...Studenttik ómir oqys oqighamen bastaldy. «Selihozdyn» alghashqy kýninde  «oqugha týskenimizdi» atap ótuden bastalghan   «Rýstem-Dastan shayqasynda»  «erekshe kózge týsken» 5 jigit ústazdarymyzdyng sheshimimen Almatygha qaytaryldy. Olardyng endigi taghdyryn fakulitet dekany Myrzatay Serghaliyev sheshedi eken...

Sonymen әlgi beseu Almatygha baratyn jolgha týsti de,  qalghandarymyz Shelek audany, «Qazaqstan» kensharynyng jýzim alqabyna bettedik.

Jýzimdi júp bolyp teredi eken. Yaghny bir jýiekting eki jaghyna eki kisi týsedi. Men «auzymdy ashyp» jýrgende júrttyng bәri júp qúrap, júmysqa kirisip te ýlgeripti. Jan-jaghyma qarap, alaqtap túr em, kózim anaday jerde ýrpiyip  túrghan  sary balagha týsti. Ol da jan-jaghyna qarap, júp izdep túr eken. Kózimiz týiisken sәtte bir-birimizdi ýnsiz úghystyq ta, bir jýiekting eki jaghyna týse berdik.

Sary balanyng esimi - Batyrbolat eken. Oral oblysynyng ( Batys Qazaqstan oblysy ol kezde solay atalatyn - B.B) Kaztalovka audanynyng Bostandyq auylynan bolyp shyqty. Byltyr filfakqa qújat tapsyryp joly bolmay, biyl da «qúlap» túrghan jerinen Bilim ministrligining 1989 jyly shyqqan «Til turaly» zanyna sýienip, QazMU-dyng filologiya fakulitetine qosymsha 25 oryn bólgendigining arqasynda oqugha túyaq iliktiripti.

...Studenttik ómir oqys oqighamen bastaldy. «Selihozdyn» alghashqy kýninde  «oqugha týskenimizdi» atap ótuden bastalghan   «Rýstem-Dastan shayqasynda»  «erekshe kózge týsken» 5 jigit ústazdarymyzdyng sheshimimen Almatygha qaytaryldy. Olardyng endigi taghdyryn fakulitet dekany Myrzatay Serghaliyev sheshedi eken...

Sonymen әlgi beseu Almatygha baratyn jolgha týsti de,  qalghandarymyz Shelek audany, «Qazaqstan» kensharynyng jýzim alqabyna bettedik.

Jýzimdi júp bolyp teredi eken. Yaghny bir jýiekting eki jaghyna eki kisi týsedi. Men «auzymdy ashyp» jýrgende júrttyng bәri júp qúrap, júmysqa kirisip te ýlgeripti. Jan-jaghyma qarap, alaqtap túr em, kózim anaday jerde ýrpiyip  túrghan  sary balagha týsti. Ol da jan-jaghyna qarap, júp izdep túr eken. Kózimiz týiisken sәtte bir-birimizdi ýnsiz úghystyq ta, bir jýiekting eki jaghyna týse berdik.

Sary balanyng esimi - Batyrbolat eken. Oral oblysynyng ( Batys Qazaqstan oblysy ol kezde solay atalatyn - B.B) Kaztalovka audanynyng Bostandyq auylynan bolyp shyqty. Byltyr filfakqa qújat tapsyryp joly bolmay, biyl da «qúlap» túrghan jerinen Bilim ministrligining 1989 jyly shyqqan «Til turaly» zanyna sýienip, QazMU-dyng filologiya fakulitetine qosymsha 25 oryn bólgendigining arqasynda oqugha túyaq iliktiripti.

Oblystyn  týkpir-týkpirinen jinalghan talay qabiletti balanynyng talabyn úshtaghan Oraldaghy  №11 Sәken Seyfullin atyndaghy  mektep-pansionatty bitirgen  Batyrbolat әdebiyetti birshama biledi  eken. Qay aqynnyng atyn aitsang da, bir ólenin zaulata jóneledi. Ángime arasynda ol aqyn turaly kimderding qanday pikir aitqandyghyn da qystyra ketudi úmytpaydy. Ekeumizding әngimemiz negizinen osy baghytta órbiydi. Keyde jýzimdikting ekinshi basyna shyghyp alyp, júrtqa qarsy jýzim terip jýrip, óleng oqimyz.

