"اۋىل جاستارى" دەگەندە كوز الدىمىزعا توننىڭ ىشكى باۋىنداي توپتاسىپ جۇرگەن اۋىلدىڭ جاستارى كەلەدى. قالاداعى ءوتىپ جاتقان قاۋىرت تىرشىلىكتەن كوز اشپايتىن قالالىق جاستارمەن سالىستىرعاندا اۋىل جاستارىنىڭ كەشتەرى كوڭىلدىرەك وتەتىندەي كورىنەدى. مۇمكىن ولاي دا ەمەس شىعار. دەسە دە، سوڭعى كەزدەرى اۋىلدىڭ تازا اۋاسى مەن ەركىندىگىنەن جاستارىمىز قالانىڭ ءاسفالتتى كوشەلەرىنە ۇمتىلادى. قالاعا نەگە قىزىعادى وسى؟

اۋىلدىڭ كەشى
قايماعى بۇزىلماعان قاي اۋىلدى الىپ قاراساق تا، جاستار جاعى كەش باتىسىمەن مىندەتتى تۇردە سەرۋەنگە شىعادى. جىگىتتەر جاعى باس قوسىپ، اۋىلدىڭ شاڭ كوشەلەرىن جاڭا كورگەندەي ارالايدى كەلىپ، ارالايدى. ءبىر ۇيگە باسقا اۋىلدان، يا بولماسا قالادان ءبىر بويجەتكەن كەلىپ جاتقانىن ەستىسە بولدى، سول ءۇيدىڭ ماڭايىن تورۋىلدايتىنى دا جاستاردىڭ ادەپتى ادەتى. قىزدى ۇيىنەن ءيتىن ۇرگىزىپ ءجۇرىپ، ىسقىرىعى جەر جارىپ زورعا دەگەندە شىعارىپ الادى. سودان قىزدى اعا-جەڭگەسى ۇيىنە قايتا قۋىپ كىرگىزگەنشە، اڭگىمەلەسىپ ءماز بولىسىپ قالادى. ەندى ءبىرى „اقىرىنداپ„ اراق-شاراپتىڭ ءدامىن تاتىپ، تاڭ اتقانشا اۋىلدىڭ ۇيىعان شىرقىن بۇزاتىن ەدى. ءبىر ويلاپ قاراساڭ ۋاقىتتى بوسقا وتكىزۋ. قايدا سوعىلارىن بىلمەي زەرىگىپ جۇرگەن جاستار ودان باسقا نەمەن اينالىسسىن؟! جالىنداعان جاستىق شاقتا ءبىر ورىندا وتىرۋ مۇمكىن ەمەس. وسىلايشا اۋىلىمىزدىڭ جاستارى قالىپتاسقان ء„داستۇر„ بويىنشا كەشكە قاراي قىدىرىستى باستايدى.
اۋرۋ قالسا دا، «اگەنت» قالمايدى

"اۋىل جاستارى" دەگەندە كوز الدىمىزعا توننىڭ ىشكى باۋىنداي توپتاسىپ جۇرگەن اۋىلدىڭ جاستارى كەلەدى. قالاداعى ءوتىپ جاتقان قاۋىرت تىرشىلىكتەن كوز اشپايتىن قالالىق جاستارمەن سالىستىرعاندا اۋىل جاستارىنىڭ كەشتەرى كوڭىلدىرەك وتەتىندەي كورىنەدى. مۇمكىن ولاي دا ەمەس شىعار. دەسە دە، سوڭعى كەزدەرى اۋىلدىڭ تازا اۋاسى مەن ەركىندىگىنەن جاستارىمىز قالانىڭ ءاسفالتتى كوشەلەرىنە ۇمتىلادى. قالاعا نەگە قىزىعادى وسى؟

