QAZAQSTAN RESPUBLIKASY ÝKIMETINING NAZARYNA!

«Qazaqstan Respublikasy Memlekettik tuy - Qazaqstan Respublikasynyng negizgi rәmizderining biri. QR Preziydentining "Qazaqstan Respublikasynyng Memlekttik rәmizderi turaly" konstitusiyalyq zang kýshi bar Jarlyghymen (24.1.1996) belgilengen.

Memlekettik rәmizder tәuelsizdik nyshany retinde erekshe qadirlenip, olargha biyik mәrtebe beriledi, sondyqtan da memleket adamdargha memlekettik rәmizderdi qasterleudi paryz etedi. Olardyng týr-týsi men resmy qoldanylu tәrtibi Konstitusiyada nemese konstitusiyalyq zanda belgilenedi (búl Memlekettik Rәmizderge biyik mәrtebe beredi) jәne zanmen qorghalady. Memlekettik rәmizderdi qadirleu azamattardyng memleket tәuelsizdigin qúrmetteuin nyghaytyp, jasóspirimderding otansýigishtik sezimin qalyptastyrady.»

Búl eldigimizding nyshany kók bayraghymyz qaqyndaghy resmy mәlimetten ýzindi. Búghan qosymsha tuymyzdy qalay paydalanu qajettigi turaly da meylinshe sarqa jazylghan. Onda qanday jaghdayda jәne qaysybir ghimarattarda ilinui kerektigi kórsetilgen. Sol úzyn-yrgha erejening sonyna taman tómendegi pәrmendi oqydyq:

Ghimarattargha túraqty tigilgen Memlekettik Tugha tәulikting qaranghy mezgilinde jaryq týsip túrugha tiyis.

QAZAQSTAN RESPUBLIKASY ÝKIMETINING NAZARYNA!

«Qazaqstan Respublikasy Memlekettik tuy - Qazaqstan Respublikasynyng negizgi rәmizderining biri. QR Preziydentining "Qazaqstan Respublikasynyng Memlekttik rәmizderi turaly" konstitusiyalyq zang kýshi bar Jarlyghymen (24.1.1996) belgilengen.

Memlekettik rәmizder tәuelsizdik nyshany retinde erekshe qadirlenip, olargha biyik mәrtebe beriledi, sondyqtan da memleket adamdargha memlekettik rәmizderdi qasterleudi paryz etedi. Olardyng týr-týsi men resmy qoldanylu tәrtibi Konstitusiyada nemese konstitusiyalyq zanda belgilenedi (búl Memlekettik Rәmizderge biyik mәrtebe beredi) jәne zanmen qorghalady. Memlekettik rәmizderdi qadirleu azamattardyng memleket tәuelsizdigin qúrmetteuin nyghaytyp, jasóspirimderding otansýigishtik sezimin qalyptastyrady.»

Búl eldigimizding nyshany kók bayraghymyz qaqyndaghy resmy mәlimetten ýzindi. Búghan qosymsha tuymyzdy qalay paydalanu qajettigi turaly da meylinshe sarqa jazylghan. Onda qanday jaghdayda jәne qaysybir ghimarattarda ilinui kerektigi kórsetilgen. Sol úzyn-yrgha erejening sonyna taman tómendegi pәrmendi oqydyq:

Ghimarattargha túraqty tigilgen Memlekettik Tugha tәulikting qaranghy mezgilinde jaryq týsip túrugha tiyis.

Memlekettik Tu basqa da ghimarattarda (ýi-jaylarda) olardyng iyelerining erki boyynsha kóterilui (tigilui) mýmkin.

Qoghamdyq birlestikterding jәne basqa da úiymdardyng tulary Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik Tuymen birdey bolmaugha tiyis.

Shyny kerek, týn mezgilinde tuymyzgha jaryqtyng týsiriluin asa bayqay almay jýrmiz. Astanada búl tәrtip qatang saqtalatyn shyghar, bylayghy qalalar men audandardyng key túsynda bolmasa, kók tu әr týn sayyn qaranghylyqtyng qúshaghynda qalady.

