1991 jyly búrynghy kenestik týrkitildes respublikalardyng tәuelsizdikterin jariyalauymen týrki dýniyesi degen úghym payda boldy. Sodan beri ótken 21 jylda týrki dýniyesinde әr salada yntymaqtastyq ornatu jayynda memleket basshylarynyng joghary dәrejeli kezdesuleri jalghasyp keledi. Múnyng songhysy jәne kezektegi 12- sammiyti Bishkek qalasynda 23 tamyz kýni ótpek. Búl kezdesu týrki elderining yntymaqtastyqta sózden iske kóshkening jәne týrki elderi sammiyterin ótken jylghy Almaty kezdesuinen beri úiymdastyryp kele jatqan Týrki elderi yntymaqtastyq kenesining bedelin kórsetu túryghysynan manyzdy bolyp otyrghanyn aita alamyz.

Sonymen qatar ótken jylghy Almaty sammiytinen beri osy kezdesulerding "Týrkitildes memleket basshylarynyng joghary dәrejeli kezdesui" degen aty "týrkitildes elder yntymaqtastyq kenesining joghary dәrejeli kezdesui" dep ózgertildi.

Ózderinizge belgili Týrki tildes memleket basshylarynyng túnghysh joghary dәrejeli kezdesui 1992 jyly 30 qazan kýni Anqarada bolyp ótken edi. Sonymen býgingi deyin jalpy 11 kezdesu oblyp ótti. Atap aitqanda:

1. Sammiyt: 1992 jyly, 30-31 qazan  (Anqara)

2. Sammiyt: 1994 jyly, 20-21 qazan  (Ystambúl)

3. Sammiyt: 1995 jyly, 28 tamyz (Bishkek)

4. Sammiyt: 1996 jyly, 21 qazan (Tashkent)

5. Sammiyt: 1998 jyly, 9 mausym (Astana)

6. Sammiyt:  2000 jyly, 8 sәuir (Baku)

1991 jyly búrynghy kenestik týrkitildes respublikalardyng tәuelsizdikterin jariyalauymen týrki dýniyesi degen úghym payda boldy. Sodan beri ótken 21 jylda týrki dýniyesinde әr salada yntymaqtastyq ornatu jayynda memleket basshylarynyng joghary dәrejeli kezdesuleri jalghasyp keledi. Múnyng songhysy jәne kezektegi 12- sammiyti Bishkek qalasynda 23 tamyz kýni ótpek. Búl kezdesu týrki elderining yntymaqtastyqta sózden iske kóshkening jәne týrki elderi sammiyterin ótken jylghy Almaty kezdesuinen beri úiymdastyryp kele jatqan Týrki elderi yntymaqtastyq kenesining bedelin kórsetu túryghysynan manyzdy bolyp otyrghanyn aita alamyz.

Sonymen qatar ótken jylghy Almaty sammiytinen beri osy kezdesulerding "Týrkitildes memleket basshylarynyng joghary dәrejeli kezdesui" degen aty "týrkitildes elder yntymaqtastyq kenesining joghary dәrejeli kezdesui" dep ózgertildi.

Ózderinizge belgili Týrki tildes memleket basshylarynyng túnghysh joghary dәrejeli kezdesui 1992 jyly 30 qazan kýni Anqarada bolyp ótken edi. Sonymen býgingi deyin jalpy 11 kezdesu oblyp ótti. Atap aitqanda:

1. Sammiyt: 1992 jyly, 30-31 qazan  (Anqara)

2. Sammiyt: 1994 jyly, 20-21 qazan  (Ystambúl)

3. Sammiyt: 1995 jyly, 28 tamyz (Bishkek)

4. Sammiyt: 1996 jyly, 21 qazan (Tashkent)

5. Sammiyt: 1998 jyly, 9 mausym (Astana)

6. Sammiyt:  2000 jyly, 8 sәuir (Baku)

7. Sammiyt: 2001 jyly, 26 sәuir (Ystambúl)

8. Sammiyt: 2006 jyly 17 qarasha (Antaliya)

9. Sammiyt: 2009 jyly 3 qazan (Nahchyvan)

10. Sammiyt: 2010 jyly, 15 qyrkýiek (Ystanbúl)

11. Sammiyt: 2011 jyly, 20-21 qazan  (Almaty)

Endi kezektegi 12- kezdesui 2012 jyly, 23 tamyz kýni Bishkekte ótude.

Osy joghary dәrejeli 11 kezdesuge kóz jýgirtkenimizde kózge airyqsha týsetin 3 kezdesudi aitugha bolady.

Birinshiden 1992 jyly Anqarada bolyp ótken I. kezdesu óte manyzdy edi. Óitkeni múnymen 1992 jyly, 30 qazan kýni Anqarada tarihta túnghysh ret alty týrkitildes memleketting preziydenti bas qosty.

Azerbayjan Preziydenti Ábúlfeyz Elshiybey, Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev, Qyrghyzstan Preziydenti Asqar Aqaev, Ózbekstan Preziydenti Islam Kәrimov, Týrkiya Preziydenti Túrghyt Ózal, Týrkmenstan Preziydenti Saparmúrad Niyazov qatysqan kezdesu, týrik tildes memleketter arasyndaghy yntymaqtastyqta manyzdy bir qadam boldy.

