Ghalamtor-internet qazaq qoghamyna engeli kóp bolghan joq. Az uaqytta әlem torlasyp ýlgerdi. Keshegi janalyq - janalyq bolmay qaldy. Býgingi janalyq sol zamatta eskirip ýlgeredi. Dәl qazirgi janalyghynyz әldekimderding әldekimderden estigen әngimesi boluy mýmkin... Afrikadaghy әldebir taypa kósemining ólimin, Amerikadaghy geylerding sheruin, Aughandaghy әielding ayanyshty halin, Ýndistandaghy jalang ayaq kem-ketikting auyr túrmysyn, ash-jalanash balalar taghdyryn der shaghynda kóresiz de, kelesi nesi bar eken dep elendep otyrghanyn. Jaqsylyq izdeu kemshin, qanday órt, apat, qanqúily is boldy eken dep elegizemiz kóbimiz...

Aqparat tasqynynyng qarqyny kýn sanap ósip keledi. Byltyrghy mereke biyl qasiretterdi eske týsiretin әldebir data yaky eleusiz kýnning biri bolyp shygha kelui bek mýmkin. Búrnaghy jylghy oqighalar tizbegi qazir alys bir ghasyrlardaghy ertegi men anyz aralas әngime sekildi. Al keyde alys ghasyrlar túnghiyghynan jetken aqpar kýni keshe bolghanday kórinetini qyzyq...

Ghalamtor-internet qazaq qoghamyna engeli kóp bolghan joq. Az uaqytta әlem torlasyp ýlgerdi. Keshegi janalyq - janalyq bolmay qaldy. Býgingi janalyq sol zamatta eskirip ýlgeredi. Dәl qazirgi janalyghynyz әldekimderding әldekimderden estigen әngimesi boluy mýmkin... Afrikadaghy әldebir taypa kósemining ólimin, Amerikadaghy geylerding sheruin, Aughandaghy әielding ayanyshty halin, Ýndistandaghy jalang ayaq kem-ketikting auyr túrmysyn, ash-jalanash balalar taghdyryn der shaghynda kóresiz de, kelesi nesi bar eken dep elendep otyrghanyn. Jaqsylyq izdeu kemshin, qanday órt, apat, qanqúily is boldy eken dep elegizemiz kóbimiz...

Aqparat tasqynynyng qarqyny kýn sanap ósip keledi. Byltyrghy mereke biyl qasiretterdi eske týsiretin әldebir data yaky eleusiz kýnning biri bolyp shygha kelui bek mýmkin. Búrnaghy jylghy oqighalar tizbegi qazir alys bir ghasyrlardaghy ertegi men anyz aralas әngime sekildi. Al keyde alys ghasyrlar túnghiyghynan jetken aqpar kýni keshe bolghanday kórinetini qyzyq...

Ghalamtor - eski men jananyn, ótken men bolashaqtyn, qatigezdik pen meyirimnin, bar men joqtyng miday aralasqan ortasy. Óz qasyndaghy oqighagha, iske, týrli taghdyrgha nazar salmauynyz mýmkin, biraq ózge qiyrdaghy qily taghdyrgha kóz monshaghynyzdy ýzesiz. Eng bastysy, qanday aqparat oqysanyz da, soghan say jauap qaldyruynyzgha, pikir bildiruge qúqynyz bar. Siz sayasattanushy, mәdeniyettanushy, bolmasa filosof yaky әldebir salanyng ghalymy boluynyz shart emes, kózqarasynyz ózinizge, jazynyz, qaldyrynyz, shamyna tiyiniz, synanyz, mineniz, alghys aitynyz - erik aldynyzdaghy kompiuterding perne taqtasyna basylghan sausaqtarynyzda. Tintuirinizben tintuirlep jýrip, el kórmegendi, el oqymaghandy, el estimegendi tabynyz da, dostarynyzgha, óziniz kórmegen tanystarynyzgha, әleumettik jelidegi maydandastarynyzgha, ooo, ol týgili kórmesten, tanymastan sizge keri opponent, qarsylas bolyp ýlgirgen, birinizdi-biriniz únatpaytyn әldebir bәsekelesterinizge laqtyra salynyz. Únatuy da, únatpauy da mýmkin. Pikirtalas. Pikirding san aluandyghy demokratiyanyng ólshemi. Solay ma eken?! Ony kim aitty eken, kim shyghardy eken? Bilmeymin... Endi siz qúqylysyz, esh qymsynbastan, múnym qalay bolar eken dep oilanbastan, aghayynnyn, meyli ol kim bolsa, ol bolsyn, jaghasynan alasyz, tyghylyp otyryp komment jazasyz, tasada túryp tas laqtyrasyz. Qoy deytin eshkim joq. Mine, erkindik! Alpystaghy aghanyng jazbasyna besikten beli shyqpastan Internet әlemin kezgen әldebir boqmúryn sinbire salady. Onyng jaqtastary kóp-aq, birdene dep qarsy shyghar bolsanyz, bitti, bir top shuyldaq qaqyryp-týkirip, aq iyti men kók iytin kezek júmsauy mýmkin. Saq bolynyz! Internetshil bala demekshi, onyng nemen ainalysyp, neni oqyp, neni kórip otyrghanyn qadaghalaytyn ata-ana kerek. Alayda ghalamtor týgili, kompiuterding tintuirin ústap kórmegen keybir otaghasy men otanasy ony qalay qadaghalamaq?

