...1954 jyly tamyz aiynyng 29 kýni Manghystau audanynyng Túshyqúdyq auylynan poshta tasityn Qosym shaldyng týiesine mingesip, audan ortalyghy Tau­shyqqa qaray jolgha shyqtym. Ol kezde audan boyynsha orta mektep bireu - ol Taushyq kentinde Shahta orta mektebi. Sondaghy internatqa ornalasyp, segizin­shi synypqa oqu ýshin kele jatqan betim.

Jastyq shaqqa sayahat

...1954 jyly tamyz aiynyng 29 kýni Manghystau audanynyng Túshyqúdyq auylynan poshta tasityn Qosym shaldyng týiesine mingesip, audan ortalyghy Tau­shyqqa qaray jolgha shyqtym. Ol kezde audan boyynsha orta mektep bireu - ol Taushyq kentinde Shahta orta mektebi. Sondaghy internatqa ornalasyp, segizin­shi synypqa oqu ýshin kele jatqan betim.

Jastyq shaqqa sayahat

Qosym aqsaqaldyng kóligi kýisiz­deu, jyldam jýruge jaramaydy, sylbyr ayan­men jýremiz. Ara-arasynda meni týsirip jetektetip alady. Jolgha bir týnep, kelesi kýni sәskede Taushyq­qa da jettik-au. Qolymda ortasynan jippen tanylghan, tozyghy jetinkiregen shamadanym bar, mektepke kelsem aulasynyng ishi tolghan bala, internatqa qabyldaudy súrap aryz jazyp jatyr eken, men de aryzymdy solargha qosyp jiberdim. Jinalghan balalargha erteng saghat 8.00-de kimderding internatqa alynatyny osy jerde habarlanatyn bolady jәne kimderding qay synypta oqityny da aitylady dep taratty. Ertesine belgilengen uaqytta keldik, mening aty-jónim internatqa alynatyn balalardyng ishinde bolmay shyqty. Segizinshi «a» synypta oqityndardyng ishine qosypty. Synypqa kirsem, artqy oryndardy balalar iyelenip qalypty. Aldynghy partanyng bos ornyna kelip otyrdym. Kóp úzamay sonymnan qolynda menikinen aiyrmasy shamaly, jippen buylghan shamadany bar, kiyimi de meniki siyaqty júpynylau búira shash, qara bala kirip, shamadanyn búryshqa qoyyp, qasyma kelip otyrdy. Kóp úzamay synyp­qa qolynda jurnaly bar, boyy ortadan joghary, at jaqty, suyq jýzdi kisi kirip keldi. Japyrlap ornymyzdan túrdyq. Bizdi otyrghyzyp, ózi ornyna jayghasyp bolghan son: «Mening aty-jónim - Shonqa­lov Torghay, matematika pәnining oqytushysymyn, osy synyptyng jetekshisimin jәne internattyng tәrbiyeshisimin», - dedi. Sol kezde synypqa rúqsat súrap bir qyz bala kirip, artqy jaqqa baryp ornalasqan. Bir oqushynyng әlgi qyzgha: «sybay boldyq, sybaylas búryshtardyng erejesin saqtayyq!» demesi bar ma. Solay deui múng eken, Tóken: «Sening aty-jóning kim edi, kәne sybaylas búryshtardyng tendigin dәleldeshi», - dep, janaghy balany ornynan túrghyzdy. Bala jauap berip jarytpady, úmytyp qalsa kerek. «Al, kәne, sybaylas búryshtar jóninde kim aitady?» - dep synypqa kóz jýgirtti. «Men aitam» dep qol kóterdim. Qarasam, qasymdaghy búirabas ta qol kóterip otyr eken. «Al, kәne, tyndayyq, sening atyng kim edi?». Men aty-jónimdi aityp, taqtagha shyghyp óz oiymda qalghanyn aita bastap edim, múghalim: «kidire túr», - dedi de, «endigisin sen jalghastyr», - dep búirabas balany túrghyzdy. Aty-jónin súrady. Ol: «Kekilbaev Ábish», - dep jauap berdi. Maghan oqytushy: «otyr», - dedi de, «Al, onda Kekil­baev, sen jalghastyr», - dedi. Ábish aityp bolghan song jurnaldy qolyna alyp, ýiden oqityn balalardyng aty-jónin, jetinshi synypty qay mektepten bitirgenin súrady. Odan song internatqa alynghan balalardyng tizimin jasap: «Endi internatqa ornalaspaghan, búl jerde jatatyn ýii joq balalar bar ma?» - degende, men, Ábish jәne bir qyz qol kóterdik. Bizding aty-jónimizdi jazyp alghan son: «Ýsheuiniz qazir múghalimder bólmesine keliniz­der», - dedi. Synyptan shyghyp dәliz­degi ilingen sabaqtyng kestesin kóshirip alyp, ýsheuimiz múghalimder bólmesine bardyq. Shonqalov aghayymyz mening qolyma diyrektordyng bergen tildey qaghazyn ústatty: «Internatta Shәri­pova degen tәrbiyeshi bar, soghan aparyp berinizder, senderdi ornalastyrady», - dedi. Ýsheuimiz kelip tәrbiyeshi Shәri­pova­ny tauyp alyp internatqa ornalastyq.

Bizge berilgen bólmege kelsek, bizden búryn Shýnkәrov Ótelgen men Ábdiyev Amantay degen eki bala ornalasqan eken, ekeuimizben tórteu boldyq. Keyinnen Amantay kensharda zootehnik boldy, Shýnkәrov Ótelgen ghylym kandidaty, Aqtau uniyversiy­tetinde kafedra basqardy. Qazir ekeui ortamyzda joq, suyq ajal olardy ómirden erterek alyp ketti.