Osynday jap-jaqsy әngimemizdi kurstasymyz Qaldybay Tashkenbaev búza jazdady. Abituriyent kezde әskery kiyim kiyip alyp, «Aughanda slujiti etkenin» basa aitatyn Qaldekeng bir kýni Batyrbolatty shaqyryp әketti. Týsi búzylyp oralghan dosymnan mәn-jaydy súrap em, Qaldekeng «әskery tәrtip» ornatpaq bolypty. Yaghny «shegoldar» «dedterdi» syilap jýrui»  kerek eken. Búl jaghday taghy bir qaytalanghasyn, amal joq,  men aragha týsuge  mәjbýr boldym. Az-kem tәjikeleskennen keyin: «Bauke, ózing de ómir kórgen jigitsin. Meniki tek «tәrtip bolsyn» degen oy ghana...» - dedi Qaldekeng kóngen synay tanytyp...

Keshke qaray taldyqorghandyq Bekjan Dosjanov ýsheumiz birge qydyramyz. Bizden ýlkendigi bar, oqugha әbden «zar bolyp» jýrip týsken Bekeng bizge óleng oqytady, ózi de oqidy. «Byltyr Almaty manyndaghy Úzynaghash audanyna  kóship keldik.  Sheshem bar. «Selihoz» bitkesin ekeuindi alyp ketip, qonaq qylmasam...» - deydi keyde.

...Bekjan uәdesinde túryp, bizdi ýiine әketti. Anghaldyq degendi qoysayshy, Gýljan sheshemizding shayyn iship jata berippiz. Bir aptadan song QazMU-gha kelsek, jataqhanada oryn qalmapty. Bir qyzyghy,  bayaghy jýzimdikten «quylyp» ketetin beseu  tәp-tәuir oryn alyp alypty. Sosyn «ólip qana kórmegen» pysyq Birjan Ýsenov te «selihozdan» keyin auylgha tartyp ketpey, jataqhana jayyn qamdaghan. Al «kógaldy quyp, gólayttap jýrgen» biz  «dalada qaldyq».

Ol kezde oqugha týsken student, mindetti týrde, jataqhanamen qamtyluy kerek. Al 25 adamdy «artyq» qabyldaghan, әri sol jyly orys mektepterinde qazaq tilinen sabaq beretin kurs ashylghan filologiya fakulitetining studentteri kóp bolghandyghy sebepti, jataqhanagha syimaytyn bolyp shyqty. Sondyqtan da QazMU-dyng basshylary bir tosyn sheshim shygharypty. 15-jataqhanada sheteldik studentter ýsh adamdyq bólmede eki adamnan túrady eken. Solardyng qasyna ýshinshi ghyp, filfaktyng studentterin bir-birden kirgizu kerek.

Sonymen ústazdarymyz 15-jataqhanagha alyp keldi. Bir bólmede eki negr jatyr eken. Engezerdey bireui bizding bireuimizdi  osynda ornalastyrmaq bolghan aghayymyzdy  qúshaqtap alyp, birdene aitady. Bólmeden kýlimsi iyis shyghyp túr...

Men shoshyp kettim. Bayqaymyn, Bekjan men Batyrbolattyng da  jelke tamyry soghyp  túrghan joq.

Sol kezdegi demokratiyanyng yqpaly ghoy, ýsheumiz QazMU-dyng prorektorynyng aldynan bir-aq shyqtyq. Nemis  eken. Qazaqshagha suday. Bizdi tyndap aldy da, birden aiqay saldy: «Mening aldyma kiru ýshin, kak minimum, ghylym kandidaty bolu kerek. Al sender 1-kursqa týspey jatyp...». Osylay yqtyryp aldy da, jaymashuaq әngimege kóshti: «Aynalayyndar-au, sender kenes studentisinder ghoy. Olar - artta qalghan elderdin  balalary. Olargha mәdeniyet ýiretulering kerek». Sózin nyghyzdap ayaqtady: «Endi búl mәselemen mening aldyma kelmender. Eger QazMU-da oqyghylarynyz kelse...».

Basymyz salbyrap shyqtyq.  «Ólsem de 15-ke barmaymyn! Týnde oyanyp ketkende anabireuining tisi aqsiyp túrsa, jýregim jarylyp keter...» - deymin men jyndanyp. Ýsheumiz prorektordy әbden sybadyq...