Bir jyly tugha qatysty óz pikirimdi ortagha sala kelip, (Zang gazetine shyqty) jaz ailarynda ol ystyq jelge qurap, onyp ketpesi ýshin jәne sabyna oratylmay, ýnemi jelbirep túruy ýshin onyng jan-jaghynan arnayy jeldetkishter ornatyp qoysa qaytedi dep úsynys jasaghan edim, eleusiz qaldy. Sosyn: «Memlekettik Tu basqa da ghimarattarda (ýi-jaylarda) olardyng iyelerining erki boyynsha kóterilui (tigilui) mýmkin» degen sózding bir qaynauy ishinde, nege deseniz tap osy sóz jeleu me, әlde ózderining óktem-pysyqtyghy ma bizding jaqta Memlekettik Tu kez-kelgen túsqa tigile beredi. Mysaly, Oralda nómiri №3 qoghamdyq monsha bar, el auzynda «mehanikalyq zauyt manyndaghy monsha» atanyp ketken. Sol monshanyng kire beris tóbesinde songhy bes-alty jyldan beri kók tuymyz «qor bolyp» túr. Zanda kórsetilgendey tóbesine tu tiguge bolatyn búl ýi-jay emes, sonda  adam juynyp-shayynatyn oryngha tudy aparyp qadap qoydyng qanday qajettiligi boldy eken? Ókinishke oray jogharyda kórsetilgendey «iyelerining erki boyynsha» adam kir-qonynan arylatyn jerge de Memlekettik Tu túruy tiyis bolypty? Osyghan úqsas jәne bir mysal. «Ay-Luna» deytin kafening tóbesine de kók bayraghymyzdy qadap qoyghanyn kórgender kóp jaytty týsine almay dal. Kafening qyzmeti kim-kimge de týsinikti, ishimdik bar jerde ne joq? Atalghan oryndardyng iyeleri ózderinshe jaqsy maqsatpen tikken bolar, biraq layyqty túghyryn tappaghan tugha obal emes pe? Ony monsha men kafe tóbesinde túrghanyn kýnde kóretin elge, jas úrpaqqa obal emes pe?. Osydan son: «Memlekettik rәmizderdi qadirleu azamattardyng memleket tәuelsizdigin qúrmetteuin nyghaytyp, jasóspirimderding otansýigishtik sezimin qalyptastyrady» degenimiz qayda qalady, kimge әser etedi? Tuymyzdy búlay kóringen jerge tigu oghan degen, eldigimizge degen syi-qúrmetti týsirip, otansýigishtik sezimdi shayqaydy.

«Qazaq deseng ózine tiyedi», biraq taghy da aitalyq, jiyrma jyldyng jýzi boldy-au deymin, bizding Batys Qazaqstan oblysyndaghy keybir janarmay qúy beketterinde Melekettik Tuymyzben qatar sherkesh ruynyng qan-qyzyl týsti, ortasynda rulyq tanbasy salynghan, shashaqty jalauy jelbirep túr. Osy jayynda jurnalister talay mәrte mәsele kóterdi, biraq BAQ-tyng «tórtinshi biylik» boluy qaghaz jýzinde qalghany kórinedi, «bayaghy jartas, bir jartas», tipti әlgi ru jalauy oblys audandaryn «jaulap» aldy. Eger «iyesining erki boyynsha» kórshi oblystarda sonday janarmay qúy beketteri salynsa, olargha da «auyz salatyn» týri bar. BAQ deymiz-au, búghan qúzyrly oryndardyng әli kelmey otyr emes pe?  Bir jyly jýike auruyna shaldyqqandar emdeletin auruhana shatyryna: «Qazaqstannyng bolashaghy senderding qoldarynda!» degen úran da ilingeni bar, ony synaghan edik, qortyndysy tez boldy, úran alyndy. Key-keyde iydeologtarymyzdyng osylay asyra siltep jiberetini júrtty da, últty da úyaltady.

Zangha sýiensek janarmay beketi ghimaratqa da, ýi-jaygha da jatpaydy. Al monsha men kafeni ghimarat dep sanasaq ta olardyng mәndik, qyzmettik sipaty memleket rәmizin ornatugha taghy kelmeydi. Bizde osynyng bayybyna baru joq, jalpy ghimarat dep iri, sәuletti, mәdeny sýdini bar qúrylys oryndaryn ataydy, kisi kirip-shyghatynnyng bәrin ghimarat deuge bolmas. Oraldaghy tu tigilgen monsha eki qabattan túrsa da, kafening syrty jarq-júrq etken shamgha tolsa da ghimarat deuge kelmeydi, kóz tartpaytyn qarabayyr oryn.

«Qoghamdyq birlestikterding jәne basqa da úiymdardyng tulary Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik Tuymen birdey bolmaugha tiyis» degendi atalghan ru tuyn tigushi saqtasa-saqtap otyrghan shyghar, biraq  kók tudyng qasynda qyp-qyzyl bolyp, birtýrli basym kórinedi. Qúddy keshegi kommunistik partiyanyng tuyn kózge elestetedi. Mine, bizde osynday bar. Búghan yryq berip otyrghanymyz qynjyltady.