Kelesi kýni tanerteng sabaqqa kel­dik. Birinshi sabaq orys tili boldy. Valentina Yakovlevna Ostashkova degen orys qyzy kelip sabaq bastady. Árqaysysymyzben jeke-jeke tanysty. Balalardyng orysshasy ózimnen asyp bara jatpaghansyn, «qatar boldyq-au» dep otyrghanmyn. Kezek Ábishke kelgende ornynan túryp, kidirmesten sóilep, aty-jónin aityp, múghalimnen ózin tanystyruyn súrady. Ol kezde Manghystau audanynda orystar atymen bolghan joq desem ótirikshi bolmaspyn. Mening orys oqytushysyn kórip túrghanym osy edi. Ábishting irkilmey sóileytinine sonshama qyzyqtym. Mine, osylaysha bizding dostyghymyz bastaldy. Kóp úzamay-aq Ábishting barlyq pәndi jaqsy biletinine, әsirese, qazaq, orys әde­biyeti, tarih pәnderin sýiip oqitynyna kózimiz jetti. Ábishten orysshany qa­lay jaqsy ýirengenin súraghanymda, ótken jazda orystardyng ishinde tórt aiday ekspedisiyada júmys istegenin, sonda birshama ýirengenin, onyng ýstine orys әdebiyetin ýzbey oqitynyn aitty.  Oqu bas­talyp ketti, ekeuimiz ýnemi kitaphanada bolamyz. Ábish sol kezding ózinde-aq audan kitaphanasyndaghy klassikter shygharmalaryn týgel oqyp tauysty desem, artyq bolmas. Men de kóp oqityn edim. Auyldaghy jetijyldyq mektep kitap­ha­na­syn­da­ghy iske tatyr tóltuma jәne audarma dýniyelerdi týgeldey oqyp kelgenmin. Búlardan tys «Alpamys», «Er Targhyn», «Qambar», «Qarasay-Qazi» dastandaryn jatqa aitatynmyn. «Kerbalanyng soghysy», «Zar­qúm», «Sal-sal», «Darigha qyz», «Lәi­li-Mәjnýn», «Múnlyq-Zarlyq» das­tandaryn Toqsanbay, Aytqúl sekildi jyrshylardan estip, esime saqtaghan jayym bar-dy. Ábishke kezdesip, syr­lasqan­nan keyin mening kóp oqydym dep jýrgenim jetkiliksiz ekendigine kó­zim jetti. Ár demalys sayyn Taushyqtyng ortalyq kitaphanasyna baryp al­ghan kitaptarymyzdy tapsyryp, janadan kitap alamyz. Ábishting alyp oqiy­tyn kitaptary - Heminguey, Moem, Djek London, Kipling, Kolduell, Chehov, Mamiyn-Sibiryak, Gy de Mopassan siyaq­ty ataqtylardyng enbekteri. Bir jo­ly әbishting Stefan Sveyg jazghan, úmyt­pasam, «Balizak» atty kitabyn oqyp otyryp: «Keybir jerleri orysshagha dúrys audarylmapty, bylay dep jazghanda dúrys bolatyn edi» - degeni esimde. Men de ol kitaptardy alyp oqyghanmen, Ábish siyaqtanyp bas almay oqy almadym. Dúrys týsin­begen song úiqym kele bastaydy. Bir kýni Ábish maghan Tolstoydyng «Kavkaz әngimeleri», «Hajy-Múrat» kitapta­ry­nyng әueli qazaqshasyn, sodan song baryp orysshasyn oqugha aqyl berdi. Men búl kenesti búljytpay oryndap oqyp shyqqanymda, mazmúnyn tolyq týsinetindey dәrejege keldim. Sonynan Dostoevskiyding «Qúmarpazy» men Pasternaktyng «Doktor Jivagosyn» týpnúsqadan oqygha­nym­da Ábishim qatty quandy. «Bektúr, osynynnan jazbasan, oqu jylynyng ayaghyna deyin orysshagha suday bolasyn!» - degeni әli esimde. Qyrkýiek aiynyng orta kezinde oqushylardyng jalpy jinalysy boldy. Oqushylar komiytetining tóraghalyghyna Ábish úsynylyp meni drujina kenesin basqarugha belgiledi. Oqu jylynyng ortasynda oqushylar qysqy demalysqa shyqty. Kýisizdeu balalardyng internatta qala beruine rúqsat etildi. Qalghan balalar internattaghy eski temir keruetterdi jóndeu sekildi jenil-jelpi júmystar atqarugha tiyis bolatyn. Soghys­ta qaza bolghan әkemiz ýshin beriletin jәrdemaqysymen auruly sheshemning kýneltip otyrghanyn oilap men internatta qalugha bel bayladym. Ábish te auylyna barmay qaldy. Onyng barmauyna sirә, jatyp alyp kitaphanadaghy ki­taptardy oqugha degen qúshtarlyq sebep boldy ghoy deymin. Osylaysha oqu jyly da ayaqtaldy, tabylghan kólik­pen auyldarymyzgha tarastyq.

Kelesi 1955-56 oqu jylynda Taushyqqa qayta keldik. Búl joly Ábish ekeuimizdi internatqa kidirissiz qabyldady. Búrynghysha mektep ómirine aralasyp, qoghamdyq júmystardan qol ýzbey toghyzynshy synyptyng birinshi toqsanyn da ayaqtadyq. Mektepting jar (qabyrgha) gazetin shygharyp túrudy da bizderge mindettegen. Gazetting redkollegiya qúramynda Kóshekov Tólesin, Ábdirov Asan, Kekilbaev Ábish, Seytov Imash jәne men boldym. Bir kýni gazetti dayyndap jatqanymyzda Ábishti mektep diyrektory shaqyryp ketti. Kýn demalys bolatyn, bizder internattyng týski tamaghyna deyin gazetti bitirip jargha ilip bola bergenimizde Ábish keldi. «Men auylgha ketetin boldym, auylda salynyp jatqan orta mektep ýii bitip, paydalanugha berilipti. Meni alyp ketuge auyldan adamdar keldi, týsqayta kólik jýredi eken, sonymen jý­re­min», - dedi. Ábishti týsqayta shygharyp saldym. Ábish sonda maghan - «mek­tepti ayaqtauymyzgha az qaldy, jaz­ghy kanikulda júmys istep aqsha tabarmyz. Kelesi jyly onynshy synypty bitirgesin Almatygha uniyversiytetke birge baramyz», - dep uәdelesip qoshtasqanbyz. Biraq ómir óz degenin istedi, otbasynyng jaghdayyna baylanysty orta mektepti bitirgenmen, Ábishpen birge men Almatygha oqugha bara almadym.

