مۇنايدار بالمولدا. كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى...
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ نازارىنا!
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك تۋى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى رامىزدەرىنىڭ ءبىرى. قر پرەزيدەنتىنىڭ "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكتتىك رامىزدەرى تۋرالى" كونستيتۋتسيالىق زاڭ كۇشى بار جارلىعىمەن (24.1.1996) بەلگىلەنگەن.
مەملەكەتتىك رامىزدەر تاۋەلسىزدىك نىشانى رەتىندە ەرەكشە قادىرلەنىپ، ولارعا بيىك مارتەبە بەرىلەدى، سوندىقتان دا مەملەكەت ادامدارعا مەملەكەتتىك رامىزدەردى قاستەرلەۋدى پارىز ەتەدى. ولاردىڭ ءتۇر-ءتۇسى مەن رەسمي قولدانىلۋ ءتارتىبى كونستيتۋتسيادا نەمەسە كونستيتۋتسيالىق زاڭدا بەلگىلەنەدى (بۇل مەملەكەتتىك رامىزدەرگە بيىك مارتەبە بەرەدى) جانە زاڭمەن قورعالادى. مەملەكەتتىك رامىزدەردى قادىرلەۋ ازاماتتاردىڭ مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىن قۇرمەتتەۋىن نىعايتىپ، جاسوسپىرىمدەردىڭ وتانسۇيگىشتىك سەزىمىن قالىپتاستىرادى.»
بۇل ەلدىگىمىزدىڭ نىشانى كوك بايراعىمىز قاقىنداعى رەسمي مالىمەتتەن ءۇزىندى. بۇعان قوسىمشا تۋىمىزدى قالاي پايدالانۋ قاجەتتىگى تۋرالى دا مەيلىنشە سارقا جازىلعان. وندا قانداي جاعدايدا جانە قايسىبىر عيماراتتاردا ءىلىنۋى كەرەكتىگى كورسەتىلگەن. سول ۇزىن-ىرعا ەرەجەنىڭ سوڭىنا تامان تومەندەگى پارمەندى وقىدىق:
عيماراتتارعا تۇراقتى تىگىلگەن مەملەكەتتىك تۋعا تاۋلىكتىڭ قاراڭعى مەزگىلىندە جارىق ءتۇسىپ تۇرۋعا ءتيىس.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ نازارىنا!
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك تۋى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى رامىزدەرىنىڭ ءبىرى. قر پرەزيدەنتىنىڭ "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكتتىك رامىزدەرى تۋرالى" كونستيتۋتسيالىق زاڭ كۇشى بار جارلىعىمەن (24.1.1996) بەلگىلەنگەن.
مەملەكەتتىك رامىزدەر تاۋەلسىزدىك نىشانى رەتىندە ەرەكشە قادىرلەنىپ، ولارعا بيىك مارتەبە بەرىلەدى، سوندىقتان دا مەملەكەت ادامدارعا مەملەكەتتىك رامىزدەردى قاستەرلەۋدى پارىز ەتەدى. ولاردىڭ ءتۇر-ءتۇسى مەن رەسمي قولدانىلۋ ءتارتىبى كونستيتۋتسيادا نەمەسە كونستيتۋتسيالىق زاڭدا بەلگىلەنەدى (بۇل مەملەكەتتىك رامىزدەرگە بيىك مارتەبە بەرەدى) جانە زاڭمەن قورعالادى. مەملەكەتتىك رامىزدەردى قادىرلەۋ ازاماتتاردىڭ مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىن قۇرمەتتەۋىن نىعايتىپ، جاسوسپىرىمدەردىڭ وتانسۇيگىشتىك سەزىمىن قالىپتاستىرادى.»
بۇل ەلدىگىمىزدىڭ نىشانى كوك بايراعىمىز قاقىنداعى رەسمي مالىمەتتەن ءۇزىندى. بۇعان قوسىمشا تۋىمىزدى قالاي پايدالانۋ قاجەتتىگى تۋرالى دا مەيلىنشە سارقا جازىلعان. وندا قانداي جاعدايدا جانە قايسىبىر عيماراتتاردا ءىلىنۋى كەرەكتىگى كورسەتىلگەن. سول ۇزىن-ىرعا ەرەجەنىڭ سوڭىنا تامان تومەندەگى پارمەندى وقىدىق:
عيماراتتارعا تۇراقتى تىگىلگەن مەملەكەتتىك تۋعا تاۋلىكتىڭ قاراڭعى مەزگىلىندە جارىق ءتۇسىپ تۇرۋعا ءتيىس.
