"Auyl jastary" degende kóz aldymyzgha tonnyng ishki bauynday toptasyp jýrgen auyldyng jastary keledi. Qaladaghy ótip jatqan qauyrt tirshilikten kóz ashpaytyn qalalyq jastarmen salystyrghanda auyl jastarynyng keshteri kónildirek ótetindey kórinedi. Mýmkin olay da emes shyghar. Dese de, songhy kezderi auyldyng taza auasy men erkindiginen jastarymyz qalanyng asfalitti kóshelerine úmtylady. Qalagha nege qyzyghady osy?

Auyldyng keshi
Qaymaghy búzylmaghan qay auyldy alyp qarasaq ta, jastar jaghy kesh batysymen mindetti týrde seruenge shyghady. Jigitter jaghy bas qosyp, auyldyng shang kóshelerin jana kórgendey aralaydy kelip, aralaydy. Bir ýige basqa auyldan, ya bolmasa qaladan bir boyjetken kelip jatqanyn estise boldy, sol ýiding manayyn toruyldaytyny da jastardyng әdepti әdeti. Qyzdy ýiinen iytin ýrgizip jýrip, ysqyryghy jer jaryp zorgha degende shygharyp alady. Sodan qyzdy agha-jengesi ýiine qayta quyp kirgizgenshe, әngimelesip mәz bolysyp qalady. Endi biri „aqyryndap„ araq-sharaptyng dәmin tatyp, tang atqansha auyldyng úiyghan shyrqyn búzatyn edi. Bir oilap qarasang uaqytty bosqa ótkizu. Qayda soghylaryn bilmey zerigip jýrgen jastar odan basqa nemen ainalyssyn?! Jalyndaghan jastyq shaqta bir orynda otyru mýmkin emes. Osylaysha auylymyzdyng jastary qalyptasqan „dәstýr„ boyynsha keshke qaray qydyrysty bastaydy.
Auru qalsa da, «agent» qalmaydy

"Auyl jastary" degende kóz aldymyzgha tonnyng ishki bauynday toptasyp jýrgen auyldyng jastary keledi. Qaladaghy ótip jatqan qauyrt tirshilikten kóz ashpaytyn qalalyq jastarmen salystyrghanda auyl jastarynyng keshteri kónildirek ótetindey kórinedi. Mýmkin olay da emes shyghar. Dese de, songhy kezderi auyldyng taza auasy men erkindiginen jastarymyz qalanyng asfalitti kóshelerine úmtylady. Qalagha nege qyzyghady osy?