1957 jyldyng jazynda Mәskeudegi jas­tardyng dýniyejýzilik festivali boldy. Soghan oray auylda, audandarda dayyndyqtar ótkizilip, oblysqa adamdar iriktelindi. Manghystau audanynan oblys­qa baratyn ónerpazdar arasynda men de boldym, Ábish te qatynasty. Ábish ózining shygharghan ólenderin oqityn, men ishimdik iship karta oinaudy synaytyn shygharmalarymmen shyqtym. Sondaghy bir jaghday әli esimde. Bizderdi Atyraudyng /ol kezde Guriev/ ýshinshi audanynyng ashanasynan tamaqtandyratyn. Tamaq ishetin jer qú­jyna­ghan shybyn. Keshkisin konsert qoyghanymyzda ashanadaghy tazalyqtyng tómendigin syngha alghan Ábish «Shybynnyng yzyny» degen bes-alty shumaqtan túratyn әzil ólenin oqyp, zalda otyrghan­dardy qyran-topan kýldirdi. Sol jyly Qazaq memlekettik uniyversiytetining til-әdebiyet fakulitetine Ábish týsip ketti. Ábishpen birge baryp oqugha týsem degen niyetim oryndalmasa da, bilimnen qúralaqan qalghanym joq. Joghary bilim aldym, ekonomist, injenermin. Kensharlarda bas injener, partiya komiytetining hatshysy, audandyq partiya komiytetining bólim mengerushisi, sovhoz diyrektory, agroóner­kәsiptik kesheni kәsipodaq­tary oblystyq komiytetining tóraghasy boldyq. «Múnaytelekom» mekemesinde audarmashy bolyp qazir de jasaymyn. Qoghamdyq júmystan da qúr ala­qan emespin. Aqtau qalalyq «Qazaq tili» qoghamynyng tóraghasy, oblys әkimi janyndaghy ardagerler kenesining tóraghasynyng orynbasary, «Núr Otan» halyqtyq demokratiyalyq partiyasy Manghystau oblystyq filialynyng sayasy kenesining mýshesimin. Ádebiyetten qol ýzgenim joq. Birneshelegen enbekterim jaryqqa shyqty. Qazaqstan jazushylar odaghynyng mýshesi­min. Ýkimet tarapynan birneshe ret marapattaldym. Balalarym er jetti, bәri de joghary bilimdi mamandar. Nemerelerim bar. Ábish turaly jazyp otyrghan búl kim ózi demesin dep, ózimdi de tanystyryp otyrghan jayym bar.

Bizding zamanymyzdyng Aristoteli

Men Ábishting әdebiyetke degen qúmarlyghy men tereng bilimdi, oishyldyghyna, adamgershilik qasiyetterine tanqalatyn edim. Bizding zamanymyzdyng Aristoteli osy - Ábish bolatyn shyghar dep oilaytynmyn. Sol oiymnyng qate bolmaghanyna quanamyn.

Alpysynshy jyldardan bastap tynymsyz enbek etken Ábish talantyn әr qyrynan tanyta bildi. «Hanshadariya hikayasy», «Shynyrau», «Bәseke», «Bir shoq jiyde», «Qús qanaty», t.b. povester; «Anyzdyng aqyry», «Ýrker», «Elen-alan» atalatyn romandar jazdy. Ábishting shygharmalaryn M.Áuezov, Gh.Mýsirepov, Sh.Aytmatov, Á.Núr­peyisov, M.Maghauiyn, M.Qozybaev, N.Orazaliyn, S.Elubaev, S.Áshim­­baev, M.Ysqaqbaev, J.Dәdebaev, Sh.Núrpeyi­sova syndy qalamgerler joghary baghalady. Jazghan shygharmalary týgelge juyq orys tiline, birazy nemis tiline audaryldy. Salghannan GDR baspagerleri Kekilbaev shygharmalarynyng eki tomdyghyn eki dýrkin basyp shyghardy. «Jazushynyng azamattyq jәne suretkerlik túlghasy, GDR baspasózining betinde jaryq kórgen materialdargha sýiensek, myna biz Almatyda, jazushynyng óz otanynda kórip jýrgen túlghasynan әldeqayda auqymdy, shoqtyqty», - dep jazdy nemis jazushysy Gerolid Beliger «Ýsh kitaptyng ýni» /Almaty, 1986/ atty kitabynda. Múny - Kekil­baevtyng dalalyqtardyng dýniyeni sezinu erek­shelik­terin dәl suretteuinen, týptep kelgende osyghan deyin shyghys tarihyn batys oqushylary evropalyqtardyng ghana oilauymen, evropalyqtardyng ghana jazuymen tanyp-bilse, endi kelip Ábishting sol Shyghys nemese óz tarihyn, óz ruhany kelbetin óz shejiresining tilimen sóilet­kendigi dep týsinemiz. Ábishting oishyldyghy shynymen de ghúlama Aristoteldi eles­tetedi. Ábish orny býkil týrki júrty boyynsha erekshe. Mektepte jýrgen kezinde-aq jaratylysynan danalyqtyn, daralyqtyn, kemengerlikting iyisi seziletin. Ábish bir últtyng perzenti emes, adamzat perzenti. Ol kýneltistin, pendeshilikting haraketining ayasynda qalghan joq, ótken zamandy da aralap, qyr-syryna qanyqty, býgingi kýndi de oilady, tarih taghylymdarynyng qorytyndylaryna sýienip, bolashaq turaly da óz boljamyn tolghady.

Ábishting romandarynyng aghysy kýshti, keng tynysty «Ýrkerdegi» basty keyipker Ábilhayyr han basyndaghy arpalysyp jatqan qiyan-keski jan tolghanysyna qalamgerding ózi týsip, han bolyp renjiydi, qaharyna minip ashulanady, han bolyp uayym jep qayghylanady. «Qús qanaty», «Shynyrau» hikayattary shynayy klassikalyq túrghyda jazylyp, taza realizm­nen tuyndaghan súlu suret pen әdemi bayandaudyng ozyq ýlgisi. «Tasbaqanyng shóbi», «Kýi» sekildi shygharmalarynan parasaty mol sony sózderdi, aqyldylyqpen payymdalghan kýrdeli de pәlsapalar oy múhitynyng týpsiz terendigining kuәsi. Tútqyn kýishini tiriley jerge kómip, jau­lyghyn asyrghan týrkimen Jóneytting minez sharpysuy, týsinde qu bastyng qashuy... dombyra dybysynyng etten ótip sýiekke jetip esindi ketirui - jan dýniyene әser etetin siqyrly suret kes­tesi әdebiyet әleminen siyrek kezdesetin qúbylys.

Ábish ózi jazghan tarihy proble­ma­lar­gha baylanysty jazba derekterdi, auyz әdebiyetin, anyzdar men miyf­terdi jaqsy kiriktiredi. ...Biraq olardyng jetegine erip ketpeydi.

«Ádebiyette jana sóz aitu ekining birine búiyrmaghan. Al búiryghy jetip, dýniyege kelgen jana sóz, shyn mәninde jana sóz - әdebiyetting ortaq abyroyy, últtyq kórkem oidyng mereyi. Alpysynshy jyldardyng basynda kórkem­sóz maydanyna tiyanaqty tanym, mol bi­lim, ýlken dayyndyqpen kelip eldi eleng etkizgen, oqyrmanyn oilantyp, tyndaushysyn úiytqan talantty shoghyrdyng mandayaldy ókili - Ábish Kekilbaev tvorchestvosy ózining kór­kem­dik tútastyghymen oqshau kózge tý­ser, qazirgi qazaq әdebiyetindegi, qala ber­di odaq әdebiyetindegi tumysy bólek jana sóz ekenine eshkim shәk kel­tirmeydi», - dep jazypty belgili qalamger Núrlan Orazaliyn. Búl beril­gen baghanyng qúny kýnnen kýnge alasaryp arzandap kele jatqan joq, ke­risinshe, kýnnen kýnge biyiktep, qymbattap keledi.

