازىپ جاتىر. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ اراسىنداعى دوستىق بايلانىستىڭ كەڭەيە ءتۇسۋىن قاۋىپ ساناپ، سوزتالقى ەتكەن ورىس اقپاراتى بۇلقان-تالقان بولۋدا. سونىمەن قاراڭىز:

«ارمۋمەنتى ي فاكتى»: «تۇرىكتەر باۋىرلاستىعىن ەستەرىنە ءتۇسىردى. تۇركى كەڭەسى رەسەيگە قانداي قاۋىپ توندىرەدى؟»، - اتتى ماقالا جاريالاپتى.

وندا كەرىم حاس دەيتىن ساياساتتانۋشىنىڭ ءسوزىن ىلىك ەتىپ، «تۇركى كەڭەسى انكارانىڭ ساياسي جوباسى» دەگەن ويدى العا تارتادى.

«ەردوعان تۇركيانىڭ ىقپال ەتۋ ايماعىن كەڭەيتۋگە وتە مۇددەلى. باۋىرلاس تۇركى حالىقتارى تۇراتىن ورتا ازيادا بۇل ويىن جۇزەگە اسىرۋ وڭاي ءارى قيسىنعا كەلەدى. ەكىنشىدەن، انكارا ماسكەۋگە مۇمكىندىگىنشە كوپ قىسىم كورسەتۋى قاجەت. رەسەيمەن شەكارالاس ەلدەردەگى ىقپالىن ارتتىرا وتىرىپ، تۇركيا بارلىق ماسەلەلەر بويىنشا كرەملمەن كەلىسسوزدەردە مىقتى پوزيتسياعا يە بولادى. ال، ولار وتە كوپ. بۇل سيريا، ليۆيا، ءتۇرلى ەكونوميكالىق جوبالار جانە وڭتۇستىك كاۆكازداعى جاعداي»، - دەيدى ساراپشى.

«ورتالىق ازيادا تۇركيانىڭ بەدەلىنىڭ ارتۋى رەسەيگە ەشقانداي جاقسىلىق اكەلمەيدى. انكارا مەن ماسكەۋ اراسىنداعى باسەكەلەستىك تەرەڭدەي تۇسەدى جانە قاراما- قايشىلىقتار ارتا ءتۇسۋى مۇمكىن»، -  دەپ سانايدى كەرىم حاس.

«ارگۋمەنتى ي فاكتى» باسىلىمى تۇركيانىڭ وزگە تۇركى ەلدەرىمەن بايلانىسىن ارتتىرۋىنىڭ ءبىر سىرى – وا-داعى اسكەري الەۋەتىن ارتتىرىپ، پانتۇركىلىك ارميا جاساقتاۋ دەگەندى ءسوز ەتەدى.

«تۇركيانىڭ قورعانىس ءمينيسترى حۋلۋسي اكار قازاقستان جانە وزبەكستانمەن اسكەري-تەحنيكالىق قارىم-قاتىناس جايىن تالقى جاساعان. بيىل جازدىڭ باسىندا ۇقىۇ-عا مۇشە قىرعىزستان تۇركيامەن كەلىسىم جاساسىپ، «بايراكتار» ساتىپ الاتىن بولدى. قىرعىزستاننىڭ ءجىو-ءنىڭ 3/1-ءى رەسەي اقشاسىمەن قۇرالىپ وتىر. سويتە تۇرا، ماسكەۋ قىرعىزستاندا بىرنەشە ورىس ءتىلدى مەكتەپ اشا الماي وتىرعاندا، تۇركيا ءوز جوبالارىن وپ-وڭاي جۇزەگە اسىرىپ وتىر. بيىل قازاندا ۇقىۇ-نا مۇشە تاعى ءبىر مەملەكەت – قازاقستان دا تۇركيانىڭ ANKA-S ۇشقىشسىز باسقارىلاتىن اپپاراتتارىن ساتىپ الۋعا كەلىسىم جاساستى»، - دەپ جازادى ورىس باسىلىمى.

«گازەتا.رۋ»: «ۇلى تۇركى حالقى: تۇركيا ورتالىق ازيانىڭ باسىن قوسۋدا. توقاەۆ تۇركى مادەنيەتىن مودەرديزاتسيالاۋعا شاقىردى», - اتتى ماقالا جاريالاعان.