«...mәdeniyet ýiretuge» eshkimning de qúlqy bola  qoymady. Eshkim barmaghasyn, fakulitet basshylary tyghyryqtan shyghar jol oilap tapty. 1-kurstyqtargha túrmystyq qajettilikterge arnalghan bólmeler berildi.  Bekjan, Erbol, Baqyt tórteumizge bir «bytovka» tiydi de, Batyrbolat bólek ketti.

Esesine Batyrbolat ekeumiz bir topqa týstik. Bizding topta sol tústa «Jalyn» baspasynda jeke jinaghy jatqan myqty aqyn Ádil Botpanov ta bar. Ekeumiz óleng turaly әngime aitqanda Ádilding qas-qabaghyna qaraylap otyramyz...

Ádil ekeumizdey emes, Batyrbolat oquda birden kózge týsti. Qay sabaqta da qúlshynyp otyrady. Bir qyzyghy, orys tiline jýirik Botpanovtyng janynda otyryp, odan kóshirip alatyn Batyrbolat ylghiy  «5» alatyn da,  Ádilge  ýnemi «4»  qoyylatyn. Óitkeni onyn  jazuy óte әdemi de,  Ádildiki aibaq-saybaq bolatyn...

Filfakta M. Áuezov atyndaghy әdeby birlestik bar. Sol birlestik qabyrgha gazetining bir nomerin 1-kurstyqtargha arnamaq bolypty. Fakulitet dekany Myrzatay Serghaliyevting alghysózimen shyghatyn bolghandyqtan dereu bir-bir ólenimizdi úiymdastyrushylargha beruimiz kerek eken. Búl habardy estigen Ádil myrs etti de, ezuin qisaytty. Jaqtyrmaghan týri. Shynynda da ólenderi sol kezdegi bedeldi gazet-jurnaldardyng bәrine basylyp bolghan, újymdyq jinaqqa shyqqan,  kitaby baspada jatqan ol qabyrgha gazetin qaytsin?

Kóp úzamay әlgi qabyrgha gazeti shyqty. Dekanymyz jyly lebiz bildiripti. Men turaly ne aitqany qazir esimde joq, pysyq Batyrbolat ózi turaly pikirdi  qoyyn kitapshasyna týrtip alyp jatqan, onda boluy kerek.

Bizding oqugha týsken kezimiz Kenes ókimetining әbden shegesi bosap, qausaghan shaghyna túspa-tús keldi. «Aldaspan», «Azat» birlestikterining dәuirlep túrghan shaghy. Olar bólme-bólmeni aralap, ýgit-nasihat jýrgizedi: «Bodandyqtan qútylyp, azat el boluymyz kerek! Qazaqstannyng baylyghyn qazir kýlli Odaq soryp jatyr, tәuelsiz memleket bolsaq, auzymyzdan aq may aghady. Barlyq qala men dala qazaq tilinde sóileytin memleket qúruymyz qajet. KSRO bizding soltýstiktegi 5 oblysymyzdy alyp qalmaq. Kýresu qajet, ol ýshin alangha shyghu kerek!»

Mynaday әngimeler bizding qanymyzdy qaynatady. Sabaqty tastap, alangha betteymiz. Birde dekanymyz shúghyl jinalys jasap: «Alangha barghandar oqudan shygharylady...» dep edi, 2-kursta oqityn Serik degen jigit: «Eger bir studentting bir tal shashy týsetin bolsa, QazMU-dyng aldyna 3 myng student kelip túratyn bolady! Qashan әlgi student oqugha qayta qabyldanghansha tapjylmaymyz!» - dep ses kórsetti. Myrzatay agha birtýrli kýmiljip qaldy. Búl oqigha bizding sanamyzda kәdimgidey tónkeris jasady.

Qazir oilap qarasam, biz sol kezde naghyz tarihy oqighalardyng ortasynda jýrgen ekenbiz. Mysaly, Jogharghy Kenesting deputattary shyghyp, «Egemendik turaly» deklarasiyanyng qabyldanghanyn aitqanda,  biz alanda edik. Júrt mәre-sәre bolyp, bir-birin qúttyqtap jatty...

...1-kursta bizge «Ádebiyet teoriyasynan» Baqytjan Maytanov sabaq berdi de, Zeynolla Qabdolov jurfakqa dәris oqydy. Batyrbolat kóbine jurfakqa tayyp túratyn. Múnysyn Baqytjan agha kórip qalyp, biraz renjidi de.