«Keshe bala en, kelipsing talay jasqa» degen úly adamnyng Ábishke baghyshtau qanshalyqty siymdy. Jazushylyghymen qosa, qoghamdy damytu jolyna da kóptegen memlekettik isterdi tyndyryp tastapty. Ol oqudy bitirgen song «Leninshil jas» gazetinde bólim basqardy, «Qazaqfilim» kinostudiyasynda bas redaktor boldy. Sodan keyin Qazaqstan KP Ortalyq Komiytetinde núsqaushy, sektor men­geru­shisi, respublika mәdeniyet ministrining orynbasary, Qazaqstan Jazushylar odaghynyng ekinshi hatshysy, tarihy jәne mәdeny eskertkish­ter­di qorghau ortalyq prezidiumynyng tóraghasy, Qazaqstan KP Ortalyq Komiytetinde últaralyq qatynastar bólimining men­geru­shisi, Qazaqstan Preziydenti apparatynyng mәdeniyet jәne halyqaralyq qatynastar jónin­degi referenturasynyng jetekshisi, «Egemen Qazaqstan» gazetining bas redaktory, Qazaqstan preziydentining memle­ket­tik kenesshisi, Qazaqstan respublikasynyng Memlekettik hatshysy bolyp qyzmetter atqardy. Qazirde Parlament senatynyng deputaty. Ol respublika Jogharghy Kenesining deputattyghyna ýsh ret saylandy. 1994 jyly Qazaqstan Respublikasy Jogharghy Kenesining tóraghasy qyzmetin atqardy.

Ábishting enbegi Odaq kezinde de, qazir de baghalanbay qalghan joq. 1987 jyly Memlekettik syilyqtyng laureaty ataghyn aldy, 1992 jyly oghan «Qazaqstannyng halyq jazushysy» ataghy berildi. 1995 jyly «Qyrghyzstan Respublikasynyng enbegi singen mәdeny qyzmetkeri» ataghyna, sol jyly Preziydentting «Beybitshilik pen ruhany tatulyq» syilyghyna ie boldy. «HH ghasyrdyng tandauly jazushylary» atty halyqaralyq әdeby anyqtamalyqqa Kenestik Shyghystan Shynghys Ayt­matov, Ábish Kekilbaev, Rasul Gamzatov esimderi engizilgen-di. Osyghan oray bir shtrih oiyma týsip ketti. 1970 jyly mau­sym aiynyng ishinde Moskvada HShJK-de Oljas aghamyzben kezdesip qaldym. Ol kisi býgin Almatygha jýrip ketetinin, «Rossiya» qonaq ýiinde Ábish­terding bar ekenin, qay jerde jatqanyn aitty. Ertenine tan­erteng qonaq ýiding jetinshi qabatyndaghy aitqan bólmege kelsem, esik jartylay ashyq túr eken, rúqsat súrap ishke kirdim, ortadaghy bólmede eki adam shay iship otyr eken. Shynghys aghamyzdy tanydym, qasyndaghy aq shashty, oraq múryndy, alakóz qara kisini tanymadym. Sәlem berip, aty-jónimdi aityp, qoldasyp amandasyp, «Ábish bar degesin kelip edim», - dedim. Shynghys aghamyzdy ýshin­shi ret kóruim edi. Birinde, Almatyda Ábish: «Qonaq ýide Shynghys Aytmatov jatyr, baryp sәlemdesip shyghalyq» - degesin erip barghanmyn. Ábish sonda meni tanystyrghan. Sol kýni keshte Ábishting ýiinde qonaqta bolghan edi. Sol Shynghys aghamyz: «Ábish týnde Almatygha úshyp ketti», - dedi de: «Áy, sen, Bektúr ekensing ghoy, Ábish­ting qúrdasysyng ghoy», - dep, qasyndaghy kisige meni tanystyrdy. «Bektúr, myna kisi - Rasul Gamzatov degen aghan», - dedi. Shyn­ghys aghamyzdyng kóbine qazaqsha sóilegen aqjarqyn әngimelerinen keyin men de azdap sózge aralasyp, arasynda: «Shәke, bizding Ábish qanday jazushy?», - dep súrap qalyp edim. «Ábishke kimning shәki bar», - dep qazaqsha jauap berdi. Rasul Gamzatov ta: «Ábish ýlken oishyl jazushy», - dedi. Men sóitip eki ýlken qalamgerding Ábish turaly aitqandaryna kónilim kóterilip shyqqanmyn.

Kenes Odaghy kezinde Ábish deputattyqqa Pavlodar oblysynan týsti. Ol kezde kimning qay jerden deputattyqqa úsynylatynyn Ortalyq Komiytet belgiley­tin. Pavlodar oblysynyng Bayanauyl audanynda saylaushylarmen kezdesu kezinde bir aqsaqal: «Jigitim, búl Qanysh Sәtbaev­tyng tughan jeri, biraq ol da búl jerden dauysqa týsken joq, sening ózinning eling bar emes pe? Óz elinnen nege týspedin?» depti. Sonda Ábish: «Jýiriktigindi synaghyng kelse, jýirik ósirgen elge bar - qúlyn kezindi kórgen joqpyn dep jalynnan sipamay qalmas, jigittigindi synaghyng kelse, azamat ósirgen elge bar - atanmen tabaqtas bolmadym dep saghyndy syndyrmas», - dep oiladym degen kórinedi. Keyin Pavlodardan Almatygha jýrer kezinde ózine súraq qoyghan әlgi aqsaqal bastaghan bir top qariya kelip, batasyn berip: «Tekti adamnyng auzynan shyghatyn sózdi aittyn, parasattylyghyna kózimiz jetti, oigha alghan sharuang oryndalar», - dep shy­gharyp salypty.

Býginde Ábish Kekilbayúly ke­me­line kelgen, oilylyghymen de, danalyghymen de, adamgershilik, azamattyq túrghydan da, jazushylyq jaghynan da, memlekettik qayratkerlik jolynda da abyroy asqarynda keledi.

Ghalym Myrzatay Joldasbekovtyn: «jazushy sayasy arenada әrdayym ishki yntymaq pen syrtqy yqpaldastyqty kózdedi. Jastar aldyna shyqsa, ózindi-ózing tany, ózindi-ózing tanyt, talpynyp baq, jolyndy tap, «kirpish bop qalan» dedi; tarihshylarmen tildesse, ótkenindi saraptap, ertenindi boljay bil dedi; qazaq tili janashyrlaryna tilimizding óshu, ya órkendetu dengeyin sol tilde qansha adamnyng sóileytini sheshpeydi, ol tildin, ómirding qansha salasynda qoldanylatyny sheshedi dedi; Alash túlghalary turaly aitsa, ótkennen ónege tanu, keleshekke qúlshynghan namysshyldyqty oyatu, qazaq minezinen órkeniyetke layyqty oryn iyemdenuge qúqyly tútas bir әlemning ruhany shejiresin jasau jolyndaghy jantalasyn qúptady. Sirә, degdarlyq degen osy bolu kerek» - dep tújyrymdapty. Ábish turaly bizding búdan asyp aitarymyz joq.