مەملەكەتتىك تۋ باسقا دا عيماراتتاردا ء(ۇي-جايلاردا) ولاردىڭ يەلەرىنىڭ ەركى بويىنشا كوتەرىلۋى (تىگىلۋى) مۇمكىن.
قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ جانە باسقا دا ۇيىمداردىڭ تۋلارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تۋىمەن بىردەي بولماۋعا ءتيىس.
شىنى كەرەك، ءتۇن مەزگىلىندە تۋىمىزعا جارىقتىڭ ءتۇسىرىلۋىن اسا بايقاي الماي ءجۇرمىز. استانادا بۇل ءتارتىپ قاتاڭ ساقتالاتىن شىعار، بىلايعى قالالار مەن اۋدانداردىڭ كەي تۇسىندا بولماسا، كوك تۋ ءار ءتۇن سايىن قاراڭعىلىقتىڭ قۇشاعىندا قالادى.
ءبىر جىلى تۋعا قاتىستى ءوز پىكىرىمدى ورتاعا سالا كەلىپ، (زاڭ گازەتىنە شىقتى) جاز ايلارىندا ول ىستىق جەلگە قۋراپ، وڭىپ كەتپەسى ءۇشىن جانە سابىنا وراتىلماي، ۇنەمى جەلبىرەپ تۇرۋى ءۇشىن ونىڭ جان-جاعىنان ارنايى جەلدەتكىشتەر ورناتىپ قويسا قايتەدى دەپ ۇسىنىس جاساعان ەدىم، ەلەۋسىز قالدى. سوسىن: «مەملەكەتتىك تۋ باسقا دا عيماراتتاردا ء(ۇي-جايلاردا) ولاردىڭ يەلەرىنىڭ ەركى بويىنشا كوتەرىلۋى (تىگىلۋى) مۇمكىن» دەگەن ءسوزدىڭ ءبىر قايناۋى ىشىندە، نەگە دەسەڭىز تاپ وسى ءسوز جەلەۋ مە، الدە وزدەرىنىڭ وكتەم-پىسىقتىعى ما ءبىزدىڭ جاقتا مەملەكەتتىك تۋ كەز-كەلگەن تۇسقا تىگىلە بەرەدى. مىسالى، ورالدا ءنومىرى №3 قوعامدىق مونشا بار، ەل اۋزىندا «مەحانيكالىق زاۋىت ماڭىنداعى مونشا» اتانىپ كەتكەن. سول مونشانىڭ كىرە بەرىس توبەسىندە سوڭعى بەس-التى جىلدان بەرى كوك تۋىمىز «قور بولىپ» تۇر. زاڭدا كورسەتىلگەندەي توبەسىنە تۋ تىگۋگە بولاتىن بۇل ءۇي-جاي ەمەس، سوندا ادام جۋىنىپ-شايىناتىن ورىنعا تۋدى اپارىپ قاداپ قويۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بولدى ەكەن؟ وكىنىشكە وراي جوعارىدا كورسەتىلگەندەي «يەلەرىنىڭ ەركى بويىنشا» ادام كىر-قوڭىنان ارىلاتىن جەرگە دە مەملەكەتتىك تۋ تۇرۋى ءتيىس بولىپتى؟ وسىعان ۇقساس جانە ءبىر مىسال. «اي-لۋنا» دەيتىن كافەنىڭ توبەسىنە دە كوك بايراعىمىزدى قاداپ قويعانىن كورگەندەر كوپ جايتتى تۇسىنە الماي دال. كافەنىڭ قىزمەتى كىم-كىمگە دە تۇسىنىكتى، ىشىمدىك بار جەردە نە جوق؟ اتالعان ورىنداردىڭ يەلەرى وزدەرىنشە جاقسى ماقساتپەن تىككەن بولار، بىراق لايىقتى تۇعىرىن تاپپاعان تۋعا وبال ەمەس پە؟ ونى مونشا مەن كافە توبەسىندە تۇرعانىن كۇندە كورەتىن ەلگە، جاس ۇرپاققا وبال ەمەس پە?. وسىدان سوڭ: «مەملەكەتتىك رامىزدەردى قادىرلەۋ ازاماتتاردىڭ مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىن قۇرمەتتەۋىن نىعايتىپ، جاسوسپىرىمدەردىڭ وتانسۇيگىشتىك سەزىمىن قالىپتاستىرادى» دەگەنىمىز قايدا قالادى، كىمگە اسەر ەتەدى؟ تۋىمىزدى بۇلاي كورىنگەن جەرگە تىگۋ وعان دەگەن، ەلدىگىمىزگە دەگەن سىي-قۇرمەتتى ءتۇسىرىپ، وتانسۇيگىشتىك سەزىمدى شايقايدى.
