Biz, qazaqtar, erekshe kónbis (tolerantty) jәne bolashaqtan eshqashan ýmit ýzbeytin halyqpyz. Sodan da bolar, Jana Qazaqstannan ýmitimiz kóp edi. Ótken otyz jylgha salauat degenbiz. Biraq ústaranyng jýzindey tónkerilip túratyn dýniyening syryn әli úqpaghan siyaqtymyz. Qantar oqighasynan keyin Toqaev biyligi jýzege asyrghan biraz ózgerister halyqqa kәdimgidey ýmit syilaghan bolatyn. Jilikting mayly basyn ústap, baylyq pen mansapqa әbden qúnyghyp alghandar onayshylyqpen berile qoymaydy eken. Kýresting tәsili tym kýrdelilenip barady. Qisapsyz baylyq pen sheksiz biylik birte-birte qoldarynan susyp bara jatqandar Preziydent Q.Toqaevty sýrindiruding jana tәsilin oilap tapqan siyaqty.

Jaqynda Preziydent Qasym-Jomart Toqaev óz joldauynda kóshi-qon sayasatyna baylanysty: «Qandastardyng kóship keluine jәne ishki migrasiyagha qatysty sayasat týbegeyli ózgeredi. Búl orayda, demografiyalyq jәne ekonomikalyq ýrdisterdi eskeru kerek. Sonday-aq, jalpyúlttyq mýddeni basshylyqqa alu óte manyzdy» -  dep mәlimdedi. Búdan bizding týsingenimiz – búdan bylay Qazaqstan biyligining kóshi-qon sayasaty qazaq deytin halyqtyng últtyq mýddesin eng basty oryngha qoyady eken jәne qandastardyng kóship keluine, ishki migrasiyagha, demografiyalyq damugha basymdyq beredi, sonday-aq ekonomikalyq ýrdisterdi eskere otyryp jýrgiziledi eken. Minsiz ba? Minsiz! Biraq bir tang qalarlyghy jaqynda ghana Preziydent joldauyna oray tym asyghys týrde Qazaqstan Respublikasynyng Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligi tarapynan dayyndalghan «Qazaqstan Respublikasy Kóshi-qon sayasatynyng 2023-2027 jyldargha arnalghan tújyrymdamasy» jaryq kórdi. Preziydentting aitqanyn ministrlikting lauazymdy qyzmetkerleri týsinbedi me, joq biz týsinbey qaldyq pa?! Nәtiyjesi adam shoshyrlyq! Sózbe-sóz oqyp kóriniz. Tújyrymdamanyng 15-bastamasynda: «Qandastardy qonystandyru sayasatyn qayta qarau. Qújattardy qabyldau kezeninde kelu ornyn aiqyndau tetigin engizu jәne 5 jyldyq bolu merziminen keyin azamattyq bere otyryp, enbek kýshi tapshy ónirlerge kóshudi retteu jәne yntalandyru jóninde sharalar qabyldau» delingen. Búl jerde taygha tanba basqanday aiqyn jazylyp túr. «Bes jyldyq bolu merziminen keyin azamattyq beru azamattyq bere otyryp, enbe kýshi tapshy ónirlerge kóshudi retteu jәne yntalandyru» deydi. Elge kóship keletin qandastardy enbek kýshi tapshy ónirlerge qonystanudy mindetteseng jәne bes jyl boyy kirmening kýiin keshirip, azamattyq bermey zar eniretsen, múnyng qay jeri «yntalandyru»?!  Sonda Preziydent aitqan qandastardyng kóshi-qon sayasatyna jasaghan týbegeyli ózgeristing siqy osy boldy ma?! Meninshe, Preziydentting «Últtyq mýddeni basshylyqqa alu, demografiyalyq jәne ekonomikalyq ýrdisterdi eskeru» degeni әdrem qalghan siyaqty. Bizding úghymymyzdaghy últtyq mýdde – ol Qazaqstanda jasap jatqan qazaqtardyng ghana mýddesi emes, tútas әlemdegi iyisi qazaqtyng mýddesi jәne olardyng óz tarihy Otanyna toptasyp qúdiretti kýshke ainaluy, myzghymaytyn últtyq memleketti mәngilikke qalyptastyruy. Al demografiyalyq ósimde qazaq kóshinin  alar orny erekshe. Ekonomika adam kapitalymen tikeley baylanysty. Búl jerde qatelesu atymen bolmaydy! Tek sannan ghana sapa tuady. Búl -  filosofiyalyq aksioma. Qazaq «jýzden jýirik, mynnan túlpar tuady» degendi osyghan qarata aitqan. Qazaqstan biyligi úzaq jyldar boyy adamdardy problema retinde qarastyryp keledi. Sol sebepti de, tiyimdi demografiyalyq sayasat atymen bolghan joq. Olardyng oiynsha adam qansha az bolsa, problema da sonshalyq az bolatyn kórinedi. Olar úzaq jyldardan beri qyzyghyn armansyz kórgen qazba baylyqtargha ortaqtasatyn adamnyng az bolghany tipten jaqsy.  Sol sebepti de olar últtyq demografiyalyq ósim men qazaq kóshine tis-tyrnaghymen qarsy boldy.  Bir kezde premier- ministrding orynbasary lauazymyn atqarghan Darigha Nazarbaevanyng ontýstik Qazaqstan ónirindegi saparynda ontýstik analardyng balany tym kóp tuatyndyghyn, sol sebepti memleketting mektep salugha ýlgermey jatqanyn aityp renjigenin júrt әli úmyta qoymaghan bolar. Endi olardan qútyla bastadyq pa dep jýrsek, onymyz beker eken. Olar әli de biylikting negizgi tútqasynda qazaqqa qarsy jymysqy sayasatyn jalghastyryp jatypty. Eng qorqynyshtysy, kóshi-qongha mýddeli, elimizding últtyq memleket retinde saltanat qúruyn armandaytyn asa qomaqty saylaushylardy qyr astynda túrghan Preziydent saylauynda Qasym-Jomart Kemelúlyna qarsy baghyttaghandyghynda. Erteng saylau kezinde Qasym-Jomart Toqaevtyng qarsylastary: «Mine, kórdinder me?! Nazarbaev biyligi kezinde jaman-jaqsy bolsyn milliondaghan qazaq elge oraldy ghoy, endi Toqaev biyligi túsynda shettegi qazaqtar esikten syghalay almaytyn bolady» deui ýshin әdey jasalyp otyr dep oilaymyn. «Ishten shyqqan jau jaman» degendi qazaq osyndayda aitady. Búl jerde әngime ministr Tamara Dýisenova turaly eken dep qalmanyzdar. Búl súmdyqty josparlaushylar dәl sol Preziydent әkimshiligining ózinde otyrghan boluy әbden mýmkin.