Auyldyng keshi
Qaymaghy búzylmaghan qay auyldy alyp qarasaq ta, jastar jaghy kesh batysymen mindetti týrde seruenge shyghady. Jigitter jaghy bas qosyp, auyldyng shang kóshelerin jana kórgendey aralaydy kelip, aralaydy. Bir ýige basqa auyldan, ya bolmasa qaladan bir boyjetken kelip jatqanyn estise boldy, sol ýiding manayyn toruyldaytyny da jastardyng әdepti әdeti. Qyzdy ýiinen iytin ýrgizip jýrip, ysqyryghy jer jaryp zorgha degende shygharyp alady. Sodan qyzdy agha-jengesi ýiine qayta quyp kirgizgenshe, әngimelesip mәz bolysyp qalady. Endi biri „aqyryndap„ araq-sharaptyng dәmin tatyp, tang atqansha auyldyng úiyghan shyrqyn búzatyn edi. Bir oilap qarasang uaqytty bosqa ótkizu. Qayda soghylaryn bilmey zerigip jýrgen jastar odan basqa nemen ainalyssyn?! Jalyndaghan jastyq shaqta bir orynda otyru mýmkin emes. Osylaysha auylymyzdyng jastary qalyptasqan „dәstýr„ boyynsha keshke qaray qydyrysty bastaydy.
Auru qalsa da, «agent» qalmaydy
Mine, mine internetting taghy bir janalyghy mayl.ru agent degen payda bolyp, auyl jastaryna taptyrmas tamasha ermek boldy. Jasatar ýshin dәl oilap tabylghanday. Kompiuterdi qoyyp, úyaly telefongha deyin enip alghan búl baylanys qúralynyng tiyimdiligi aitpasa da týsinikti. Biraq, habarlasugha ontayly bolu ýshin oilap tapqan baylanys qúraly býginde jastardyng ish pystyrmas ermegi ghana bolyp jýr. Mektep jasyndaghylardan bastap mektep ýlken bir qyzmetting qúlaghyn ústap jýrgenderge deyin týgeli derli úyaly telefondaryna qadala qarap agentte otyrady. Virtualdy ómirge әbden berilip ketken. Qayda jýrse de, qoldarynan telefondary týspey, statusqa «Gulyay», «Pivo», «Gde ya?!» dep jazyp qoyyp, kónilderi jartylay bolsa da osy agentting auylynda. Jastar arasynda «agentshilerdin» qatary kýn sayyn, saghat sayyn qarqyndap artuda. Mahabbat ta osynda, dostar da osynda, tuystar da osynda. Kimmen әngimelesking kelse, ózing bilesin. Keyde, tipti, agenttegi tanystyq ýilenuge de әkelip jatady. Agent - «jengetay».
Altyn uaqyt bosqa ótip jatyr...
Al úyaly baylanys men internet jelisi joq auyldar sol búrynghy «dәstýrmen» әli de jýr. Sonday auyldardyng birinde jalyndaghan jastar bir-birin úyaly telefonsyz-aq onay tauyp alady eken. Ymyrt jabyla keshke qaray әdetinshe dalagha shyqqandardyng biri ózindik әuenmen ysqyrady eken. Qalghandary sol dauysqa qaray bet alyp, jinala bastaydy. Eshqanday telefonnyng da, agentting de keregi joq. Ishteri pysqanda jastardyng oilap tappaytyny joq. Amal qansha? Osynday amal-әdisterge jýginuge tura keledi.
Qarap otyryp, jastardyng altyn uaqyty bosqa osylay birkelki, bir-birinen ainymaytyn kýndermen ótip jatqany kýidiredi. Jastyq shaq ómir boyy este qalarlyq uaqyt. Al olar keyin neni esterine almaq?! Auyldyng shang kóshelerin kýnde keshke kezgenderin be?!
Jastargha jaghday jasala ma?
Jastardyng zaya ketip jatqan uaqyttarynyng birden bir sebebi auyldarda arnayy bos uaqytty ótkizu ýshin jasalmaghan jaghday. Jastargha arnalghan ortalyqtar men mәdeniyet ýileri júmystaryn tiyisti dengeyde atqarmaytyn kórinedi. Jyldyq esep ýshin olar, әiteuir, qajeti bolsyn-bolmasyn mәdeny sharalaryn ótkizip, bir tiyngha paydasy joq qújattardy ýiip-tógip jinap qoyady. Solardyng ishinde jastar ýshin úiymdastyrlyp jatqan shara dep aiyna bir ret ótkiziletin by keshteri shyghar. Onyng ózi kóp jaghdayda dúrys úiymdastyryla qoymaydy. Sonda jastardyng jastyq shaqtaghy uaqytyn baghalamaghany ma, әlde manyzdy dep sanamaghany ma? Osydan kelip, jastarymyz uaqytyn bosqa ótkizuleri bastalady. Eger jastargha arnalghan ortalyqtar men mәdeniyet ýilerining qyzmetkerleri olargha arnap qyzyqty keshterdi jii úiymdastyryp jýrse, mýmkin olar uaqytyn basqasha ótkizer me edi? Múnday sharalar jastardyng ruhany jaghynan damuyna da jaqsy әserin tiygizer edi. Oilanyzdarshy, keshke qaray, aulada qoldaryna syra men shylym ústap jýrgenin kórgenshe, kónildenip otyrghan jastardy mәdeny sharanyng ortasynda kórgen dúrys bolady emes pe?! Alys auyldargha sport seksiyalarynyng júmys istemeui taghy bar. Múndaydy estigen mәdeny qyzmetkerler «Jastar mәdeny sharalargha kelmeydi, ondaygha qyzyqpaydy» dep aqtalary anyq. Biraq, ózimiz kórip jýrgendey, auyldyq jerlerde konsert nemese bir jaqsy kesh úiymdastyrsa, bәri sol jerge lezde jinala qalatyny shyndyq ghoy. Qalalyqtargha qaraghanda auyldarda konsertpen kelgen әrtisterdi óte jaqsy qabyldaydy. Kelgenshe asyq bolyp, taghatsyzdana kýtedi. Bәri bir adamday baryp, jaqsy kónil-kýimen qaytady. Al әrtisterding auyldargha konsertpen bara qoymaytynyn oilasan, taghy da ishing kýiedi. Naghyz kórermender auylda ghoy...