Jalpy studentter - at qoyghysh halyq. Qyzdardy kórse, kisiney kýletin Birjan - «Saryjal aighyr», manghaz, iri sóileytin Erjan - «Óragha», iship alghanda  kiyimin bir-birlep sheship laqtyratyn Erbol - «Madonna», tilining qyrshanqysy bar Baqyt - «Totiyayyn» atanyp ýlgerdi. Saghyzsha jabysatyn múnday laqap attan Batyrbolat ta qútylghan joq. Joghary kurstyng qyzdary ony «Ánshi balapan» dese, әn aitqan kezde tútas qyzaryp ketetindikten   jigitter «Qyzyl súnqar» deytin. Sol kezdegi Pushkin atyndaghy, qazirgi  Últtyq kitaphanadan shyqpaytyn dosymyzdy jurfaktyng qyzdary «Pushkinning balasy» dep te jýrdi. Al ózimiz erkeletip «Batosh» deytinbiz.

Batyrbolat, shynynda da,  ghajap әnshi. Ánning iyirimderin keltirip oryndap, jýrekke jetkize biledi.  Dauysy da zor. 1-kursta qysqy kanikuldan kelgende 17-jataqhananyng 9-qabatynda túratyndar onyn  1-qabatta túryp salghan әnin estip: «E, Batosh kelipti ghoy» - degeni bar.

...Kenes ókimetining songhy jylynda dýniye  әbden quyrylyp, dýkenderding sóreleri bos qaldy. Kiyim-keshek jaghy tipti qiyn. Sol kezde kurstaghy pysyq jigit Kenje Baynazarov Batyrbolatqa sheteldik әdemi kostum-shalbar tauyp bergeni bar. Qazdyng balapandary siyaqty birdey bop Shymkenttegi «Voshod» fabrikasynyng kostumin kiyetin biz ýshin búl әjeptәuir janalyq boldy. Batoshtyng kostumi qyzdargha kiyip baratyn «dejurnyy kostumge» ainaldy. Ásirese onyng qyzyghyn Kenje men Ádil kórdi. «Bauke, sening ózinmen birdey ólshemde kostum kiyetin naghashyng bar ma? - deytin Ádil aina aldynda túryp, maghan qyr kórsetip. «Oybay, joq qoy, joq...» - deymin men.

Kelesi jyly Kenes ókimeti qúlap qaldy. Naryq zamany bastaldy. «Óz kýnindi ózing kór» degen uaqyt tudy. Inflyasiyanyng jyldamdyghy sonday, bizding stiypendiyamyz týkke jaramay qaldy. Jigitterding birqatary bazar jaghalay bastady. «Nýkte» ýshin tóbelesip qaytatyn jaghdaylar da jiyiley berdi.

Biraq biz kónildi edik. Toy-dumanymyz da azayghan joq. Ertengi kýnge degen senim basym bolatyn. Al qoghamdaghy ózgerister ýlken kisilerge qatty batqan sekildi. Birde:  «Sender osy nege senip oqyp jýrsinder? Bәri bitti ghoy...» - dedi ústazymyzdyng biri auditoriyagha kirgen boyda...

3-kurstan bastap Batyrbolat ekeumiz bir bólmede túrdyq. Qasymyzda respublikalyq olimpiadanyng jenimpazy atanyp, QazMU-gha emtihansyz týsken qyzylordalyq Túrar Syzdyqov bar. Dәlizge temeki tartugha shyqqan jerinen kez kelgen  bólmede bolyp jatqan «veshirge» kirip ketip, әri qaray Semeyden be, Taldyqorghannan ba,  bir-aq shyghatyn seri Túrar ailap bolmaydy da,  kóbine ekeumiz qalamyz. Kishkentayynan internatta túrghandiki me, әlde bolmysy solay ma, Batyrbolat óte tazayyn bop shyqty. Sabaqtan kele salyp, bólmeni ainaday ghyp juyp shyghady. Ár zat óz ornynda túrady. Keyde sórede túrghan kitaptyng ornyn auystyryp jibergenimiz ýshin bizge kirjindep jýredi.  Bizding bólmening tazalyghyna tipti  qyzdar da tang qalatyn.