Búghan deyin týrki elderi arasyndaghy әrqanday bir  yntymaqtastyq әlemde pantýrkizm, týrikshildik, túranshyldyq degen úghymdar negizinde nәsilshildik, basqa elderge dúshpandyq pighyldar qatarynda qúbyjyq retinde kórsetilip kelgen edi. Sondyqtan osynday әlemde keng óris alghan teris kózqaras pen qarsylyq ornaghan tústa múnday kezdesu ótkizu, әsirese jana ghana tәulesizdik alghan elder túrghysynan ýlken batyldyqty qajet etetin. Mine soghan qaramastan týrki elderining bas qosuy ýlken jetistik edi. Sodan beri ótken 21 jylda jәne ótkizilgen 11 sammiyte joghary aitylghan kózqaras bep tújyrymdardyng orynsyz baybalamdar men kinalaular ekeni býkil әlemge aiday anyq kórsetildi.

Osynday batylyqdyqpen Anqarada 1992 jyly alghashqy týrki sammiyti ótkenmen, sodan keyin ol týrli sebeptermen uaqtyly jәne jýieli týrde jinala almady. Sonymen qatar kezdesulerde qabyldanghan sheshimder keyde iske aspady, qaghaz jýzinde qala berdi nemese olardyng atqarylu barysy jiti qadaghalanmady. Óitkeni múny basqaratyn bir úiym, bir ortalyq joq edi. Sondyqtan týrkitildes elder memleket basshylary 20 jylda nebary osy Bishkekpen birge 12-aq ret bas qosyp otyr. Demek 8 jyl bosqa ótken. Sonday-aq túnghysh joghary dәrejeli kezdesuge býkil tәuelsiz týrki elder memleket basshylary qatysqanmen, keyin Ózbekstan men Týrkmenstan osy jinalystardan qalys qalyp otyrdy.

Ekinshiden Týrki tildes elder memleket basshylarynyng 2009 jyly 3 qazan kýni Nahchyvan qalasynda ótken UIII. Joghary dәrejeli kezdesui erekshe manyzgha iye. Óitkeni onda Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevting úsynysy boyynsha týrkitildes elder yntymaqtastyq kenesin qúru sheshimi qabyldandy. Múnymen osy kezdesulerdi úiymdastyryp iske asyratyn jәne qabyldanghan sheshimderdi qadaghalaytyn bir úiym dýnie keldi. Sonymen qatar búl týrki memleketterding dara halyqaralyq úiymy retinde tarihta óz túghyryna kóterildi.

Sondyqtan Nahchyvan kezdesui zor manyzgha iye. Mine osy sebebepten Nahchyvan kezdesui ótken kýn 3 qazan kýni kelesi jyly Ystambúlda ótetin sammitte "týrkitildes elderding yntymaqtastyk kýni" dep belgilendi.

Osynday týrkitilder elder yntymaqtastyghy barysynda zor manyzgha ie osy Kenes ótken jyly Almatyda ótken sammitti úiymdastyrghan edi. Bishkek onyng úiymdastyruynda ótetin ekinshi jinalys bolmaq. Nahchyvan kezdesuinde qabyldanghan ekinshi manyzdy sheshim bolsa Týrki Akademiyasyn qúru sheshimi edi. Búl turaly úsynys ta Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev tarapynan jasaldy.

Nazarbaevtyng osy úsynysy boyynsha, Týrki akademiyasynyng qúramynda Týrki tarihy jәne mәdeniyet ortalyghy, Týrki tilin zertteu ortalyghy, Týrki kitaphanasy, sonday-aq, jalpy Týrki tarihyny muzeyi qúrylatyn bolady. Akademiya týrki tarihy men mәdeniyetin jan jaqty zerttep әlemge tanytatyn da bolady.

Endi týrki sammiyteri ishinde ýshinshi eng manyzdy oryngha ie basqosu osy Bishkek sammiyti bolmaq. Óitkeni Bishkek kezdesuinde qabylanatyn sheshimder týrkitildes elder yntymaqtastyq kenesining manyzdylyghy men kelesheginen syr shertpek. Ókinishke oray, Týrki elder memleket basshylarynyng kezdesulerinde manyzdy sheshimder qabyldanghanmen sol sheshimder iske asuy keyde manyzyna say bolghan joq. Endi osy Kenes búlardy qadaghalap otyryp, sheshimderding tolyqqandy iske asyryluyn qamtamasyz etetin oryn bolyp otyr.

Mәselen Nahchyvan kezdesuinde Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng úsynysy boyynsha qabyldanghan Týrki Akademiyasyn qúru sheshimi 2010 jyly 25 mamyr kýni iske ashyrylyp Astanada túsaukeresi jasalyp akademiya júmys istey bastady.

Biraq qazirge deyin akademiyagha Týrkiya jaghynan qarjylay jәne basqalay eshqanday ýles qosylmaghany, sondyqtan onyng tolyqqandy júmys istey almaghany nazardan tys qalmauda. Múnyng sebebi retinde týrik qyzmetkerler, akademiyanyng halyqaralyq bir úiym retinde qúrylmaghanyn, Qazaqstan bilim jәne ghylym ministrligi janynda últtyq sipatta bir akademiya retinde qúrylghandyghyn aituda. Mine búl qúrylymdyq problemany Týrki Kenesining Bishkek sammiytinde kýn tәrtibine alghandyghy jәne Týrki Akademiyasynyng halyqaralyq statuska ie bolatyndyghy habarlanuda.

Mine múnday mәselelerding Bishkek kezdesuinde sheshilui Týrki Kenesi úiymynyng bedelin kótermek jәne týrki elder arasyndaghy yntymaqtastyqtyng naqty júmystarmen kýsheye týsuine negiz qalamaq. Týrki Kenesin alda kýtip túrghan eng basty basqa bir mәselening týrli sebeptermen Týrki tildes elder sammiytine qatysudan bas tartyp otyrghan Ózbekstan jәne Týrkmenstan preziydentterining yntymaqtastyqta tiyisti oryndaryn alularyn qamtamasu etu ekeni aitpasa da týsinikti.

"Abay-aqparat"