Qazaq halqy san ghasyrlar boyy Otanymyzdyng tәuelsizdigi men erkindigi ýshin kýresti. Búl kýnderi Qazaqstan tórtkýl dýnie moyyndaghan, órkeniyetti eldermen terezesi teng әri keregesi keng damushy elge ainaldy. Osynyng bәri batyr ata-babalarymyzdyng eren enbegining arqasynda jetken ýlken jetistik.  Qazaq halqy Resey bodandyghynda bolghan jyldardyng ózinde úly dalada 300-den astam ýlken-kishili kóterilister bolyp ótti. Osy kóterilisterding mәn-mazmúny, nәtiyjesi elimizding tarihy ýshin óte manyzdy bolghandyqtan Qazaqstan Respublikasy Joghary oqu oryndarynyng qauymdastyghy ontýstik astanada Almaty qalasynyng әkimshiligi, joghary oqu oryndarynyng ghalymdary, ústazdary jәne student qauymynyng qatysuymen «Qazaq kóterilisteri jәne azattyq múraty» taqyrybynda respublikalyq ghylymy konferensiya ótkizdi. Jalpy jiylysqa Qazaqstan Respublikasynan 15joghary oqu orny qatysty.

Osy konferensiyada qazaq jerinde bolghan kóterilisterdi, onyng maqsaty men nәtiyjesin zerttep jýrgen H.Ábjanov, J.Artyqbaev, Q.Atabaev, M.Ábdirov, B.Kәribaev, E.Kaliyeva, F.Qayyrhanova, K.Álibekov, J.Tanatarov, S.Esqaliyeva, B.Ahmetbekov, M.Absemetov, J.Boranbay, A.Ábilov, T.Omarbekov, T.Medeuov, S.Imanbaeva, S.Orumbaev, S.Ámirghaziyn, Q.Erimbetova, J.Asylbekova, Q.Tabeev siyaqty ghalymdar sóz sóilep, ózderining oilaryn ortagha saldy.

Qazaq halqy san ghasyrlar boyy Otanymyzdyng tәuelsizdigi men erkindigi ýshin kýresti. Búl kýnderi Qazaqstan tórtkýl dýnie moyyndaghan, órkeniyetti eldermen terezesi teng әri keregesi keng damushy elge ainaldy. Osynyng bәri batyr ata-babalarymyzdyng eren enbegining arqasynda jetken ýlken jetistik.  Qazaq halqy Resey bodandyghynda bolghan jyldardyng ózinde úly dalada 300-den astam ýlken-kishili kóterilister bolyp ótti. Osy kóterilisterding mәn-mazmúny, nәtiyjesi elimizding tarihy ýshin óte manyzdy bolghandyqtan Qazaqstan Respublikasy Joghary oqu oryndarynyng qauymdastyghy ontýstik astanada Almaty qalasynyng әkimshiligi, joghary oqu oryndarynyng ghalymdary, ústazdary jәne student qauymynyng qatysuymen «Qazaq kóterilisteri jәne azattyq múraty» taqyrybynda respublikalyq ghylymy konferensiya ótkizdi. Jalpy jiylysqa Qazaqstan Respublikasynan 15joghary oqu orny qatysty.

Osy konferensiyada qazaq jerinde bolghan kóterilisterdi, onyng maqsaty men nәtiyjesin zerttep jýrgen H.Ábjanov, J.Artyqbaev, Q.Atabaev, M.Ábdirov, B.Kәribaev, E.Kaliyeva, F.Qayyrhanova, K.Álibekov, J.Tanatarov, S.Esqaliyeva, B.Ahmetbekov, M.Absemetov, J.Boranbay, A.Ábilov, T.Omarbekov, T.Medeuov, S.Imanbaeva, S.Orumbaev, S.Ámirghaziyn, Q.Erimbetova, J.Asylbekova, Q.Tabeev siyaqty ghalymdar sóz sóilep, ózderining oilaryn ortagha saldy.