Mәsele kóshi-qon sayasaty jayynda bolghan song joldauda aitylghan  kóshi-qon jayly Preziydent Toqaevtyng payymdaryna da azdap toqtala ketkendi de jón kórip otyrmyz. Ol kisi: «Jalpy, adam әleuetin damytu – manyzdy mәselening biri. Osy orayda, shetelden daryndy jandardy elge tartu qajet. Ásirese, shygharmashylyq jәne kәsipkerlik salada jetistikke jetken azamattardy shaqyru kerek. Men tiyimdi kóshi-qon sayasaty turaly aityp otyrmyn. Súranysqa ie bolyp otyrghan jәne joghary bilikti mamandardyng tapshylyghyn azaytu qajet. Ghylym, densaulyq saqtau, óndiris, IT salalarynyng bilikti mamandaryna jenildik jasalady. Memleket olargha elimizde túraqty túru ýshin viza beredi. Shetel kәsipkerleri on jylgha viza rәsimdep, Qazaqstanda túrugha mýmkindik alady. Biraq, olar ekonomikamyzgha 300 myng dollardan astam investisiya saluy qajet» - dedi óz joldauynda.

Áriyne, elimizding damuy ýshin bilikti maman, qomaqty qarjy kerek. Bir tanqalarlyghy Qazaqstanda tuyp-ósip, shet elderde jәne Qazaqstanda dayyndalghan kóptegen mamandar jәne shet elderde tuyp-ósip, bilim alyp, erekshe daryndylyghymen kózge týsken qandastarymyz óz mamandyghy boyynsha elimizde kәsip tappay sendelip jýredi. Ýmiti ýzilgen son, shet elderge ketedi. Naghyz әdiletti qogham, ashyq naryqtyq qatynastar ornaghan elderde bizding qazaqtyng balalary tәp-tәuir tanyp ýlgeredi. Sol elderde kirpish bop qalanady. Al biz kerisinshe shet elderden maman shaqyrugha qúshtarmyz. Jәne olargha Qazaqstandyqtardyng týsine kirmeytin jalaqy tóleymiz. Preziydent Toqaev osy bir qisynsyz ýrdisti jalghastyratyn siyaqty. Odan da soraqysy, ýsh jýz myng AQSh dollaryn tólegen adamgha on jylgha túraqty túrugha viza beredi ekenbiz. Alysqa barmay-aq, irgedegi Qytaydyng ózinde ýsh jýz myng dollargha deni týzu baspana satyp ala almaysyn. Eger Pekiyn, Shanhay, Guanchjou, Shynjyn siyaqty iri qalalardyng kez-kelgen túrghyny bir ghana baspanasyn satyp, ýrim-bútaghymen on jyl boyy Qazaqstanda erkin sayrandaugha mýmkindik alady. Sonda biz kýtken jana investisiyalyq sayasattyng siqy osy ma?! Búl biz kýtken últtyq mýddemen mýlde qabyspaytyn sayasat. Qandastardyng qúqyghyn tejep, qazaq kóshin qúrdymgha jiberip, «tiyimdi kóshi-qon sayasaty» turaly sóz qozghaudyng ózi qisynsyz emes pe?! Múnday súrqiya sayasat taghy qanday kenesshilerding baqay esebinen shyqty eken dep tanqalmasqa shara joq. Eski jýiening shyrmauynda qalghan jana Preziydentimizge  shynymen janyng ashidy eken!

Raqym Ayypúly

Abai.kz