Batyrbolattyng taghy bir qasiyeti - uәdege beriktigi. Eger «pәlen uaqytta pәlen jerde kezdesemiz» - deseniz, ol sol mangha kemi 10-15 minut búryn baryp túrady. «Avtobus jýrmey qaldy», «Úmytyp ketippin...» - degen syltau onda bolmaydy. Ertengi isteytin isin keshkilik mindetti týrde qaghazgha týsirip alady.

Onyng әsirepysyqtyghynyng ziyany tiyetin kez de az bolmaydy. Mysaly, sen bilip, ol bilmeytin jerge bara jatsan,  jolda:  « Dúrys kele jatyrmyz ghoy, әiteuir? Joldy anyq bilesing ghoy?» - dep birneshe ret súraydy. Oghan shydau ýshin de temirdey jýike kerek...

Men ómirimde «Dosym ýshin janymdy beruge әzirmin» degen jigitterdi kóp kórdim. Biraq jeme-jemge kelgende bireu ýshin basyn qaterge tigetinder neken-sayaq. Al syrt kózge momyn kórinetin Batyrbolattyn, Tólegen aqynsha aitqanda, «bir jigit túratyn jerge túratynyna»  birneshe ret kuә boldym. Sonyng biri - mynaday:

Songhy kurstardyng birinde bir qyzymyz túrmysqa shyghatyn bolyp, Jarkentke bardyq. Kýieu jigit Almaty zooveterinarlyq institutynda oqidy eken. Toy ýstinde bizding qyz-jigitter erekshe jarqyrap, júrtty auzyna qaratty. Onymyz zoovetting jigitterine únamasa kerek, kónilderine kip alyp qalypty. Toydan song onasha ýide kil jastar ghana  qalghanda «qyzyq» bastaldy. Bir aitysker aqyn jigit bizge ólenmen tiyise bastady. Auzy tym las eken. Onymen aitysyp bereke tappaytynyn bilgen bizding aityskerlerimiz ýnsiz qaldy. Jigitterding bәrin «týgendep» bolghasyn aqynymyz qyzdargha «auyz sala» bastady. Anayy sózderin tógip jatyr. «Tósing qanday...» «Bókseng qanday...» «Óitsek...» «Býitsek...»  Janyndaghylar qarq-qarq kýledi. Ózderi kil saydyng tasynday iriktelgen myqty-myqty jigitter.  Biz qapelimde es jiya jiya almay, tómen qarap qaldyq. Sol kezde bizding qyzdardyng biri qolyna dombyra alyp, «әu» dedi. Qysqa qayyrsa da, bizge dem bere sóiledi:

...Shyraghym, qúr bekerge әure bolma,

Ýiirin jaugha bermes aighyrlarym.

Shirkin, sóz degen qanday jaman. Bireu qúlaq shekemnen salyp jibergendey boldy. «Ayghyr» ekenimiz, «ýiirimizdi» qorghau - mindetimiz ekeni eske týsti. Kenet auzymnan týidek-týidek sóz atyldy. «Aqynyn» da, qasyndaghylaryn da «soyyp saldym». Sol-aq eken, bireuler maghan túra úmtyldy. Olardy taghy bireuler ústap jatyr.  Tóbelessiz bitpeytini anyq boldy. Endi tek qyzdardyng kózinshe tayaq jemeu kerek. «Jigitter, - dedim dausymdy barynsha sabyrly shygharugha tyrysyp, - erkek emespiz be, syrtqa shyghyp sóileseyik...».  Shyghyp bara jatyp kóz qiyghyn salsam, Batyrbolat qana erip keledi eken...

Keyin Batosh aitady: «Shynymdy aitsam, senen úyalghannan ghana shyqtym. Alpamsaday eki jigit eki jaghymda túra qaldy. Bireu meni ústap kórip: «Oy, mynau tym kishkentay eken, úrmay-aq qoyayyq. Al anany «soy» kerek...» - dedi. Seni óltirip tastaytyn shyghar dep qoryqtym».

Týiilip kelgen talay reketti iyliktirgen Kenje Baynazarovtyng qasynda bir jyl túrghanda jinaghan «sózdik qorym» kәdege asyp, bizdi aman alyp shyqty. Biraz sózben yrghasqannan keyin beybit tarastyq. Biraq әli kýnge  sol oqigha esime týsken sayyn jýregim su etedi. Batyrbolatty da birtýrli jaqsy kórip ketem.