Jiynda talqylanghan mәselelerding jelisi boyynsha «Qazaq kóterilisteri jәne azattyq múraty» atty jinaq әzirlenip, basylyp shyqty. Atalmysh basylymda qazaq halqy tarihy balamanyng eki jolyn bastan keshkeni turaly aitylady. Qazaqstanda oryn alghan últ-azattyq qozghalystarynyng jalpyúlttyq iydeyasy otarlyq ezgiden qútylugha, elding eldigin, tútastyghyn saqtaugha saydy. Bostandyq, azattyq ýshin kýres 300 jylday uaqytqa jalghasty. Arasynda ýzilister bolyp túrghanymen qazaq halqynyng oi-sanasy әrqashan erkindik pen eldikti ansap jýrdi. 1929-31 jyldary qazaqtardyng kýshpen tәrkileu jәne újymdastyru sayasatyna qarsy narazy­lyq kóterilisterining sany 372-ge deyin jetti. Resmy derekter boyynsha, kóteriliske qatysqandardyng sany 80 myngha juyq bolghan. Tek bir jylda ghana Qazaqstanda 15-ke tarta iri kóterilis bolyp, olargha 34 mynday adam qatysqan. Totalitarlyq jýiege qarsy bolghan osynday kóterilister elimizding barlyq jerinde bolyp ótti. Sebebi ókimet tarapynan bolghan qysym - tәrkileu kezindegi soraqylyq, astyq jinau barysyndaghy zorlyq elding jappay kóteriliske shyghuyna alyp keldi. Qazaqstanda auyl enbekshilerining alghashqy úiymdasqan kóterilisteri 1929 jyly bastaldy. 1929 jyly 15 myn, al 1930 jyly 16,3 myng adam qamaugha alyndy. Sol uaqytta respublikanyng barlyq audany Azamat soghysy qarsanynda túrdy. Orysshyl biylikting qazaqqa jasaghan últshyldyq qysymy, eldi bir emes, birneshe ret ashtyqqa úshyratuy, sharualar astyghy men malyn tartyp aluy, kýshpen, zorlyqpen újymdastyru, jazyqsyz qudalau, qamau, atu, t.b kóptegen zorlyq-zombylyqtar kóterilisterding shyghuyna basty sebep boldy.
1986 jylghy Jeltoqsan kóterilisi qazaq halqynyng últtyq ezgige qarsy ýzdiksiz kýresining zandy jalghasy bolyp tabylady.

«Qazaq kóterilisteri jәne azattyq múraty» atty jinaq qazaq kóterilisterining qúbylysy men júmbaghyn, taghylymy men qorytyndylaryn, qozghaushy kýshteri men basshylaryn ghylymi, teoriyalyq-metodologiyalyq túrghydan zertteydi. Jinaqqa kirgen maqala avtorlary negizinen joghary oqu oryndary men ghylymiy-zertteu instituttarynda enbek etedi әri osy mәseleni kópten beri oy eleginen ótkizip jýrgen mamandar.
Jinaqta XVIII-HH ghasyrlardaghy qazaq dalasyn dýbirletken kóterilisterding qaynar kózi, dәuirleri, qatysushylardyng qúramy, kózdegen maqsat-múraty, býgingi azattyq iydeyasymen ýndestigi dәiektelgen. Búryn-sondy beymәlim bolyp kelgen derekter men qújattar ghylymy ainalymgha týskenin airyqsha atap ótken abzal. Aytylghan oilar, ortagha salghan derek pen dәiek últ tarihyndaghy «aqtandaqtardy» jongha qyzmet etse, tarihy sanany ong qalyptastyrugha septigin tiygizse, oqu-tәrbie ýderisterinde qoldanys tapsa, últtyq tarih ghylymynyng býgingi jahandanu men bәseke ýdesinen shyqqany.

Tarihtyng shyndyghy men týbi sheksiz-shetsiz. Uaqyt ótken sayyn әr úrpaq óz jana­lyghyn әkeledi. Key oqighalar bәlen jyldardan keyin ghana aitylady. Sondyqtan da búl mәsele әli de tolyq zerttelip, zerdelenui kerek. Osyghan oray, Qazaqstan Respublikasy Joghary oqu oryndary qauymdastyghynyng preziydenti Rahman Alshanúly arnayy ensiklopediya shygharudy úsyndy.

Búl jinaq Qazaqstan Respublikasy Joghary oqu oryndary qauymdastyghy shygharyp otyrghan kóp basylymnyng songhysy emes. Aldaghy jaqyn uaqytta da tarih salasynan ghana emes, basqa da taqyryptarda kóptegen jinaq pen basylymdar jaryq kórmek.

«Abay-aqparat»