Adam saudasy әlemde eng basty mәselelerding biri. BÚÚ mәlimeti boyynsha әlemde esirtki, qaru jәne adam saudasy qylmystyq toptardyng basty qarjy tabu kózine jatady. Sondyqtan da búl mәseleler ondaghan jyldar boyy kýn tәrtibinen týsken emes.

BÚÚ mәlimeti boyynsha, әlemde adam saudasy qúrbandarynyng 70%-dan astamy qyzdar men әielder, al barlyq qúrbandardyng ýshten biri balalar. Dýnie jýzinde adam saudasy joq eldi tappaysyz, óitkeni búl búl jahandyq mәsele. Keybir memleketter jóneltu nýktesi retinde әreket etedi, basqalary tranzit nemese songhy baratyn nýkte retinde әreket etedi. BÚÚ-nyng 2020 jylgha arnalghan statistikasy boyynsha, kem degende 127 elden adamdar saudalanyp, 137 elde qanaugha úshyraydy. Jyl sayyn әrtýrli baghalaular boyynsha 20-dan 40 milliongha deyin adam zamanauy qúldyqtyng qúrbanyna ainalady. Búl rette mәselening naqty auqymyn baghalau mýmkin emes. Sondyqtan tolyq statistika da joq. Halyqaralyq dengeyde adam saudasynyng qúrbandarynyng shamamen 0,04 payyzy ghana anyqtalghan.
Adam saudagerleri qúrbandaryn tandaytyn eng kóp taraghan kәsip – jezókshelik. Áyelderding 72 payyzy jynystyq qanau maqsatynda satylghan. Adamdy qanaudyng taghy bir keng taraghan tәsili – qúl enbegi. Búl jaghdayda adam saudasynyng qúrbandary tek zansyz jerlerde ghana emes, sonymen qatar qarapayym zangerlik júmystarda da júmys isteydi. Mәjbýrli enbek negizinen auyl sharuashylyghynda, meyramhanalarda, qonaqýilerde jәne túrmystyq qyzmetterde kezdesedi. Mәjbýrli enbek qúrbandarynyng 85,7 payyzyn er adamdar qúraydy.

Adam saudasyndaghy eng qauipti әri az taraghany ol adam aghzasyn alu ýshin jasalatyn qylmys bolyp tabylady. Búl saladaghy qylmys dengeyin naqty baghalau mýmkin emes, biraq sarapshylar 600 millionnan 1,2 milliard dollargha deyin jyl sayyn adam aghzasy saudalanady dep topshylaydy.

Adam saudasynyng qúrbandary kez kelgen jastaghy, nәsildegi, jynystaghy jәne últtaghy adamdar boluy mýmkin. Saudagerler óz tauarlaryn alu ýshin zorlyq-zombylyq, aila-sharghy jasau, aqyly júmysqa uәde beru nemese tipti romantikalyq qarym-qatynasty qoldanuy mýmkin. Kóbinese bilimi joq, kedeylik sheginen tómen týsken nemese túrmysy nashar otbasynda ósken, zorlyq-zombylyq kórgender zardap shegedi.

Qazaqstanda adamdar kóbinese jynystyq jәne enbek qanau maqsatynda satylatyny da atyluda. Adam saudasynyng qúrbandary kóbinese Qazaqstangha júmys isteuge kelgen migranttar.

"Amerika Qúrama Shtattary jyl sayynghy shaghyn granttar baghdarlamasy arqyly jobany qoldaytynyn maqtan tútady. Songhy jyldary Qazaqstanda adam saudasyn azaytu ýshin kóp nәrse jasaldy. Qazaqstan ýkimeti men azamattyq qogham úiymdary Qazaqstannyng AQSh departamentindegi reytingin jaqsartugha jetkilikti ýles qosty. Kommersiyanyng ótken jyldaghy adamdar turaly jyldyq esebi birshama jaqsarghan. Degenmen, mәsele әli de bar jәne biz bәrimiz әreket etudi jalghastyruymyz kerek. Osylaysha, Amerika Qúrama Shtattary ýkimet pen azamattyq qoghamnyng osy osal halyqty qorghau jәne olardy qorghau ýshin zandar qabyldau jónindegi ýzdiksiz kýsh-jigerin qúptaydy. Biz Qazaqstan Ýkimeti múnday qorghaugha kepildik beretin jobamen júmys istep jatqanyn týsinemiz. Biz búl baghytta júmysty jalghastyramyz», - deydi Almatydaghy AQSh Bas konsuldyghynyng ókili Anand Krishna.

Al jahandyq qúldyq indeksining baghalauy boyynsha, Qazaqstanda jyl sayyn orta eseppen qúldyq jaghdayynda 75 mynnan astam adam ómir sýredi. Osylaysha, Qazaqstan búl mәsele boyynsha «Europa jәne Ortalyq Aziya» ónirindegi 50 memleketting tiziminde 21-shi, әlem boyynsha 83-shi orynda túr. Halyqaralyq kóshi-qon úiymynyng (HKÚ) mәlimetteri boyynsha 2004-2020 jyldar aralyghynda adam saudasynyng qúrbany bar bolghany 1891 adam anyqtalyp, onaltu kómegin alghan. Búl óte az kórsetkish bolyp sanalady. Sondyqtan da Qazaqstan biyligi búl mәseleni jan-jaqty retteudi jәne ontayly sheshudi qarastyruda.

Qazaqstanda adam saudasyna qatysty qylmysty qatang jazalau qarastyrylghan. Naqtylap aitatyn bolsaq irneshe jylgha bas bostandyghynan aiyru jazasy qaralghan.

Abai.kz