ءبىز، قازاقتار، ەرەكشە كونبىس (تولەرانتتى) جانە بولاشاقتان ەشقاشان ءۇمىت ۇزبەيتىن حالىقپىز. سودان دا بولار، جاڭا قازاقستاننان ءۇمىتىمىز كوپ ەدى. وتكەن وتىز جىلعا سالاۋات دەگەنبىز. بىراق ۇستارانىڭ جۇزىندەي توڭكەرىلىپ تۇراتىن دۇنيەنىڭ سىرىن ءالى ۇقپاعان سياقتىمىز. قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن توقاەۆ بيلىگى جۇزەگە اسىرعان ءبىراز وزگەرىستەر حالىققا كادىمگىدەي ءۇمىت سىيلاعان بولاتىن. جىلىكتىڭ مايلى باسىن ۇستاپ، بايلىق پەن مانساپقا ابدەن قۇنىعىپ العاندار وڭايشىلىقپەن بەرىلە قويمايدى ەكەن. كۇرەستىڭ ءتاسىلى تىم كۇردەلىلەنىپ بارادى. قيساپسىز بايلىق پەن شەكسىز بيلىك بىرتە-بىرتە قولدارىنان سۋسىپ بارا جاتقاندار پرەزيدەنت ق.توقاەۆتى ءسۇرىندىرۋدىڭ جاڭا ءتاسىلىن ويلاپ تاپقان سياقتى.

جاقىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز جولداۋىندا كوشى-قون ساياساتىنا بايلانىستى: «قانداستاردىڭ كوشىپ كەلۋىنە جانە ىشكى ميگراتسياعا قاتىستى ساياسات تۇبەگەيلى وزگەرەدى. بۇل ورايدا، دەموگرافيالىق جانە ەكونوميكالىق ۇردىستەردى ەسكەرۋ كەرەك. سونداي-اق، جالپىۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا الۋ وتە ماڭىزدى» -  دەپ مالىمدەدى. بۇدان ءبىزدىڭ تۇسىنگەنىمىز – بۇدان بىلاي قازاقستان بيلىگىنىڭ كوشى-قون ساياساتى قازاق دەيتىن حالىقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن ەڭ باستى ورىنعا قويادى ەكەن جانە قانداستاردىڭ كوشىپ كەلۋىنە، ىشكى ميگراتسياعا، دەموگرافيالىق دامۋعا باسىمدىق بەرەدى، سونداي-اق ەكونوميكالىق ۇردىستەردى ەسكەرە وتىرىپ جۇرگىزىلەدى ەكەن. ءمىنسىز با؟ ءمىنسىز! بىراق ءبىر تاڭ قالارلىعى جاقىندا عانا پرەزيدەنت جولداۋىنا وراي تىم اسىعىس تۇردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى تاراپىنان دايىندالعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسى كوشى-قون ساياساتىنىڭ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى» جارىق كوردى. پرەزيدەنتتىڭ ايتقانىن مينيسترلىكتىڭ لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەرى تۇسىنبەدى مە، جوق ءبىز تۇسىنبەي قالدىق پا؟! ناتيجەسى ادام شوشىرلىق! سوزبە-ءسوز وقىپ كورىڭىز. تۇجىرىمدامانىڭ 15-باستاماسىندا: «قانداستاردى قونىستاندىرۋ ساياساتىن قايتا قاراۋ. قۇجاتتاردى قابىلداۋ كەزەڭىندە كەلۋ ورنىن ايقىنداۋ تەتىگىن ەنگىزۋ جانە 5 جىلدىق بولۋ مەرزىمىنەن كەيىن ازاماتتىق بەرە وتىرىپ، ەڭبەك كۇشى تاپشى وڭىرلەرگە كوشۋدى رەتتەۋ جانە ىنتالاندىرۋ جونىندە شارالار قابىلداۋ» دەلىنگەن. بۇل جەردە تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن جازىلىپ تۇر. «بەس جىلدىق بولۋ مەرزىمىنەن كەيىن ازاماتتىق بەرۋ ازاماتتىق بەرە وتىرىپ، ەڭبە كۇشى تاپشى وڭىرلەرگە كوشۋدى رەتتەۋ جانە ىنتالاندىرۋ» دەيدى. ەلگە كوشىپ كەلەتىن قانداستاردى ەڭبەك كۇشى تاپشى وڭىرلەرگە قونىستانۋدى مىندەتتەسەڭ جانە بەس جىل بويى كىرمەنىڭ كۇيىن كەشىرىپ، ازاماتتىق بەرمەي زار ەڭىرەتسەڭ، مۇنىڭ قاي جەرى «ىنتالاندىرۋ»؟!  سوندا پرەزيدەنت ايتقان قانداستاردىڭ كوشى-قون ساياساتىنا جاساعان تۇبەگەيلى وزگەرىستىڭ سيقى وسى بولدى ما؟! مەنىڭشە، پرەزيدەنتتىڭ «ۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا الۋ، دەموگرافيالىق جانە ەكونوميكالىق ۇردىستەردى ەسكەرۋ» دەگەنى ادرەم قالعان سياقتى. ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزداعى ۇلتتىق مۇددە – ول قازاقستاندا جاساپ جاتقان قازاقتاردىڭ عانا مۇددەسى ەمەس، تۇتاس الەمدەگى ءيىسى قازاقتىڭ مۇددەسى جانە ولاردىڭ ءوز تاريحي وتانىنا توپتاسىپ قۇدىرەتتى كۇشكە اينالۋى، مىزعىمايتىن ۇلتتىق مەملەكەتتى ماڭگىلىككە قالىپتاستىرۋى. ال دەموگرافيالىق وسىمدە قازاق كوشىنىڭ  الار ورنى ەرەكشە. ەكونوميكا ادام كاپيتالىمەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇل جەردە قاتەلەسۋ اتىمەن بولمايدى! تەك ساننان عانا ساپا تۋادى. بۇل -  فيلوسوفيالىق اكسيوما. قازاق «جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار تۋادى» دەگەندى وسىعان قاراتا ايتقان. قازاقستان بيلىگى ۇزاق جىلدار بويى ادامداردى پروبلەما رەتىندە قاراستىرىپ كەلەدى. سول سەبەپتى دە، ءتيىمدى دەموگرافيالىق ساياسات اتىمەن بولعان جوق. ولاردىڭ ويىنشا ادام قانشا از بولسا، پروبلەما دا سونشالىق از بولاتىن كورىنەدى. ولار ۇزاق جىلداردان بەرى قىزىعىن ارمانسىز كورگەن قازبا بايلىقتارعا ورتاقتاساتىن ادامنىڭ از بولعانى تىپتەن جاقسى.  سول سەبەپتى دە ولار ۇلتتىق دەموگرافيالىق ءوسىم مەن قازاق كوشىنە ءتىس-تىرناعىمەن قارسى بولدى.  بىر كەزدە پرەمەر- ءمينيستردىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىن اتقارعان داريعا نازارباەۆانىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وڭىرىندەگى ساپارىندا وڭتۇستىك انالاردىڭ بالانى تىم كوپ تۋاتىندىعىن، سول سەبەپتى مەملەكەتتىڭ مەكتەپ سالۋعا ۇلگەرمەي جاتقانىن ايتىپ رەنجىگەنىن جۇرت ءالى ۇمىتا قويماعان بولار. ەندى ولاردان قۇتىلا باستادىق پا دەپ جۇرسەك، ونىمىز بەكەر ەكەن. ولار ءالى دە بيلىكتىڭ نەگىزگى تۇتقاسىندا قازاققا قارسى جىمىسقى ساياساتىن جالعاستىرىپ جاتىپتى. ەڭ قورقىنىشتىسى، كوشى-قونعا مۇددەلى، ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مەملەكەت رەتىندە سالتانات قۇرۋىن ارماندايتىن اسا قوماقتى سايلاۋشىلاردى قىر استىندا تۇرعان پرەزيدەنت سايلاۋىندا قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنا قارسى باعىتتاعاندىعىندا. ەرتەڭ سايلاۋ كەزىندە قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قارسىلاستارى: «مىنە، كوردىڭدەر مە؟! نازارباەۆ بيلىگى كەزىندە جامان-جاقسى بولسىن ميلليونداعان قازاق ەلگە ورالدى عوي، ەندى توقاەۆ بيلىگى تۇسىندا شەتتەگى قازاقتار ەسىكتەن سىعالاي المايتىن بولادى» دەۋى ءۇشىن ادەي جاسالىپ وتىر دەپ ويلايمىن. «ىشتەن شىققان جاۋ جامان» دەگەندى قازاق وسىندايدا ايتادى. بۇل جەردە اڭگىمە مينيستر تامارا دۇيسەنوۆا تۋرالى ەكەن دەپ قالماڭىزدار. بۇل سۇمدىقتى جوسپارلاۋشىلار ءدال سول پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ وزىندە وتىرعان بولۋى ابدەن مۇمكىن.