Oqu men júmystyng beyneti
Búl aityp otyrghandardyng bәri jastardyng uaqyttaryn qalay ótkizetinine qatysty mәseleler ghana. Al, auyl jastarynyng oqugha týsui men júmysqa túruy - óz aldyna bólek mәsele. Qalagha baryp, oqimyz degen jastar talay әure-sarsangha týsedi. Múndaylardyng talayyn kórdik. Oghan qosa, olar qala ómirine birden daghdylanyp ta kete almaydy. Oqugha aqysyz týsu ýshin de qalalyqtarmen salystyrghanda auyl jastaryna manday terin tóguge tura keledi. Sol sebepti bolar, auyldyng biraz jastary oqusyz, joghary bilimsiz auylda qalyp qoyady. Ókinishti, әriyne...
Qalada bilim alghandardyng ishinde "auyl" dese aldyndaghy astaryn ysyryp qoyyp, auylgha tartyp túratyn jastardy búl kýnderi kezdestiru qiyn. Songhy jyldary joghary oqu oryndaryn bitirgen jas mamandardy auyldy damytugha shaqyrghan «Diplommen - auylgha!», «Auylgha kel, jas maman!» degen ýndeu jastar arasynda qoldau tabuda. Sol patriottyq kóterinki sezimmen auylgha qanattanyp barghan jastargha jergilikti әkimdik qoldau kórsetip, materialdyq jәne túrghyn ýy mәselesin der kezinde sheship bermese olar auylgha sinbeydi, erten-aq basqa jaqtan jyly oryn izdep ketedi. Eger solay bolsa auyldy qalay týletip, gýldendiremiz?!
Júmys mәselesi kóp jyldar boyy auyl jastarynyng aldynda túrghan qiynshylyqtardyng biri edi. Biraq, songhy kezderi onyng sheshimi tabylghanday boldy. «Júmyspen qamtu-2020» baghdarlamasy bilim berip, júmysqa da ornalastyrudy qamtamasyz etedi. Alayda, búl mýmkindikterdi jastarymyzdyng bәri birdey paydasyna jaratapay otyrghanyn jasyrudyng qajeti joq. Onyng sebebi týsinikti de. Ózi qalamaghan mamandyqpen eshkimning de júmys istegisi kelmeydi. Búl adamnyng ómirge degen qúlshynysyn birshama bәsendetip jiberetindey. Al, qalaghan oqu oryndaryna bәrining qoly jetimdi bola bermeydi ghoy. Shyghysta oqu arzan eken dep shulap edi, onyng quanyshyn úzaqqa jetkizbedi. Áp-sәtte-aq oqudyng baghasy asqaqtap shygha keldi.
Aqyry amaly qalmaghan jastar auyldan, qaladan tabylghan júmystyng birine túryp, kýn kóre bastaydy. Al osylardyng ishinde aqyldy, talantty jastar qanshama desenizshi.
Auyldan nege qashady?
Onsyz da enseleri týsip jýrgen jastargha auylda qyzyq ta qalmaghan ghoy. Teatrgha, konsertke, kinogha bara almaydy. Qalada bolsa, merekelik sharalar jii ótedi, jastardyng kónildi ortasy qala bolghandyqtan bәrining osynda qalghylary keletin kórinedi. Joghary biliming bolsa da, bolmasa da, qaladan jalaqysy mardymdy júmys ta tabugha bolady. Sondyqtan da, jastardyng kóbisi qazir qalany jaghalauda. Al, auyl sol búrynghysynsha jastardyng quatynan aiyrylyp, qala berude.
Auyldy kórkeytu ýshin talay iygi ister atqarylyp-aq jatyr. Biraq onyng jastargha kómegi kem de kem. Al jastar úiymdary san jaghynan artqanymen, sapa jaghynan әli de kónil kónshiterlik emes. Sol sebepti jastardyng bos uaqytyn dúrys paydalanuyn úiymdastyru - búl jastar sayasatynyng ózekti mәselelerining birine ainalu kerek. "Ýirek -qazsyz kól jetim» demekshi, sol sekildi kóshesinde kýlip-oynap jastary jýrmese, auyldyng ajary tayghanday bolady.
Elding bolashaghy kimderding qolynda?
«Biz óz bolashaghymyzdyng qúrylysyn jasaymyz - Biz jana Qazaqstan túrghyzamyz!» dep, jastar týrli aksiyalaryn kóz qylyp ótkizip jatady. Osylardy estip, «Eski Qazaqstanda óz ornyn taba almay jýrip, Jana Qazaqstandy qalay qúrmaqshy eken?» dep keyip ketesing key kezderi.
«Jastyq shaq ózining bolashaghymen baqytty!Biz ýshin alynbaytyn biyikter joq!» dep jastar úiymdary úrandatyp jatady. Jalyndy sózderding shyn mәnisinde jalyny joqtyghyn amalsyz moyyndauymyz kerek.
Jastar - elimizding bolashaghy bolsa, onda elding bolashaghy ýshin jaghday jasalyp, auylymyz da, qalamyz da sol jastardyng kýshimen kórkeye bersin.

Madina QAYNAROVA
Óskemen qalasy

Abai.kz