وندا رەسەيلىك ساراپشى ۆيكتور نادەجين-راەۆسكي دەيتىن ادام: «ءسامميتتىڭ ساياسي شەشىمىنە تاڭىرقاۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇل شىنىندا، پانتۇركىلىك جوبانىڭ جۇزەگە اسىرىلۋ پروتسەسسى»، - دەپ پىكىر بىلدىرگەن.

ساراپشى 1990 جىلدارى پانتيۋركيزمدى جۇمساق كۇشپەن العا جىلجىتۋ ارەكەتى تۋرالى ەسكە سالا وتىرىپ:

«سودان كەيىن ۋاعىزشى جانە تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ قازىرگى باستى جاۋى فەتحۋللاح گۇلەن تۇرىك جاستارىن ازياداعى تۇرىكتەرگە (ولار بارلىق تۇركى حالىقتارىن وسىلاي اتايدى) ءتالىم بەرۋگە شاقىردى. ورتا ازيا ەلدەرىندە دە، باشقۇرتستان، تاتارستان، بۋرياتيادا دا كوپتەگەن تۇرىك ليتسەيلەرى قۇرىلدى. رەسەي مەملەكەتى ۇزاق ۋاقىت بويى پانتيۋركيزم يدەولوگياسىنىڭ مۇنداي ورتالىقتارىنا نازار اۋدارمادى. اتاپ ايتقاندا، ولار تۇرىك ءتىلىن جاقسى وقىدى، بىراق سونىمەن بىرگە الەۋمەتتىك عىلىمداردا رەسەيگە قارسى يدەيالار تارالدى. 2008 جىلعا قاراي تۇرىك ليتسەيلەرى بۇكىل رەسەيدە جابىلدى. بىراق تاتارستاندا ولاردىڭ ءبىر بولىگى جاي عانا وزگەرتىلدى جانە مۇعالىمدەردىڭ كوپشىلىگى وزگەردى، ولار گۇلەن ليتسەيلەرىنىڭ تۇلەكتەرى ەدى», - دەيدى نادەجين-راەۆسكي.

«پراۆدا.رۋ»: «پۋتين ەردوعانعا جەڭىلدى. بۇل قاۋىپتى!»، - اتتى ماقالا جاريالاپتى.

«ۆلاديمير پۋتين ءازىربايجاننىڭ وداقتاستاردى تاڭداۋ قۇقىعىن مويىنداپ جاتقاندا، ەردوعان ولاردى بەلسەندى تۇردە ءوز جاعىنا شىعاردى»، - دەيدى باسىلىم.

«تۇركيا پرەزيدەنتى ءۇشىن «ءدال قازىرگى ءسات» وتە ماڭىزدى. ءازىربايجاننىڭ قاراباق سوعىسىندا جەڭىسكە جەتۋى، اقش-تىڭ اۋعانستانداعى كۇشىن جوعالتۋى، قىتاي تاراپىنان سيريا مەن شىعىس جەرورتا تەڭىزىنە جاڭا باستامانىڭ پايدا بولۋى وعان (تۇركياعا) مۇمكىندىكتەر تەرەزەسىن اشتى. انكارا كاۆكازدا (ارمەنيا، ءازىربايجان جانە گرۋزيا، رەسەي، يران جانە تۇركيا) «ءۇش پليۋس ءۇش» جەلىسى بويىنشا جانە قارا تەڭىزگە — بالكان — ۋكراينا — بەلارۋس — پولشاعا دەيىن اسەر ەتۋ ايماعىن قۇرۋعا بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى»، - دەپ جازعان باسىلىم ءسوز سوڭىندا رەسەيدەگى تۇركى ۇلتتارى مەن مەملەكەتتەرىنىڭ تۇركى ۇيىمىنا قوسىلۋعا نيەتىنەن قاۋىپتەنەدى. قاۋىپتەنەدى دە: «كەلەسى سامميتكە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تۇركى مۇسىلمان رەسپۋبليكالارىنىڭ باسشىلارى كەلسە، نە بولماق؟»، - دەپ الاڭداۋشىلىق تانىتادى.

دايىنداعان ايجان تەمىرحان

Abai.kz