Ótken ghasyrdyng ayaghynda «90-jyldar» degen túraqty tirkes payda boldy. Ol idiomagha Sovet Odaghynyng bolmysynan janasha, jabayy kapitalistik ortagha kóshken qoghamnyng shyndyghy syiyp ketken edi. Ony «bandittik» dep te atady. Áli de atap jýr.

Býginde ol kezendi bilmeytin (bilgisi kelmeytin!) tútas bir úrpaq payda boldy.

Ókinishke oray, ol qily kezenning keybir qúbyjyq, tipti jekkórinishti sipattary Jana Qazaqstan bolam dep úmtylghan qogham men biylikting óne boynynan tabylyp jatqan siyaqty.

Birinshiden, iydeologiyada әli bolsa da, naqtylyq joq. Sol bayaghy soltýstik kórshige jaltaqtau. Sovet dәuirinen qol ýzgen ekiúday kezende de dәl solay bolghan: liyberalizm men solshyldyq, últshyldyq pen proletarlyq internasionalizm qatar jýrgen, biylik qay jaqqa shygharyn bilmey, antarylyp qalghan, sodan qoghamdyq sanada qoyyrtpaq payda bolghan. Ol refleksten әli de qútyla almay kelemiz. Onyng ózi últ retinde qalyptasyp, әlemdik dengeyde iydeyalyq túrghydan bәsekeles boluymyzgha óz ziyanyn tiygizip jatyr. Nesin jasrayyq, 30 jyl boyyna búghyp keldik. Áli de sol búqqan qalyptamyz.

Ekinshiden, sol kezde búrynghy halyq sharuashylyghynyng sýbeli salalaryn kýdikti de kýmәndi túlghalar iyelenip alghan edi. Býginde Nazarbaevtyng tuystary (qúda-jekjattary, rulastary, synyptastary) baylyq pen biylikten ketip jatyr.

Endi olardyng ornyn qay baqytty adamdar basady? Múnayymyz ben gazymyzgha kim ie bolady? Bir klannan qútylyp, ekinshi klangha tәueldi bop qalmaymyz ba? Janadan basshylyqqa kelip jatqan túlghalardy qogham nege talqylamaydy: olardyng adami, kәsiby dengeyi qanday? Halyqqa tiyesili salalardy qalay janghyrtady degendey.

Ókinishke oray, keshe ghana Konstitusiyada «halyqtiki» degen ol alapat baylyqqa menedjer bolyp jatqandargha qogham, parlament, tәuelsiz BAQ tarapynan eshqanday da baqylau mehanizmi qarastyrylmaghan.

Meninshe, osy mәseleni shúghyl týrde sheshu kerek!

Áytpese, ekinshi Rahattar, Darighalar, Timurlar payda bolady da, biz, oppozisiya, solarmen taghy kýresuge mәjbýr bolamyz.

Ýshinshiden, sol «toqsanynshy» jyldardyng sindromy tútas bir úrpaqtyng qalyptasuyna tikeley әser etse, qazirgi kezendegi jaghdayat kelesi bir tolqynnyng sanasyna yqpal etpey me? Olar kimder bop ósedi? Taghyda joghary jaqqa jaltaqtaymen kýn kóre me? Ol degeniniz últtyq tragediya bolady ghoy!

Ras, preziydent Toqaev halyqtyng kónilinen shyghatyn birshama janalyqtar jasap jatyr.

Biraq sayasy oppozisiya әli de bolsa... jertólede ne týrmede, olar legitimdi mәrtebe ala almay keledi. Preziydentke syn aitqan úiymdar men túlghalargha memlekettik BAQ-ta oryn joq, olar biylikting bastamalaryna qatystyrylmaydy. Olardyng ókilderi sayasy prosesterge at salysa almauda. Sóitip, narazylyq kónil-kýy men qarsylyq taghy da destruktivty degen ataq alyp, qúqyqtyq alannan tys qaluda.

Onyng esesine, taghy da qoldan jasalghan partiyalar dýniyege kelip jatyr. 90-jyldarghy sayasy jobalar qaytalanuda. Erteng olar sayasy prosesting belsendi aktorlary bolady.

Meninshe, referendumda asa manyzdy sayasy mandat alghan preziydent Toqaev elshil, memleketshil, últshyl demokratiyalyq kýshterge danghyl jol ashqany dúrys.

Naq sol qozghalystar men úiymdar eldi ózgertemin, Jana Qazaqstan qúramyn degen onyng eng senimdi seriktesteri bola alady.

Áytpese taghy da «toqsanynshy» jyldardyng kebin kiyemiz be, aghayyn?

Ámirjan Qosan

Abai.kz