Bizdegi partiyalardyng bir qyzyq qasiyeti bar-au: qúddy bir Legonyng oiynshyqtary siyaqty әp-sәtte bir-birine qosyla salady! Ásirese, biyleushi partiyanyng qoynyna kirip ketu ýlgili de ýzilmeytin ýrdis bop qalyptasqan. Búnday biriguler búryn da bolghan, býgin de bolyp jatyr.

Mine, adaldyqtyng da ghúmyry úzaqqa sozylmay, keshegi «Birlik», býgingi «Adal» keshegi «Núr Otan», býgingi «Amanattyn» qúramyna kirip, kózden búl-búl úshty.

Bir qyzyghy – partiyalardyng baghdarlamasy men jarghylaryndaghy aiyrmashalyqty qarap, taldap, bir-birine sәikes ne sәikes emes tústaryn rettep, bir retke keltirip jatqan eshkim joq. Búl degeniniz – eki partiyanyng iydeologiyalyq týrghydan esh ózgesheligi bolghan joq degen sóz.

Múnyng ózi Qazaqstandaghy partiyalyq jýiening eng ýlken kemshiligin aldymyzgha jayyp saldy: bizde sayasy úiymdar órkeniyetti elderdegi sekildi belgili bir iydeologiyagha, ózine ghana tәn baghdarlamagha say qúrylmaydy. Bizdegi partiyalardyng týp negizi – jeke túlghanyng oryndy hәm orynsyz sayasy ambisiyasynda! Ne biylikti qoldaghan ne biylikke qarsy shyqqan adamdardyng sayasy jobasy. Biylik partiyasynyng ózi de osy kýnge deyin bir adam – preziydentting partiyasy bop keldi emes pe?

Sodan baryp, olardyng taghdyryn anyqtaytyn da partiyanyng katardaghy mýsheleri emes, jalghyz ghana tóragha bop shyghady. Múnyng ózi kez kelgen demokratiyalyq úiymnyng bolmysyna ýsh qaynasa sorpasy qosylmaytyn qyp-qyzyl avtoritarizm emes pe?!

Áriyne, jeke adamnyn, liyderdin, túlghanyng tarihtaghy, sonyng ishinde, sayasattaghy rolin eshkim joqqa shyghara almaydy.

Biraq, ol adam obektivti jәne subektivti sebepterge baylanysty ózgerui mýmkin ghoy: ne sayasy baghyty qúbylyp shygha keledi, ne sharshaydy, ne syrqattanyp qalady, ne (Qúday betin aulaq etsin) o dýniyege attanyp ketedi, nemese biylikpen auyz jalasyp qalady ne onyng qoqan-loqqysyna shydamaydy degendey. Júmyr bas pende bolghan son, bәri yqtimal.

Sóitip, tútas bir úiym bir ghana pendening koniunkturalyq tandauynyng qúrbany bop qalady.

Sol kezde partiya qúramyndaghy әrbir mýshening pikirin kim súraydy eken?!

Sondyqtan da bizge partiya qúruda janasha kózqaras qalyptastyru qajet: yaghni, partiya naqty iydeyalyq túghyrnamany basshylyqqa alyp qúryluy shart. Ol palitra meylinshe ken: onshyl, solshyl, sentrist, liyberaldar, sosial-demokrattar, últshyl-demokrattar, «jasyldar» jәne taghy basqalary.

Ókinishke oray, 30 jyldyng ishinde biz osynday sayasy damu, jetilu dengeyine jete almadyq ta, zaman talaptaryna say partiyalyq jýie qalyptaspady, olar iydeyalyq túrghydan alghanda tek qana biylikshil ne oppozisiyalyq sipatta qúryldy. Múnyng ózi qalyng kópshilikting qoghamdyq-sayasy ómirge belsene aralasuyna myqty kedergi boldy: biylikti qoldayyn dese, qúlqy joq, oppozisiyalyq partiyalardy qoldayyn dese, biylikke jekkórinishti bop, әrtýrli qudalaugha úshyrap qaluy mýmkin.

Osy jyldary oppozisiyanyng da qúramy men qúrylymy ózgerdi: biri biylikti dәl býgin tónkerip tastaghysy kelgen, sony qangha úlasuy mýmkin bas kóterulerdi qoldaytyn revolusionerler, ekinshisi – biylikpen kýreste evolusiyalyq joldy tandaghan demokrattar. Olar da ózara qyrqysyp jatady.

Sondyqtan bolar, tabany bar da, býri (yaghni, naqty iydeyalyq ústanymy) joq, zirkili bar da, zili (yaghni, qoghamgha myqty yqpaly) joq partiyasymaqtar kóbeyip barady.

Jeke adam faktorynyng biylik partiyasyna da tikeley qatysy bar.

Keshe preziydent resmy týrde onyng qatarynan shyqty. Key sarapshylar onyng búl qadamyn «demokratiyanyng jarqyn kórinisi» dep baghalap jatyr. Solay da shyghar.

Biraq, partiya siyaqty sayasy úiymnyng bizdegi jýiede bereri mol: preziydenttikke ýmitker men deputattardyng tizimin (jana zannamagha sәikes - 70 prosentin) tek qana partiya úsyna alady. Onyng ýstine biyliktegi basshylyq qyzmettegilerding deni  keshegi «núrotandyqtar».

Fantastika janryna tym әues key sarapshylar «preziydent óz partiyasyn qúrady» degen batyl boljam aityp jatyr. Parlamentti ashsa alaqanynda, júmsa, júdyryghynda ústap otyrghan partiyadan esi dúrys preziydent bas tarta ma eken?

Logika boyynsha, endigi jerde preziydent taghayyndaytyn basqa da sheneunikter de – ministrler men әkimder - beypartiyalyq boluy kerek emes pe? Qaydam: olar da parlament pen mәslihattargha kelip, esep beredi ghoy.

Sondyqtan da preziydentting biylik partiyasynyng qatarynan shyghuyn óz basym sayasy manevr dep baghalaymyn: onsyz da jan-jaqtan – biylik ishindegi, odan tys oppozisiyadan, Toqaev túsynda mayly jilikten qaghylyp qalghan, Qasym-Jomart dese, qabaghy qatuly qarjyly klandardan, «eski Qazaqstandy» kókseushilerding kýndelikti shabuylyna úshyrap jatqan ol bolashaq sayasy nauqandar qarsanynda ózin biylikke alyp kelgen partiyadan alystay qoymaydy. Partiya qatarynda bolmasa da, sol partiyagha yqpalynan qol ýzbeydi, onda ózine senimdi әriptesterin ornyqtyrady. Ol ýshin olar preziydentke adal boluy kerek.

Bәlkim, biylik partiyasynyng «Adal» partiyasyn qosyp aluynyng bir simvolikalyq mәni osynda bolar...

Qaydam: keshe ghana Nazarbaevqa púttay tabynyp kelgen jandayshaptar bir kýnde-aq odan syrt ainalyp ketken joq pa?

Olay bolsa, qazirgi «toqaevshyldar» oghan adaldyghyn kelesi, Toqaevtan keyingi preziydentting túsynda da saqtap qalady dep kim kesip-piship aita alady?

Ámirjan Qosan

Abai.kz