ماسەلە كوشى-قون ساياساتى جايىندا بولعان سوڭ جولداۋدا ايتىلعان  كوشى-قون جايلى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ پايىمدارىنا دا ازداپ توقتالا كەتكەندى دە ءجون كورىپ وتىرمىز. ول كىسى: «جالپى، ادام الەۋەتىن دامىتۋ – ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى. وسى ورايدا، شەتەلدەن دارىندى جانداردى ەلگە تارتۋ قاجەت. اسىرەسە، شىعارماشىلىق جانە كاسىپكەرلىك سالادا جەتىستىككە جەتكەن ازاماتتاردى شاقىرۋ كەرەك. مەن ءتيىمدى كوشى-قون ساياساتى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. سۇرانىسقا يە بولىپ وتىرعان جانە جوعارى بىلىكتى مامانداردىڭ تاپشىلىعىن ازايتۋ قاجەت. عىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءوندىرىس، IT سالالارىنىڭ بىلىكتى ماماندارىنا جەڭىلدىك جاسالادى. مەملەكەت ولارعا ەلىمىزدە تۇراقتى تۇرۋ ءۇشىن ۆيزا بەرەدى. شەتەل كاسىپكەرلەرى ون جىلعا ۆيزا راسىمدەپ، قازاقستاندا تۇرۋعا مۇمكىندىك الادى. بىراق، ولار ەكونوميكامىزعا 300 مىڭ دوللاردان استام ينۆەستيتسيا سالۋى قاجەت» - دەدى ءوز جولداۋىندا.

ارينە، ەلىمىزدىڭ دامۋى ءۇشىن بىلىكتى مامان، قوماقتى قارجى كەرەك. ءبىر تاڭقالارلىعى قازاقستاندا تۋىپ-ءوسىپ، شەت ەلدەردە جانە قازاقستاندا دايىندالعان كوپتەگەن ماماندار جانە شەت ەلدەردە تۋىپ-ءوسىپ، ءبىلىم الىپ، ەرەكشە دارىندىلىعىمەن كوزگە تۇسكەن قانداستارىمىز ءوز ماماندىعى بويىنشا ەلىمىزدە كاسىپ تاپپاي سەندەلىپ جۇرەدى. ءۇمىتى ۇزىلگەن سوڭ، شەت ەلدەرگە كەتەدى. ناعىز ادىلەتتى قوعام، اشىق نارىقتىق قاتىناستار ورناعان ەلدەردە ءبىزدىڭ قازاقتىڭ بالالارى ءتاپ-ءتاۋىر تانىپ ۇلگەرەدى. سول ەلدەردە كىرپىش بوپ قالانادى. ال ءبىز كەرىسىنشە شەت ەلدەردەن مامان شاقىرۋعا قۇشتارمىز. جانە ولارعا قازاقستاندىقتاردىڭ تۇسىنە كىرمەيتىن جالاقى تولەيمىز. پرەزيدەنت توقاەۆ وسى ءبىر قيسىنسىز ءۇردىستى جالعاستىراتىن سياقتى. ودان دا سوراقىسى، ءۇش ءجۇز مىڭ اقش دوللارىن تولەگەن ادامعا ون جىلعا تۇراقتى تۇرۋعا ۆيزا بەرەدى ەكەنبىز. الىسقا بارماي-اق، ىرگەدەگى قىتايدىڭ وزىندە ءۇش ءجۇز مىڭ دوللارعا دەنى ءتۇزۋ باسپانا ساتىپ الا المايسىڭ. ەگەر پەكين، شانحاي، گۋانچجوۋ، شىنجىن سياقتى ءىرى قالالاردىڭ كەز-كەلگەن تۇرعىنى ءبىر عانا باسپاناسىن ساتىپ، ءۇرىم-بۇتاعىمەن ون جىل بويى قازاقستاندا ەركىن سايرانداۋعا مۇمكىندىك الادى. سوندا ءبىز كۇتكەن جاڭا ينۆەستيتسيالىق ساياساتتىڭ سيقى وسى ما؟! بۇل ءبىز كۇتكەن ۇلتتىق مۇددەمەن مۇلدە قابىسپايتىن ساياسات. قانداستاردىڭ قۇقىعىن تەجەپ، قازاق كوشىن قۇردىمعا جىبەرىپ، «ءتيىمدى كوشى-قون ساياساتى» تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى قيسىنسىز ەمەس پە؟! مۇنداي سۇرقيا ساياسات تاعى قانداي كەڭەسشىلەردىڭ باقاي ەسەبىنەن شىقتى ەكەن دەپ تاڭقالماسقا شارا جوق. ەسكى جۇيەنىڭ شىرماۋىندا قالعان جاڭا پرەزيدەنتىمىزگە  شىنىمەن جانىڭ اشيدى ەكەن!

راقىم ايىپۇلى

Abai.kz