Árbir qaltaly qazaq ózi qalaghan jerge ruynyng jalauyn jalpyldata berse, ony kók tumen qatar qoysa, onyng arty ne bolady? Búl biriguge emes, jikke bólinuge shaqyryp túrghan joq pa? Osyny oiladyq pa? Búl arada birlestikting ne úiymnyng tuy emes, rudyng jalauy ilinip túr. Jalpy birlestikter men úiymdardyng da ózindik tuynyng boluy qanshalyqty qajet degen súraqqa da dúrys jauap joq. Qay jerde túrsa da tәuelsiz elimizding tuy dara túruy kerek, onymen japsarlasyp, oghan kólenkesin týsirip, ózge tudyng qabattasuy dúrys emes dep esepteymin. Elimizding tuy basqa memleketterding tuymen sayasi, sporttyq sayystarda ghana qatar jelbiresin, onyng jóni bir bólek, al jeke bir mekemenin, rudyng qoldan jasay salghan alabajaq jalaularynyng tasasynda qaluy namysqa tiyetin, argha selkeu týsiretin nәrse. Búghan ýkimet kózin júma qaramauy kerek, jergilikti jerdegi ishki sayasat departamenti memlekttik rәmizderimizding dúrys qoldanyluyn qadaghalap otyr degenmen biz aitqan mәselege әlderi jetpeytini kórinip qalghanday, sebebi taghy aitamyz zanymyz shala. Qaytsin, olar zannan asyp kete almaydy. Sóitip, qol-ayaghymyzdy zanymyz matap, kók tuymyzdy ýy emes, mal qorasyna t.b. jerge aparyp qadap qoysa da tiym sala almaytynday kýige dushar bolyppyz demeske laj qaysy?

«Memlekettik Tu basqa da ghimarattarda (ýi-jaylarda) olardyng iyelerining erki boyynsha kóterilui (tigilui) mýmkin» degen tәrtipti engizgende AQSh siyaqty elderge eliktep ketsek kerek, iyә, olarda solay, amerikandyqtar ýy emes, ish kiyimine de eltanbasy men tuynyng suretin salyp alyp, әnúranyn jalanash kýide de shyrqay beredi. Bizge solarday bolu kerek pe? Bizding óz jolymyz, óz jónimiz, tól tarihymyz, salt-dәstýrimiz bar el emespiz be? Eshkimge eliktep-solyqtaudyn, sonyng ishinde ýndi taypalarynyng sýiegining ýstinde túrghyzylghan AQSh-ty, ne sol qúsaghan basqany ónege tútudyng qajeti qansha? Biz «Qosh keldiniz!» degen qoshemet sózdi ayaq sýrtkishke jazyp, edenge tósegen el emespiz, tabaldyryqtan ong ayaqpen attap, әuletke amandyq tilegen tekti elmiz. Bizge memleketshil sezim qajet, memleketshil ar-úyatymyz oyanbay dosqa taba, dúshpangha kýlki bolumen kýnimiz ótedi. Mening Memlekettik Tuymdy, Eltanbamdy, Ánúranymdy jiyrma jyl ishinde qalay qorlamady? Áldebireuler tuymnan qapshyq jasap, kýl-qoqys tasydy, súmyray Borat jalanash tәnine orap, lypa qylyp, oiyna kelgenin istedi, Bishkek tiginshileri ish kiyimge beynelep tikti, kýlsauytqa eltanbamdy basty, olimpiadada әnúranymnyng jolyn qidy, Memlekettik rәmizderime kim ne kórsetpedi? Olardyng búnysy Qazaqty, azat ruhty elimdi kemsitkeni. Endi osyghan óz qandastarymyz qosylyp, esh nәrsening bayybyna barmay bayraghymyzdyng bedelin joyyp jatyr. Sondyqtan osy maqaladaghy kótergen týitkilge Memlekettik Tudy sýiip, sert bergen Elbasy ekibastan, Ata Zandy saqtaymyz dep el aldynda ant qabyldaghan ýkimet basshysy Serik Ahmetovten bastap býkil qúzyr iyeleri, zangerler, halyq amanatyn arqalaghan deputattar basa nazar saluy kerek dep bilemin. Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik Tuyn kim kóringenge qoljaulyq qylugha bermeyik! Týsiniksiz, ózge kezdemelerdi tuymyzben taytalastyryp qoy eldigimizge syn. Kók Tuymyz arnayy, ózine shyn mәninde layyq túghyrgha ghana tigilui tiyis! Qazaqstan Respublikasynyng azamaty retinde bәrinizdi memlekettik rәmizdi qoldanu turaly zangha ózgertu engizuge, ondaghy jalpaqsheshey maghynadaghy sózderdi alyp tastap, naqty jazugha shaqyramyn. Sebebi, tu ilgish iyelerding erkin qimyldauyna qazirgi zang mýmkindik berip otyrghany angharylady.

Kók tudyng jelbiregeni -
Janyma quat beredi.
Talasqa týsse jan men tu
Jan emes,
Maghan keregi-
Kók tudyng jelbiregeni,- dep keletin otangershil ruhtaghy asqaq әndi әldebir rudyng jalpyldaghan alabajaq jalauynyng tasasynda qalghan, ne monsha men kafe shekesinde sabyna oratylyp, jelbireuge shamasy joq púshayman kýige týsken sorly tuymyzgha múnaya qarap, men shyrqay almaydy ekenmin. Siz she, otandasym?

Múnaydar BALMOLDA

Oral qalasy.

«Abai.kz»