Batyrbolat jerlesterimen jaqsy aralasty. Ásirese «narhozda» oqityn klastasy Talghat Bakushev bizge jii keletin. Kәsipodaq jaghynda jýretin onyng ishi mayly bolatyn. Onysynan biz de ziyan shekken joqpyz.

Ol bizden bir jyl búryn bitirdi de,  Oraldaghy «TúranÁlembanktin» bólim bastyghy bolyp shygha keldi. Almatygha issapargha jii keletin. Ol kelgende biz  әkesi kelgen baladay taltandap jýremiz. Áueli  «baraholkagha» aparyp, kiyim alyp beredi. Sosyn qolymyzgha aqsha ústatady. Tamaqty meyramhanadan ishemiz...

Búl kezde bizding buyn da biraz tanylyp qalghan. Ghasyrlar qoynauyn kóktep ótip, balbal tastargha ainalghan babalar ruhymen tildesip jýretin Ámirhannyn, «Ayaldasa avtobus birer minut, Kóshesinen Gogoliding seni izdeymin» deytin sózine jazylghan «gimnge» ainalghan  әnin JenPIY-ding tura on qyzy maghan arnalghan dep úghatyn Jaras Sәrsektin, «Jas janyng japa shekken be? Kónilden ketsin túman oi. Kógildir mynau kóktemde, Kýrsinip jýru kýnә ghoy...» -  dep arulardyng jýregin qytyqtaytyn Qazybek Qúttymúratúlynyn, «Buaz aspan úl tuady bir kýni, Qolyng synghyr,  qoldan adam jasama!» - dep sanandy bir silkip alatyn Saghyndyq Rzahmetovterding esimin biraz júrt bilip qalghan. Al sol kezde Tarazdan kelip, Almatynyng aspanynda jasyn oinatqan jas peri Maraltay da birer aida әbden tanymal bolyp aldy.

Osy dýbirding naq ortasynda  Batyrbolat ta  jýrdi. Ásirese onyng «Men ghashyq qyz» degen óleni jastar arasyna tez tarap ketti. Tarap ketetindey-aq ólen. Mine, qaranyz:

 

 

Men ghashyq qyz

 

Men ghashyq qyz syimaydy eken fәniyge...

Pәktigi onyng has tek qana sәbiyge!..

Qiyalymda perishte bar, ol - sol qyz,

Men perishte emespin ghoy, әriyne.

 

Talyp izdep, týkpirledim jer-kókti,

Qiyal qajyp, al jýrisim ónbepti...

Oghan bitken nәziktik pen úyandyq,

Sóitsem, әli búl ómirge kelmepti!

 

Qyzyghymdy shyjyq qyldy-au qazymyr mún,

Qalamyma jan azabyn jazdyrdym.

Onday kórik, onday symbat, ol qylyq

Týsine de kirdi me eken Mәjnýnnin?!

 

Jýregimning lýpilimen terbetem,

Jan taba almay qoydym oghan jerde ten!

Mahabbatty sarang jazsam,

bireuler

«Ghashyq bolyp kórmegen ghoy» der me eken?

 

Qoldan adam jasar tәnir emespin,

Biraq... keyde óz-ózimmen egestim:

Kózine shóp salghym kelmey yshqyndym

Qiyaldaghy sol mýbarak elestin.

 

Myna jalghan - jalghan eken, tym jalghan,

Beybaq basqa berish boldy-au múndy arman.

Men ghashyq qyz syimaydy eken jalghangha,

Nemese oghan layyq emes búl jalghan!..

 

Osy bolsa ómirinning siyaghy,

«Óleng emes, óksik» desem syyady.

Týnildim men sol beyneden basqadan

Jetpeytindey esh pendening qiyaly!..

 

Men ghashyq qyz syimaydy ghoy fәniyge,

Al sen mandaydy aitasyn...

 

23.11.1994. Almaty

Uniyversiytetti bitiretin jyly bizge sabaq bergen Últtyq Ghylym Akademiyasy janyndaghy Ádebiyet jәne óner institutynyng diyrektory Shәkir Ybyraev bizge dәris oqydy da,  ózi tandap,  5 týlekti institutqa shaqyrdy. Sóitip biz kishi ghylymy qyzmetker bolyp shygha keldik. Men әuelde Júmat Tilepov basqaratyn «Jambyltanu»  bólimine jiberilip em, ol birer aidan song jabylyp qalyp, Batyrbolat ekeumiz Rahmanqúl Berdibay basqaratyn «Foliklor» bóliminde qayta toghystyq. Ghylymy ortany kórip, talay pikirtalastargha kuә bola bastadyq.