Ábishting Qazaqstan Respublikasyna sinirgen enbegi óte zor. Ol, әriyne, bir maqalagha syimaydy. Jazyp ketse birneshe tom boluy mýmkin.

Manghystau oblysynyng aqsaqaldary men enbek ardagerleri Ábishting jetpis jasqa shyghuyna baylanysty oblys әkimi Qyrymbek Kósherbaev myrzagha jәne 2008 jyldyng nauryz aiynda oblysymyzgha kelip aqsaqaldarmen, enbek ardagerleri­men kezdesui kezinde Memlekettik hatshy Qanat Saudabaev myrzagha Ábish Kekil­bay­úly qanday da ataq bolsyn layyqty ekenin aityp, osy tilegimizdi Elbasyna búljytpay jetkizudi súraghanbyz. Ábish Kekil­bayúly­­nyng enbegi joghary baghalanyp jatsa, Qazaqstannyng memleket jәne qogham qayrat­kerleri, ghalymdar, әdebiyetshiler men tarihshylar qa­uymy riza bolatynyna senimimiz mol.

Ábishke aitarymyz - jas memleket Qazaqstannyng kórkengi men gýldenuine qosyp kele jatqan zor ýle­sindi azaytpay, barlyq kýsh-jigerindi júmsap, osy biyiginnen tómendemey, Elbasynyng tapsyrmasyn kinәratsyz oryn­dau jolyndaghy tynymsyz enbe­gindi jalghastyra ber  degimiz keledi.

Ábishting synyptastarynyng atynan aitarymyz - 70 jasyng qútty bolsyn! Qazaq degen halyqqa bata beretin babasy, al Klara aqyl aitar әjesi bolyp, ýnemi abyroy biyiginen kórinip, úl-qyzdarynyzdyng qyzyghyna bólene beru­lerinizge tilektespiz!

Bektúr Tóleughaliyúly, «Qazaq әdebiyeti» gazeti, 03-16 shilde, 2009 jyl

**

Túrlybekting týreni

Mәngilik mahabbat taqyrybyn shygharmasyna arqau etken qalamger jalghan namys pen aghayyn-tuys arasyndaghy jartykesh janashyrlyqtyng kez kelgen zamanda, kez kelgen qoghamda zaual oghynday ózgeni emes, ainalyp kelip ózin tabatynyn tarihpen sabaqtastyra sheber suretshi surettey bilipti. Birligi men tirligin «ekibasty samúryqtyn» uysyna ústata salghan qos birdey halyqtyng baghlan batyrlarynyng tatulyqtyng dәnekerindey bir-birine úmtylghan eki birdey jau­qazynnyng taghdyryn tәlkek etui synshy, jazushy, dramaturg Túrlybek Mәmeseyitting tereng tolghauy arqyly shynayy da shymyr sahnalyq tuyndygha ainalyp shygha kelgen eken.

Búghan deyin de "Toghysqan tolqyndar", "Zerdelilik ainasy" sekildi әdebiy-syn kitaptary arqyly eldi eleng etkizgen Túrlybekting ótken jyly "Jazushy" baspasynan jaryq kórgen "Tau" atalatyn hikayattar jinaghyn oqyghan song mayda samalday jan-dýniyendi sergitip sala beretin jalghyz qayyrymgha, bir ghana oqighagha qúrylghan shaghyn janrlarmen shektelmey, kesek tuyndylargha da batyl qadam jasaghanyn bayqaymyz. "Betoramal", "Týsime tau kiredi", "Besik pen nesip", "Áuliyeshoqy" әngimeler men hikayattar jinaqtaryna qosa Tanjaryq Joldyúlynyng ómirin, sol zamannyng barsha tynys-tirshiligi men zamana auqymyn sipattaghan "Tanjaryq" atty romanymen proza әlemine jýzi múqalmaghan týren týsirgenine kuә bolghanbyz. Zeriktirmeytin, eliktire jetelep, oilanta tolqytatyn qalamgerding sóz saptauyna, astarly oilary men mәni tereng teneulerine ishtey sýisingenbiz. "Tau" atalatyn kitabynda da últtyq sipatymyzdyng eng basty kórsetkishi - adam balasynyng tughan jerge, elge degen sýiispenshiligin, ata-baba amanatyna adaldyghyn, qoghamnyng ozbyr minezi men qyspaghyna qaramastan sýiispenshilikten, izgilikten arylmaghan úlandaryn, mine, osy ólshemderdi has sheberding qolynan shyqqanday shymyr da júmyr qalpynda óristete óre bilgen Túrlybek jyl ótken sayyn týrenin múqaltpay, sheberligin shynday týskenin bayqatty.

"Hantәniri baurayynda jalghyz shyrsha" atalatyn hikayat-essesi de adam balasynyng tughan jerge, sonyng qút-qoynauy men әsem tabighatyna, qayda jýrse de kindik qany tamghan ónirding jýrek týkpirinde býlkildey jyluyn shasha saghynyshqa bóleytinine, tau úlynyng jaziraly dalagha baylap qoysang da siya almay, zanghar biyiktik pen úlylyqty ansaytynyna arnalghan eken. Búl shygharmasy - shyndyghynda da eshbir oqyrmandy bey-jay qaldyrmaytyn, esesine egilte, elite otyryp eli men jerine kez kelgen pendeni jeteley jóneletin tuyndy.

"Astanadamyn. Múnda tau joq. Tau túrmaq, kózge iliner tóbe tappaysyn. Biraq jauyn-shashyn jii bolady. Taudaghyday nayzaghay oinap, satyr-sútyr qúiyp ketetin nóser de, kýni-týni sylbyrap túryp alatyn aq jauyn da kóp. Jauyndy kýnderi aspandaghy kókjiyekke deyin búlt túmshalap alady. Dәl osynday kýnderi men taudy oilaymyn. Kóz aldyma tau elesteydi. Birtýrli kónilim kóterilip ketedi. Jauyn basylyp, búlt ydyrap, túman kóterilse, ar jaghynan shyn-qúzdar kórinis beretindey, kósilgen taular kózge shalynatynday ýmittenemin...