Ghalamtor - yshqynular men ysqyrulardyn, aighay men sýrennin, ýnsizdik pen momaqan armannyn, izgi oy men ibilistik arpylystyng jәshigi. Qoqysqa toly. Keregin alynyz. Biraq keregin tabu onay emesin kókeyge bekem saqtanyz. Kereksizdi dereksiz taba salu jyldam. Jelilerding kýn qúrghatpay aldynda otyrsanyz, oqymysty bolyp shygha kelesiz. Sansyz sifrlardy, ghylymnyng әr salasyn, anyqtamalyqtar men ensiklopediyalardy bir óziniz mengerip alghanday sezinesiz, alayda... Alayda eshtene oqymaghanynyz, eshtenening úshyghyna jete almaghanynyz taghy ras. Múndaghynyng bәri saghym sekildi, tez oqisyz, tez óshedi. Sizding jeliler shoghyrynan tapqan әldebir kórsetkishter men taldaularynyzdy, әldebir tarihy tújyrym men pәlsapalyq oilarynyzdy ózgeler oqyp, osynyng bәrin qaydan biledi dep auyzdaryn ashady. Sizdi danyshpan sanaydy. Sizding kózqaras, tújyrym dep baghalaydy. Siz endi túlghasyz. Biraq keudenizding quys ekenin óziniz ghana bilesiz... Ony jasyrasyz. Sondyqtan da ózge bolyp ómir sýresiz. Ózgeni ózinizge ainaldyryp ómir sýresiz. Sol bir asyl sózdi aitu ýshin, sol bir tújyrymdy jasau ýshin san ailap kitaptar aqtarghan, tәjiriybeler jasaghan әldebir oishyl yaky ghalym úmyt qalghan. Onyng oiyn teris ainaldyryp, siz paydalandynyz. Sheksiz resurstardy qoldandynyz. Onyng ózi qabilet! Biraq... Endi birde óz oiynyzdy eki qarap óndemesten, ózinizding әleumettik jelidegi paraqshanyzgha sýngitip kep jiberdiniz. Eng bastysy, jazbanyzdyng grammatikalyq qatelikterine, oi-mazmúndyq úrda-jyqtyghyna, jarty sóilem, jalang qúrylym ekenine mәn berip jatqan Siz joq, barlyq shekteuler men kedergiler syzylyp tastalghan, soghan qaramastan o bir shetten, ózge qaladan, ózge audannan, ózge auyldan әldebir kisi oiynyzdy únatypty. Maqúl. Taghy birnesheuine de jaman әser etpegen kórinedi. Dúrys. Endi kelip basqa bir shetten siz kórmegen, atyn estimegen qaydaghy bireu aqyl aita bastaydy, dúrys emes deydi, sóilemindi týze deydi, ýtir-nýktendi bayqap qoy deydi, sózdi ornymen qoldan deydi, mәdeniyetti bol deydi. Kim ol sonsha búlay aqyl aitatyn? Jatyp kep aryldaysyn. Ózinning jazbandy qorghauyng kerek. Al ol jazbannyng basynda proza, poeziya degen anyqtamalar túrsa, onda tipten kýiip ketesin. Kýnirenesin. Kijinesin. Ózge azdaghan oqyrmanynyzgha qyzyq kerek, ortagha may qúya týsedi. Bireui «ep» deydi, endi biri «shoq» deydi. Bireui júbatqansidy, taghy biri saghan jany ashyghansyp, eki jaqtyng da kónilin jyqpay, «...endi dúrysyraq, onsha ýlken aghattyq ta joq sekildi... biraq...» dep mýlәiimsiydi. Tanymaytyn qasyna qaraday ósh bop, sәl jyly sóz aitqan pikirlesine jýreging eljirep sala beredi. Mine, býgingi ghalamtor әdebiyeti. «Shóp te - ólen, shónge de - ólen». Sóilem qúray bilsen, jazushysyn. Onday ataqty saghan eshkim bergen joq, jeke paraqshana, bolmasa ózinning blogyna, yaky saytyna ilip qoy. Saghan qoy degen pende bolmas. Bolyp jatsa, it terisin basyna qaptay sal. Eshkimdi erkinsitpe. Senzuranyng zamany ótken. Birte-birte kitaptyng da «modydan» qalaryn ishiniz sezip jýr. At shygharudyng tóte joly sarghayghan jurnaldar men gazetterding betinde kóldey bolyp túru emesin ekining biri biledi. Áleumettik tobynyz, sizdi jaqtaytyndar men jaqtamaytyndar qansha kóp bolsa, sonsha jaqsy. Oiynyzgha kelgenin tize beriniz. Bәri antarylyp qaraydy, óleninizdi ózining «tildey jazbalaryna» (mikroblog) kóshirip alady. Sizdi arnayy qorghaytyn advokattarynyz solar... Demek, әdebiyetting ózindik oqyrmandary barshylyq. Olardyng qalay toptasqany, ainalanyzgha qalay jinalghanyn óziniz de bilip otyrsyz...