Institut  aylyqty ýsh ay keshiktirip beredi eken. Aqshadan qatty qysyla bastadyq. Nauayy kóshesinde pәterde túramyz. Batyrbolattyng auylynan kelgen bir qaryn may men bizding ýiden kelgen mol talqandy talghajau etemiz. «Talqanym tausylmasyn desen, talqan je, Bauke...» -  deydi Batosh kýlip. Sosyn jarysyp óleng jazamyz.

Pәter iyesi tetya Raya - óte qatal kisi. Keyin ol Batyrbolattyng ólenine ilikti: «Ishtey jýdep óter aiy, Aspan jaqqa ary úlyp. «Dyadya Vanya, Tetya Raya», Mazaghyna tanylyp».

Sóitip jýrgende ol «Soros-Qazaqstan-Debut» bәigesinde jýlde alyp, ólenderi  újymdyq jinaqqa endi. Tәp-tәuir kónilimiz kóterilip, ózimizdi adam sezinip qaldyq.

Men kelesi jyly «Jalyn» jurnalyna auystym da, Batyrbolat QazMU-dyng aspiranturasyna týsti. Sol jyly «Jazushy» baspasynan kitaby shyqqan jeti jas aqynnyng biri retinde onyn   kitaby shyqty. «Men ghashyq qyz» dep atalatyn sol júqa  kitap oghan ýlken bedel alyp keldi. Eki jyl qatarynan Preziydent stiypendiyasyna ilikti.  .

Jalpy filfak, jurfakta oqityndardyng tilining qotyry bolady. Qúryghany bir kebisti bir kebiske kiygizip jýredi. Jiyn-toyda janyp ketetin Batyrbolattyng da әdemi әzili bar.  Men ýilengende Jetisaygha birge baryp, ondaghylardy әnimen tәnti etken Batyrbolat ýige kelip,  betashar rәsimi jasalghannan keyin әzil-shyny aralas qyzyq әngime bastady: «Al, Gýlshat, - dedi bosaghada shay qúiyp otyrghan mening kelinshegime búrylyp. -  Meni myna pәleden qútqarghanyna rahmet! Endi men búnyng «minustaryn» aitayyn. Birinshiden, Baukeng - óte salaq adam. Ýige kirgennen ayaq kiyiminen bastap, әr kiyimi әr jerge  shashylyp týsedi. Oghan renju, búny jónge salamyn deu - aqymaqtyq. Ýndemey jinap qoya salghan dúrys. Men sóitetinmin. Ekinshiden, búl - óte tamaqsau. Osy eki mәseleni jadyna jaqsy týiip alsan, jaman әiel bolmaysyn».

Ár jerden kýlki estile bastady. «Men búl kisimen 5 jyl birge túrdym...».  - Batyrbolat qulana kýlip alyp, әngimesin jalghady. - «Osy jyldar ishinde maghan kórsetpegeni joq. «Batosh, tamaq...», «Batosh, kiyimim әzir me?» «Batosh, saghatym qayda?..»

Júrt qyran-topan. Men qysylyp, «Oy, Batosh...» - dey berip em, maghan jalt búryldy da: «Ay, Bauke, Qúdayshylyghyn aitshy, men saghan bala tuyp bermegenim bolmasa, qalghanynyng bәrin istedim ghoy...» - degeni. Managhy kýlki kýlki me, endi bomba jarylghanday boldy.

Batyrbolattyng ólenderining negizgi tini - mahabbat lirikasy. Áserlengish, tez ghashyq bolatyn ol әp-sәtte óleng jazyp ýlgeredi. Bir kýni «Qylyghy bala syqyldym, Qytyghym jenip, útyldym. Janarymdy úrlap jútyndyn, Tamaghym qúrghap jútyndym...» dep «kenezesi» keuip jýrse, keleside  «Men ghashyq qyz syimaydy eken fәniyge...» - dep bәrine qol siltep, jer bauyrlap jatyp qalady. «Ay, endi búl ýilenudi qoyghan eken...» - dep kýderindi ýze bastasan, bir kýni: «Bota kózbin dep túr eken janaryn...» -  dep eki kózi shoqtay jaynap shygha keledi. Qyz da kóp, óleng de az emes...