... Taghy da jauyn. Kýni-týni sorghalaghan janbyr tolastar emes. Ekinshi kýnge ainaldy, sylbyrap tógip túr. Jer-kókting bәri shylqyghan su. Esime tau, Han-Tәniri týsedi. Onda da janbyr jauyp túrghan shyghar. Jauyn jausa, taular egilip jylaydy, kýtirlep jartastar sógilip, tastar qúlaydy. "Taularym, saghynghanym-ay!" Mening de jylaghym keledi. "Hantәniri baurayyndaghy jalghyz shyrsha aman ba eken?! Onyng qarsysyndaghy jalama jartasty mekendegen býrkitting úyasy ornynda ma eken?!"

Janbyr әli sorghalap túr. Men jylap otyrmyn.

Óitkeni, men - taulyqpyn!" deui de osynyng aighaghynday. Osylaysha saghynyshy men sýiispenshiligin irikpey, irkilmey aghyl-tegil aqtar­ghan qalamger osy hikayat-es­se­sin­de bylaysha ishtey tolghanady: "Balalyq shaghym tauda, qasiyetti Hantәnirining eteginde ótti. Sol tauda, jaz jaylauda qoy baghyp jýrgende, bir kezde osy taudan alystap ketip, ansap saghynamyn-au degen nәrse qaperime kelseshi! Qayta qoy sonynda jýrgennen jalyghyp, tezirek oqu bastalsa, auylgha qaytsaq degen de qynyr oigha beril­etinmin. Tez qyzyghyp, tez jalyghatyn balang kez eken ghoy ol. Sol balalyq-shalalyqpen eshteneni eren qylmay jýrip, әke-sheshemizdi ashulandyryp alghan kezderimiz de boldy. Taudy, әkemdi oilasam, jadymdaghynyng bәri janghy­ry­ghyp kóz aldyma keledi..." dep aghynan jaryla ishki jan-dýniyesin oqyrmanmen bólisken Túrlybek, shyndyghynda da adamnyng kózin tyrnap ashqan sәtten bastap, barlyq bal-dәuren, balalyq shaghy qoynauynda ótken, tuyp-ósken jerding súlu tabighatyn bylay qoyghanda әr tasynyn, susyldaq qúmy men múzday suynyng da janyna jylylyq seuip túratynyn tebirene tolghaydy. Búl - Túrly­bekting ózi me, әlde zanghar biyiktikti ansaghan túrghylasy ma, әiteuir keyipkerin saghynysh órtine buyp tastap, jan-dýniyesin boyamasyz surettey bilgen jazushynyng oqyrman jýregine jol tapqany anyq.

Qasiyetti әdebiyetimizge týren týsirgen Túrlybek qatparlanghan qyrtystyng betki qabatyn ghana qopsytudan asa almaytyn nemese kerisinshe tisi batpay kýshene terleytin olaq diqan sekildi emes, shúrayly qara topyraghyna qúm-qiyrshyq pen saz-balshyqty aralastyrmaytyn berekeli baghban tәrizdi dәni uyz tatityn, nәri boygha quat sebetin tuyndylar tudyrghan jazushynyng biri, yaghny әdebiyettegi týr men mazmúndy, obrazdar men qosalqy keyipkerlerdi somdau jýiesinde jasandylyqqa jol bermeudi maqsat tútqan, sonysyn әr shygharmasynda aishyqtay kórsete bilgen qalamger. "Jasyn týsken mausym", "Anshynyng sory", "Besik pen nesip" tәrizdi hikayattarynda da adam men tabighat, perzent pen tughan jer, kýiki tirliktegi pende men keng peyildi qazaq júrty sekildi asyl da, asqaq qasiyetterdi ónin ainaldyrmay, segiz órim qamshynyng qayysynday qiilastyra óredi, sonysymen kez kelgen jandy sonau ótken kýnderine, balalyq, jastyq shaghyna jetelep alyp barghanday jelpindire biledi. Týiindey aitsaq, oqighany keyipkerding ishki tolqynysy men kýndelikti tirligine qiilastyra qúryp, orayymen órbite biletin Túrlybekting kez kelgen shygharmasy oqyrmanyn zeriktirmeydi, osy tuyndylarynda bayandalghan jaghdaydyng ishinde ózi de jýrgendey erekshe bir serpilis tudyrady. Múny aityp otyrghanym, qazir sýrensiz, jalang bayandau týrindegi kórkemdigi asa tómen roman, povester kóptep shyqqanymen, naghyz tuyndy óte siyrek der edim.

Erterekte mynanday bir әngime estigenim bar edi: Bir jazushy baspagha eki tomdyq romanynyng qoljazbasyn ótkizbey me?! Ýsh-tórt betinde auyldyng tabighatyn, adamdardyng kýibeng tirligin surettep ótken qalamger әldebir bozbalany atqa mingizedi de, kýnshilik jerdegi úlan-asyr toygha attandyryp salady. Boyauy qanyq, órimi túshymdy, tili jatyq kóringen shygharmany oqy bastaghan redaktordyng kónili bozbala atqa mingen sәtten bastap nildey búzylady. "Digi-dik, digi-dik" dep birese attyng shabysyn, endi birde "taq-taq, toq-toq" etken jelisin elu-alpys betke sozghan avtor ara-arasynda manaydaghy tabighat pen bozbalanyng kónil-kýiin, albyrt arman-qiyalyn surettep qoyyp, romannyng birinshi tomyn sol sar jelis pen lekite shabysty suretteu arqyly ayaqtapty. Avtoryn shaqyryp alghan redaktor: "Ou, aghayyn, mynauynyz ne?" dese: "Kýnshilik jerdegi toygha bozbalany әp-sәtte alyp baratyn men samolet pe ekenmin?" dep jauap bergen kórinedi әlgi jazushy.

Múny aityp otyrghanym, aldy alpysqa iyek artyp, arty qyryqqa túyaq iliktirgen qazirgi birqatar jazushylardyng roman-povesterin oqyghanda keyde "digi-dik" shabys pen "toq-toq" jelisten ózge ómir iyirimine shym batyra jóneler, beyneli sózderimen tasyghan keudeni juasytyp, jasyghan kónildi tasytar shygharma keziktire almay qúlazitynymyz bar. Qaptaghan estelik-memuarlar, sýrensiz surettemeler men ocherkter jinaqtarynyng ishinen birli-jarly bolsa da sorpasy kilkigen tuyndy kezdestirsek shynayy suretker, naghyz qalamger aghayyndardyng bar ekendigin kórip quanamyz, soghan da tәube etemiz.