Ghalamtor - tútasqan әlem. Órmekshining tory dersiz. Endi shynayy sýiispenshilikting ornyn, jyltyry mol virtualidy mahabbat, shynayy aralas-qúralas dostyqtyng ornyn virtualidy syilastyq basyp keledi. Tek kógildir saghymdy ghalamtorlardyng ishinde san men sifrlardyn, әldebir ataular men ózine ýsh qaynasa sorpasy qosylmaytyn esimderding jaqynysyz... Qazir tanysynyzdan ajyrap, tanymasynyzdy jaqyn tútatyn mezgil. IYirimine essiz ýnilgen keybir jandar onyng tútqynyna da ainalyp ýlgergen. Jalghyzdyq pen kýizelisting asau tolqyndaryna jútylghandar qanshama? Búiyghy, jadau-jýdeu... Búl da bir ótpeli kezeng shyghar. Jamandyghyn aityp tauysa almaysyz, al jaqsylyghy da úshan-teniz. Tek sony ornymen paydalana bilsek, mýmkindigin barynsha yqtiyatpen jýzege asyryp, adamy qalpymyzdy nyqtap, bilimimizdi asyrugha júmsasaq. Akademiyalyq kitaphanalardyng ornyn Internet basa almaydy. Biraq onyng da ghylymy tegeurini sheksiz. Tek azdaghan mәdeniyet kerek... Ghalamtor mәdeniyetin erte iygermeu ózimizge syn. Internetting iyirtpegine týsip, bylyqqandar men ylyqqandardyng qarmaghyn qapqan úrpaqty sauyqtyru ýshin últtyq immuniytetting kýshi jetkilikti boluy lәzim. Al oghan shamamyz jetpese mylqau úrpaq pen soqyr jetkinshek, kereng óspirim qaulaydy. Qazir sol dәuirding basy. Bolu men borday tozudyng arasy...

Til men dinnin, dil men ruhtyng synalar túsy. Qoly jetkender kóp, oiy jetkender az. Ghalamtor arqyly gharyshty iygerip jatqandar kóp, al kerisinshe ózin ózi iygere almay jatqandar da sansyz. Osy tústa meni tolghandyratyny, bizding elding Internet resursynyng tym qarabayyrlyghy. Qazir tek aqparat almasu, әdeby tendensiyanyng belgili bir ainalymy, jurnalistikalyq izdenuge ghana mәn berip otyrghandaymyz. Belgili bir salalyq mamandyqtar, aitalyq, naqty ghylym qazaqsha sóilemek týgili, atymen joq. Ghalamtordan ghylymy janalyqtardy taba almaysyz. Ózimizding eldegi ghalymdardyng enbekteri men tújyrymdary da orys tilinde byldyrlaydy. O, nege? Ol týgili, biz kimdi bayytyp, kimdi qorghap otyrmyz osy? Nege qazaqtyng ózining «mail.ru», «facebook.com», «twitter» sekildi jelileri joq? Nege sol joqtyng ornyn toltyratyn mamandar, sol ýshin enbek etetin jetkinshekter joq? Olar bar bolsa, onda nege sony qoldaytyn Ýkimetimiz joq? Qashanghy ózge elding shekpenin kiygenimizge marqayamyz? Qashanghy óz dýniyemizdi ózimiz tútynatyn kezdi armandaumen ótemiz?
M. Haydegger tehnikamen til tabyspay, adamzat órkeniyeti algha ozbasyn amanattaydy. Oishyldyng ótken ghasyrda aitqan tolghamynyng kezenine endi jettik. Úly dýbirde atymyz oza ma, әlde... Siz ben bizge baylanysty.

Abai.kz