Sóitip kóp qyzdy ýmittendirip jýrdi de bir kýni auylyna tartyp ketip: «On altymda ózegimdi órtedin, Kónil toyyp, kóz toymaytyn, kórkemim. Mendik sezim әlde әskere qytyqshyl, Álde sen tym qylyqty edin, erke edin...»  dep mektepte jýrgende ólerdey ghashyq bolghan Aygýline ýilenip tyndy. «Bauke, aq jalau kóterip, qara qyzgha berilip jatyrmyn. Toy - 31-shildede» dep hat jazyp jiberipti. Dereu jolgha shyqtym. Qyzylordadan Túrar da qosyldy. Oralda Talghat kýtip alyp, ertenine on shaqty adam  Kaztalovka audanyndaghy Bostandyq auylyna  attandyq. Marqúm Kópen apamyz «Balalarym keldi...» - dep bizdi kezek-kezek sýiip mәz. Dýrildegen toy boldy. Kelinning betin arqaly aqyn Mels Qosymbaev ashty.

Almatygha kelgesin de shaghyn bir kafeni jaldap jiberip, kishigirim toy jasadyq.

Men 2000 jyly Aqtóbege qonys audardym. Batyrbolat birer jyl pәterden pәterge kóship jýrdi de Astanagha bet búrdy. Elorda oghan qútty qonys boldy. Ústazymyz  Zinol-Ghabden Biysenghaliyevting jetekshiligimen,  anabir jyldarda keyinge qaldyrylghan, «Qazirgi qazaq poeziyasynyng týrlik-beynelilik erekshelikteri (1980-90 jyldar lirikasy әdeby prosess konteksinde)» atty kandidattyq dissertasiyasyn qorghady. «Ayqyn» gazetinde istep jýrip Preziydentting baspasóz qyzmetine auysty. Almatyda tughan Enlikten song birinen song biri - ýsh úl dýniyege keldi. Ýlkenining esimin, mening qúrmetime, Bauyrjan dep qoyghanda «Balagha deni  dúrys adamnyng atyn qoymay ma eken...»  tas-talqan bolghan oraldyq dosymyzdyng tilegi oryndalyp, ekinshi úl Talghat atandy. «Aygýlding ayaghy taghy auyr eken...» - degende Túrar da biraz elendep edi, biraq búl kezde Batyrbolattyng da aqyly kirgen eken: «Bir balagha payghambarymnyng (oghan Allanyng iygiligi men sәlemi bolsyn) atyn qoyghan abzal» - dep sәby Dinmúhamet degen kórkem esimdi iyelendi. Biraq Túrar әli ýmitin ýzbey jýr...

Osy balalardyng nesibesi me, Astananyng qaq ortasynan ýsh bólmeli pәter alghan Batyrbolattyng ýii qazir balapandary shýikildegen jyly úyagha ainaldy.

«...Ómir ótip barady, ә?» - dep Esenghaly jyrlaghanday, uaqyt bir ornynda túrmaydy eken. Keshegi «Ánshi balapan» da  býgin, mine, qyryqqa kelip qalypty. Biraq  «Qyryqtyng qylyghyn ber, aya, Qúday...» - dep Múhannyng «zarlaghanyna» qaraghanda, qyryghyng da asa aqyl kiretin jas bolmay túr-au, shamasy...

Sosyn... Rysqúlovtyng aruaghy keshirsin, Túrar degen - asa jaqsy at emes. Odan góri Qyryqbay degen әdemi estile me qalay?  Búl, jay, sózding sirәghasy ghoy...

Batyrbolattyng jana ólenderin oqymaghaly da kóp boldy. Álde jasyryp jazyp jýr me eken? Búl itten shyghady...

R.S.

Batyrbolattyng «Sonda Almaty Bostandyqtan ýlken be?» - dep súraytyn  inisine arnaghan «Qayrosh - Qayyrbek» degen tamasha óleni bar. Men de maqalanyng taqyrybyn soghan úqsatyp qoyghandy jón kórdim: «Batosh - Batyrbolat».

Aqtóbe qalasy.

 

«Abay-aqparat»