Túrlybekting shygharmalarynan múnday kólem qualau, qarapayym hikayatyn ashy ishekshe soza kele sýbeli «roman» auylyna aparyp qondyru atymen joq. Olay deytinimiz, oqighany órlete órbitui de, shiryqtyra otyryp, sharyqtau shegine jetkende saumalday sabasyna týsirui de qalam-qarymy men sheberligining ózgeshe ekenin bayqatady. Ár shygharmasynyng oqyrmandy bey-jay qaldyrmaytyny da, jelpindire jetelep otyratyny da sodan bolsa kerek. Al teneulerining obrazdylyghy men kórkemdigi, tabighaty, qúrylymy - onyng qazaq tilin tereng biletindigin, sóz mәiegin ornymen qiilastyru qasiyetin mengergendigin taghy da aishyqtay týsedi. Jalan, kýrdeli, birynghay teneulerdi әr sóilemde orny-ornymen qoldana otyryp, últtyq sóz saptau tәsilimizden auytqymay, sezim-kýy teneulerin - metaforalyq, epiytettik, metonimiyalyq, siynekdohalyq, giyperbolalyq, litotalyq, gradasiyalyq, sinonimdik, antonimdik teneu týrlerin orny-ornymen әri qajetti tústarda asa útymdy qoldanady. Últtyq úghymymyz­gha, últtyq qabyldau óremizge say osy teneuler arqyly ishki týisigimizge, ishki sezimimizge әser etuding ózi ghana mengergen tәsilin barynsha paydalanyp, sol teneulerdi oryndy-orynsyz qoldana bermey, adam janyn terbetip, tolqytatyn quatty kýshke ainaldyra biledi. Túrlybektyng týreni degenimizde de jazushynyng osynday elden erek angharympazdyqty, suretkerlik pen sheberlikti boyyna daryta bilgenin túspaldap edik.

Endi shygharmalaryndaghy beyneli sózder men tirkesterge, teneulerge nazar audaryp kórelik. "Shynnyng kýngey jaghyndaghy mәngi múz kýnge shaghylysyp, alyp ainaday jaltyraydy" dep alady da avtor әigili Áuliyeshoqy - qasiyetti Hantәnirin zangharlyghymen, júmbaq-tylsymdyghymen adam balasyn eriksiz baurap alatyn Qúdiretke balaydy. Metaforanyng predmet pen obrazdan ghana túratynyn eskersek, mәngi múz qúrsaulaghan shyndardy alyp ainagha teneuin -  birinshiden, jazushy tapqyrlyghyna balasaq, ekinshiden, belgili bir dýniyening auys maghynada qoldanyluy shygharma mazmúnyn ótkirlendire týsedi, yaghny teneuding kórkemdigin ajarlandyryp, qúlpyrta bayytady, oqyrmandy sergitip, serpiltedi der edik.

Jazushy sheberligin aitqanda, jansyz dýniyening ózin týrlendire, úlyqtay otyryp jetkize biletin, epiytettik teneu arqyly dýniyening keskin-kelbetin ýstemeley aishyqtay týsetin Túrlybek kez kelgen shygharmanyng stilidik óni men kórkemdik tigisin bir-birinen ajyratpay qosa óre biletin suretker. Bala kezden qúdirettey tabynghan, búltqa oranghan, múnartqan basyna tabanynda túryp kóz saludy әdetke ainaldyrghan, sonyng múnartqan shynyn kóruge úmtylyp, armandaghan jazushy Áuliyeshoqyny tiriltip, jandy dýniyedey janyna jaqyndata týsedi.

"Múnyng bәri, qarap otyrsang taudyng úlylyghynan siyaqty. Tau - úly. Tau - iri. Tau - alyp. Sol úlylyghynan, iriliginen de tau óte sezimtal, óte nәzik. Taudy ýnsiz de tilsiz tas pen topyraqtyng ýiindisi ghana degender qatelesedi. Taudyng sezimtaldyghy emes pe, sәl oqys dybys, óktem ýnge túla boyy dirildep shygha keledi. Shyn-qúzdar men jartastar janghyryghyp, kýngir-kýngir kýnirenip túryp alady. Tau - alyp tolqyn­dar siyaqty. Jaratylystyn, dýniya-ghalamnyng úly tolqyny taular. Janghyryq sol tolqyndardy qualap úzaqqa ketetin siyaqty.

Taudy kóp adam týsinbeydi, tilsiz dýley, qatty dep oilaydy. Olay emes. Tau júmsaq, meyirimdi, "kónili" nәzik. Tau tilsiz emes, ol - әuender jiyntyghy. Tau әn salady. Tau kýnirenedi. Tau jylaydy..." dep alady da avtor ata-babasynyn, ata-anasynyng kózin kórgen, ózin de qúshaghynan týlep úshyrghan alyp anasynday Tauyn mәrtebege balap, ózining de sol tau sekildi ýnemi zanghar­lyqty, biyiktikti, tazalyq pen mәrttikti qalaytynyn oqyrman sanasyna qúya týsedi.

"Jasyn týsken mausym" hikayatynda da jazushy qalyng albannyng ata-qonysy, jannat jaylauy - Hantәnirining apaytósi, qútty qoynauy - Qarqaradaghy ótken ghasyrdyng basyndaghy mamyrajay qazaq auylynyng ahualy men alaqúiyn zamandy, halyq qamyn oilaghandar men qaraqan basyn kýittegen kýikentaylardy beyneli tilmen, bedersiz surettermen shiryqtyra shirata kesteleydi. Talay tarihy shygharmalar, estelikter men kórkem tuyndylar arqau etken on altynshy jylghy dýrbeleng taqyryby Túrlybekting qalamymen, Túrlybek keskindegen obraz-teneulermen erekshe tuyndygha ainalyp shygha kelipti.

"Týgin tartsa mayy shyghatyn, shóbi shýigin, suy bal Qarqara jaylauy maldan bir arylmaydy" dep alady da jazushy oqyrmanyn zeriktirmey jeteley otyryp, Qarqaralynyng sol tústaghy el ómirinde alatyn orny men atqarghan qyzmetin, qym-quyt tirligin, bolyp jatqan zaman aghymyn bylaysha surettep ótedi: "Jer jannaty derlik osy bir malgha bay qúnarly ólkenin, albannyng sauyq-sayran qúratyn qútty mekenining ortasyn oiyp túryp, sonau bir jyldary, Aq patshanyng jarlyghymen sauda-sattyq jәrmenkesi ornaghan. Qarqara ózenining jaghasyna oryn tepken jәrmenke ýileri býginde, ýsh qúiryqty alyp aidaharday, ýsh kóshe bop qaz-qatar sozylyp jatyr. Birinshi kóshede úlyqtar men oyazdargha arnalghan túrghyn ýiler, polisiya, abaqty, kazarma jәne kýzetshi әsker jayghasqan. Ekinshi qatardaghy kósheden Resey men Qytaydan, Týrkistan men Ándijannan, Tashkennen kelgen iri-iri saudagerlerding enseli dýkenderi erekshe kózge týsedi". Kónil-kýy tolqyndary men jan-dýnie tebirenisterin astarlap teneu arqyly dәiektep otyrudy shygharmashylyq sheberlikting múraty sanaghan Túrlybek osyndaghy "... ýsh qúiryqty alyp aidaharday" sekildi giyperbolalyq astarly teneui arqyly Qarqara ózenining jaghasyna oryn tepken jәrmenkening - qaymana qazaqty sýliktey soratyn taghy bir tajal ordasynyng el ortasynan oiyp oryn alghanyn dәl bildiredi. Búl da jazushynyng terennen tolghay otyryp, astarlay menzeytin, oqyrmanyn oilantugha, týisinip tiksinuge iytermeleytin sheberligi.