«قازاق دەسەڭ وزىڭە تيەدى»، بىراق تاعى دا ايتالىق، جيىرما جىلدىڭ ءجۇزى بولدى-اۋ دەيمىن، ءبىزدىڭ باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى كەيبىر جانارماي قۇيۋ بەكەتتەرىندە مەلەكەتتىك تۋىمىزبەن قاتار شەركەش رۋىنىڭ قان-قىزىل ءتۇستى، ورتاسىندا رۋلىق تاڭباسى سالىنعان، شاشاقتى جالاۋى جەلبىرەپ تۇر. وسى جايىندا جۋرناليستەر تالاي مارتە ماسەلە كوتەردى، بىراق باق-تىڭ «ءتورتىنشى بيلىك» بولۋى قاعاز جۇزىندە قالعانى كورىنەدى، «باياعى جارتاس، ءبىر جارتاس»، ءتىپتى الگى رۋ جالاۋى وبلىس اۋداندارىن «جاۋلاپ» الدى. ەگەر «يەسىنىڭ ەركى بويىنشا» كورشى وبلىستاردا سونداي جانارماي قۇيۋ بەكەتتەرى سالىنسا، ولارعا دا «اۋىز سالاتىن» ءتۇرى بار. باق دەيمىز-اۋ، بۇعان قۇزىرلى ورىنداردىڭ ءالى كەلمەي وتىر ەمەس پە؟ بىر جىلى جۇيكە اۋرۋىنا شالدىققاندار ەمدەلەتىن اۋرۋحانا شاتىرىنا: «قازاقستاننىڭ بولاشاعى سەندەردىڭ قولدارىڭدا!» دەگەن ۇران دا ىلىنگەنى بار، ونى سىناعان ەدىك، قورتىندىسى تەز بولدى، ۇران الىندى. كەي-كەيدە يدەولوگتارىمىزدىڭ وسىلاي اسىرا سىلتەپ جىبەرەتىنى جۇرتتى دا، ۇلتتى دا ۇيالتادى.
زاڭعا سۇيەنسەك جانارماي بەكەتى عيماراتقا دا، ءۇي-جايعا دا جاتپايدى. ال مونشا مەن كافەنى عيمارات دەپ ساناساق تا ولاردىڭ ماندىك، قىزمەتتىك سيپاتى مەملەكەت ءرامىزىن ورناتۋعا تاعى كەلمەيدى. بىزدە وسىنىڭ بايىبىنا بارۋ جوق، جالپى عيمارات دەپ ءىرى، ساۋلەتتى، مادەني ءسۇدىنى بار قۇرىلىس ورىندارىن اتايدى، كىسى كىرىپ-شىعاتىننىڭ ءبارىن عيمارات دەۋگە بولماس. ورالداعى تۋ تىگىلگەن مونشا ەكى قاباتتان تۇرسا دا، كافەنىڭ سىرتى جارق-جۇرق ەتكەن شامعا تولسا دا عيمارات دەۋگە كەلمەيدى، كوز تارتپايتىن قارابايىر ورىن.
«قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ جانە باسقا دا ۇيىمداردىڭ تۋلارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تۋىمەن بىردەي بولماۋعا ءتيىس» دەگەندى اتالعان رۋ تۋىن تىگۋشى ساقتاسا-ساقتاپ وتىرعان شىعار، بىراق كوك تۋدىڭ قاسىندا قىپ-قىزىل بولىپ، ءبىرتۇرلى باسىم كورىنەدى. قۇددى كەشەگى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ تۋىن كوزگە ەلەستەتەدى. مىنە، بىزدە وسىنداي بار. بۇعان ىرىق بەرىپ وتىرعانىمىز قىنجىلتادى.
ءاربىر قالتالى قازاق ءوزى قالاعان جەرگە رۋىنىڭ جالاۋىن جالپىلداتا بەرسە، ونى كوك تۋمەن قاتار قويسا، ونىڭ ارتى نە بولادى؟ بۇل بىرىگۋگە ەمەس، جىككە بولىنۋگە شاقىرىپ تۇرعان جوق پا؟ وسىنى ويلادىق پا؟ بۇل ارادا بىرلەستىكتىڭ نە ۇيىمنىڭ تۋى ەمەس، رۋدىڭ جالاۋى ءىلىنىپ تۇر. جالپى بىرلەستىكتەر مەن ۇيىمداردىڭ دا وزىندىك تۋىنىڭ بولۋى قانشالىقتى قاجەت دەگەن سۇراققا دا دۇرىس جاۋاپ جوق. قاي جەردە تۇرسا دا تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تۋى دارا تۇرۋى كەرەك، ونىمەن جاپسارلاسىپ، وعان كولەڭكەسىن ءتۇسىرىپ، وزگە تۋدىڭ قاباتتاسۋى دۇرىس ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن. ەلىمىزدىڭ تۋى باسقا مەملەكەتتەردىڭ تۋىمەن ساياسي، سپورتتىق سايىستاردا عانا قاتار جەلبىرەسىن، ونىڭ ءجونى ءبىر بولەك، ال جەكە ءبىر مەكەمەنىڭ، رۋدىڭ قولدان جاساي سالعان الاباجاق جالاۋلارىنىڭ تاساسىندا قالۋى نامىسقا تيەتىن، ارعا سەلكەۋ تۇسىرەتىن نارسە. بۇعان ۇكىمەت كوزىن جۇما قاراماۋى كەرەك، جەرگىلىكتى جەردەگى ىشكى ساياسات دەپارتامەنتى مەملەكتتىك رامىزدەرىمىزدىڭ دۇرىس قولدانىلۋىن قاداعالاپ وتىر دەگەنمەن ءبىز ايتقان ماسەلەگە الدەرى جەتپەيتىنى كورىنىپ قالعانداي، سەبەبى تاعى ايتامىز زاڭىمىز شالا. قايتسىن، ولار زاڭنان اسىپ كەتە المايدى. ءسويتىپ، قول-اياعىمىزدى زاڭىمىز ماتاپ، كوك تۋىمىزدى ءۇي ەمەس، مال قوراسىنا ت.ب. جەرگە اپارىپ قاداپ قويسا دا تيىم سالا المايتىنداي كۇيگە دۋشار بولىپپىز دەمەسكە لاج قايسى؟
«مەملەكەتتىك تۋ باسقا دا عيماراتتاردا ء(ۇي-جايلاردا) ولاردىڭ يەلەرىنىڭ ەركى بويىنشا كوتەرىلۋى (تىگىلۋى) مۇمكىن» دەگەن ءتارتىپتى ەنگىزگەندە اقش سياقتى ەلدەرگە ەلىكتەپ كەتسەك كەرەك، ءيا، ولاردا سولاي، امەريكاندىقتار ءۇي ەمەس، ءىش كيىمىنە دە ەلتاڭباسى مەن تۋىنىڭ سۋرەتىن سالىپ الىپ، ءانۇرانىن جالاڭاش كۇيدە دە شىرقاي بەرەدى. بىزگە سولارداي بولۋ كەرەك پە؟ ءبىزدىڭ ءوز جولىمىز، ءوز ءجونىمىز، ءتول تاريحىمىز، سالت-ءداستۇرىمىز بار ەل ەمەسپىز بە؟ ەشكىمگە ەلىكتەپ-سولىقتاۋدىڭ، سونىڭ ىشىندە ءۇندى تايپالارىنىڭ سۇيەگىنىڭ ۇستىندە تۇرعىزىلعان اقش-تى، نە سول قۇساعان باسقانى ونەگە تۇتۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ ءبىز «قوش كەلدىڭىز!» دەگەن قوشەمەت ءسوزدى اياق سۇرتكىشكە جازىپ، ەدەنگە توسەگەن ەل ەمەسپىز، تابالدىرىقتان وڭ اياقپەن اتتاپ، اۋلەتكە اماندىق تىلەگەن تەكتى ەلمىز. بىزگە مەملەكەتشىل سەزىم قاجەت، مەملەكەتشىل ار-ۇياتىمىز ويانباي دوسقا تابا، دۇشپانعا كۇلكى بولۋمەن كۇنىمىز وتەدى. مەنىڭ مەملەكەتتىك تۋىمدى، ەلتاڭبامدى، ءانۇرانىمدى جيىرما جىل ىشىندە قالاي قورلامادى؟ الدەبىرەۋلەر تۋىمنان قاپشىق جاساپ، كۇل-قوقىس تاسىدى، سۇمىراي بورات جالاڭاش تانىنە وراپ، لىپا قىلىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەدى، بىشكەك تىگىنشىلەرى ءىش كيىمگە بەينەلەپ تىكتى، كۇلساۋىتقا ەلتاڭبامدى باستى، وليمپيادادا ءانۇرانىمنىڭ جولىن قيدى، مەملەكەتتىك رامىزدەرىمە كىم نە كورسەتپەدى؟ ولاردىڭ بۇنىسى قازاقتى، ازات رۋحتى ەلىمدى كەمسىتكەنى. ەندى وسىعان ءوز قانداستارىمىز قوسىلىپ، ەش نارسەنىڭ بايىبىنا بارماي بايراعىمىزدىڭ بەدەلىن جويىپ جاتىر. سوندىقتان وسى ماقالاداعى كوتەرگەن تۇيتكىلگە مەملەكەتتىك تۋدى ءسۇيىپ، سەرت بەرگەن ەلباسى ەكىباستان، اتا زاڭدى ساقتايمىز دەپ ەل الدىندا انت قابىلداعان ۇكىمەت باسشىسى سەرىك احمەتوۆتەن باستاپ بۇكىل قۇزىر يەلەرى، زاڭگەرلەر، حالىق اماناتىن ارقالاعان دەپۋتاتتار باسا نازار سالۋى كەرەك دەپ بىلەمىن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋىن كىم كورىنگەنگە قولجاۋلىق قىلۋعا بەرمەيىك! تۇسىنىكسىز، وزگە كەزدەمەلەردى تۋىمىزبەن تايتالاستىرىپ قويۋ ەلدىگىمىزگە سىن. كوك تۋىمىز ارنايى، وزىنە شىن مانىندە لايىق تۇعىرعا عانا تىگىلۋى ءتيىس! قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى رەتىندە ءبارىڭىزدى مەملەكەتتىك ءرامىزدى قولدانۋ تۋرالى زاڭعا وزگەرتۋ ەنگىزۋگە، ونداعى جالپاقشەشەي ماعىناداعى سوزدەردى الىپ تاستاپ، ناقتى جازۋعا شاقىرامىن. سەبەبى، تۋ ىلگىش يەلەردىڭ ەركىن قيمىلداۋىنا قازىرگى زاڭ مۇمكىندىك بەرىپ وتىرعانى اڭعارىلادى.
كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى -
جانىما قۋات بەرەدى.
تالاسقا تۇسسە جان مەن تۋ
جان ەمەس،
ماعان كەرەگى-
كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى,- دەپ كەلەتىن وتانگەرشىل رۋحتاعى اسقاق ءاندى الدەبىر رۋدىڭ جالپىلداعان الاباجاق جالاۋىنىڭ تاساسىندا قالعان، نە مونشا مەن كافە شەكەسىندە سابىنا وراتىلىپ، جەلبىرەۋگە شاماسى جوق پۇشايمان كۇيگە تۇسكەن سورلى تۋىمىزعا مۇڭايا قاراپ، مەن شىرقاي المايدى ەكەنمىن. ءسىز شە، وتانداسىم؟
مۇنايدار بالمولدا
ورال قالاسى.
«Abai.kz»