Túrlybek Mәmeseyitting qay shygharmasyn oqymayyq, keshegi Múhang men Sәben, qos Ghabeng men býgingi Ákim, Múhtar, Ábish, Qabdesh, Qalihan aghalarymyz arqau etken qazaq tirligin, qazaq dalasy men sol sayyn ólkedegi salqar adamdaryn - әr auyl, әr qyrqada kezdesetin qynyr men qiqaryn, eseri men estisin, kisisi men kýshigin esh boyamasyz óz bitim-bolmysymen, astarly teneu, aishyqty oy ayasynda surettey bilgenin angharamyz. Túrlybek Mәmeseyitting oqyrmanyn bey-jay qaldyrmaytyny, ótkenine oralta otyryp balalyq shaghyna ýmitin ýzdirmey jeteleytini de sondyqtan - ol qazirgi birqatar jas qalamger sekildi әdebiyet maydanyna óz týrenin salghan­da naghyz ómirdi bilmey, zerdelemey, batystyq "klassikanyn" әserine taban tiregen joq, kerisinshe, qasiyetti Jer-ananyng saumal samalyn toyghansha simirip, dәstýrinen qol ýzbegen auyl adamdarynyng bitim-bolmysyn, adamshylyghyn joghaltpaghan zamandastarynyng ashy da azap tirligin kórip ósti, quanyshyn birge bólisip, qayghysyn qatar kóteristi. Sondyqtan da әr shygharmasyna biyiktik pen zangharlyqty, eng negizgisi - shýkirshilik pen ertenge degen asqar senimdi arqau etti.

Naghyz suretker kóp adam kóre bermeytin, kóz toqtatyp qaraghanymen, ishki mәnine, syrtqy súlulyghyna týsine qoymaytyn qúbylystardy dóp basyp tany alady, sonyng barsha keskin-kelbetin, boyauyn qonglata, qalyndata otyryp, adam janyna әser etetin dәrejede suretteydi. Men Túrlybekti dәl sonday kórgeni men kónilge týigenderin әspettep bere alatyn qalamgerding biri der edim. Óitkeni, ol әr shygharmasynda eli men jerin әngimege arqau ete otyryp, solardy әspettep kórsetude búryn qoldanylmaghan tyng teneulerdi orny-ornymen keltire biledi. Kez kelgen irili-úsaqty kórkem shygharmalarda taqyryp, mazmún, oqighalardyng shiyelenisui men tarqatyluy, shiratyla órilui, sharyqtauy, jaghymdy-jaghymsyz sanalatyn keyipkerlerding is-әreketi, t.t. talaptar saqtalghan jaghdayda ghana tútas bir kezennin, sol zamandaghy adamdardyng is-әreketining kórinis tabatyny sózsiz. Oghan qosa kórkem shygharmanyng әrin kirgizip, tartymdylyghyn arttyra týsetin talaptyng biri - teneu desek, Túrlybek әdette sózdi oinata qúbyltatyn, mәnin arttyratyn, shygharmanyng ishki mazmúnyn terendete týsetin osy talaptardy saqtaugha den qoyady. Oidy beynelep suretteu ýshin asa qajet sanalatyn giyperbolalyq teneu ýrdisine kelsek, búl rette ol adamnyn, tabighat kórinisterining syrtqy kelbetin asqaqtata, somdap kórsetuding taghy bir tәsilin, yaghny әr teneudi orny-ornymen qoldanudy qalyptastyrghan. "Qaraqúrym jasaghy keng anghardy boylay otyrghan aqshanqan auyldargha qasqyrday shauyp, kózge týsken qyz-kelinshekterdi tútqyndap, bir tobyn arttaghy elderine qaray attandyryp jiberedi" nemese "tay jegen bóridey ekpindegen alakeude neme edi" deytin sóilemdegi giyperbolalyq teneuler shapqan jau men jeke ozbyr adamnyng keskin-kelbetin dәlme-dәl jәne aitqyzbay-aq berip túr. Al osyghan kerisinshe, әldebir jaghdaydy tómendete suretteuge kiriserde jazushy litotalyq teneu týrlerin kezekpe-kezek paydalanyp otyrghan. Mysalgha "torgha týsken totyday bolghan súludyng jany jýdep, jýzinen keshegi búlan dәurenning izi de bayqalmay, jabyrqau kýige týsken" degen sóilemdegi arudyng azyp-tozghan, dәrmensiz kýiin tek Túrlybek qana dәl osylay surettey alghan sekildi. Al adam obrazyn beyneli, kórkem týrde jasau ýshin neghúrlym molyraq qoldanylatyn gradasiyalyq teneu týrlerin de shygharmalarynan az kezdes­tirmeymiz. "Tau jaylaghan búl elding Botabay degen jas batyry oq darymas, qaqpangha týspes bórining ózi" deytin sóilem, sol Botabaydyng býkil batyrlyq sipaty men erjýrek­tiligin aiqyn anghartyp túrsa: "Tileu ara-túra Qyryqbaygha kóz qiyghyn salyp, baghdarlay qarap qoyady. Qara múrtynyng shalghysy edireyip, eki beti tompayyp, jýzi qyzylshyraylanyp, núrlanyp alypty. Kiyimi de búl elde joq, su jana jaghaly sholaq pәlte. Ayaghynda jyltyraghan bylghary etik" degen sóilemderde kezdesetin Qyryqbaydyng kóz qiyghyn saluy, qara múrtynyng shalghysy, eki betining tompayatyny, jýzining qyzylshyraylanyp núrlana týsetini sol keyipkerding bitim-bolmysy men jan-sezimin, ishki tolqynysyn, adamy qalybyn aitqyzbay-aq birden kózge elestetedi.

Ayta bersek Túrlybek Mәmeseyit shygharmalaryndaghy beynelilik pen teneuler múnymen de shektelmeydi. Eng negizgisi, alpysyna irkilmey, aptyqpay, ózin-ózi jarnamalamay jetken Túrlybek Mәmeseyit qalay desek te oqyrmannyng jýregine jol tapqan, óz týreni arqyly qazaq әdebiyetinde jana bir iz qaldyrghan irgeli qalamgerlerimizding biri.

Seken Imanasov, «Qazaq әdebiyeti» gazeti, 03-16 shilde, 2009 jyl