اۋىلدىڭ كەشى
قايماعى بۇزىلماعان قاي اۋىلدى الىپ قاراساق تا، جاستار جاعى كەش باتىسىمەن مىندەتتى تۇردە سەرۋەنگە شىعادى. جىگىتتەر جاعى باس قوسىپ، اۋىلدىڭ شاڭ كوشەلەرىن جاڭا كورگەندەي ارالايدى كەلىپ، ارالايدى. ءبىر ۇيگە باسقا اۋىلدان، يا بولماسا قالادان ءبىر بويجەتكەن كەلىپ جاتقانىن ەستىسە بولدى، سول ءۇيدىڭ ماڭايىن تورۋىلدايتىنى دا جاستاردىڭ ادەپتى ادەتى. قىزدى ۇيىنەن ءيتىن ۇرگىزىپ ءجۇرىپ، ىسقىرىعى جەر جارىپ زورعا دەگەندە شىعارىپ الادى. سودان قىزدى اعا-جەڭگەسى ۇيىنە قايتا قۋىپ كىرگىزگەنشە، اڭگىمەلەسىپ ءماز بولىسىپ قالادى. ەندى ءبىرى „اقىرىنداپ„ اراق-شاراپتىڭ ءدامىن تاتىپ، تاڭ اتقانشا اۋىلدىڭ ۇيىعان شىرقىن بۇزاتىن ەدى. ءبىر ويلاپ قاراساڭ ۋاقىتتى بوسقا وتكىزۋ. قايدا سوعىلارىن بىلمەي زەرىگىپ جۇرگەن جاستار ودان باسقا نەمەن اينالىسسىن؟! جالىنداعان جاستىق شاقتا ءبىر ورىندا وتىرۋ مۇمكىن ەمەس. وسىلايشا اۋىلىمىزدىڭ جاستارى قالىپتاسقان ء„داستۇر„ بويىنشا كەشكە قاراي قىدىرىستى باستايدى.
اۋرۋ قالسا دا، «اگەنت» قالمايدى
مىنە، مىنە ينتەرنەتتىڭ تاعى ءبىر جاڭالىعى مايل.رۋ اگەنت دەگەن پايدا بولىپ، اۋىل جاستارىنا تاپتىرماس تاماشا ەرمەك بولدى. جاساتار ءۇشىن ءدال ويلاپ تابىلعانداي. كومپيۋتەردى قويىپ، ۇيالى تەلەفونعا دەيىن ەنىپ العان بۇل بايلانىس قۇرالىنىڭ تيىمدىلىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بىراق، حابارلاسۋعا وڭتايلى بولۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان بايلانىس قۇرالى بۇگىندە جاستاردىڭ ءىش پىستىرماس ەرمەگى عانا بولىپ ءجۇر. مەكتەپ جاسىنداعىلاردان باستاپ مەكتەپ ۇلكەن ءبىر قىزمەتتىڭ قۇلاعىن ۇستاپ جۇرگەندەرگە دەيىن تۇگەلى دەرلى ۇيالى تەلەفوندارىنا قادالا قاراپ اگەنتتە وتىرادى. ۆيرتۋالدى ومىرگە ابدەن بەرىلىپ كەتكەن. قايدا جۇرسە دە، قولدارىنان تەلەفوندارى تۇسپەي، ستاتۋسقا «گۋليايۋ»، «پيۆو»، «گدە يا؟!» دەپ جازىپ قويىپ، كوڭىلدەرى جارتىلاي بولسا دا وسى اگەنتتىڭ اۋىلىندا. جاستار اراسىندا «اگەنتشىلەردىڭ» قاتارى كۇن سايىن، ساعات سايىن قارقىنداپ ارتۋدا. ماحاببات تا وسىندا، دوستار دا وسىندا، تۋىستار دا وسىندا. كىممەن اڭگىمەلەسكىڭ كەلسە، ءوزىڭ بىلەسىڭ. كەيدە، ءتىپتى، اگەنتتەگى تانىستىق ۇيلەنۋگە دە اكەلىپ جاتادى. اگەنت - «جەڭگەتاي».
التىن ۋاقىت بوسقا ءوتىپ جاتىر...
ال ۇيالى بايلانىس مەن ينتەرنەت جەلىسى جوق اۋىلدار سول بۇرىڭعى «داستۇرمەن» ءالى دە ءجۇر. سونداي اۋىلداردىڭ بىرىندە جالىنداعان جاستار ءبىر-ءبىرىن ۇيالى تەلەفونسىز-اق وڭاي تاۋىپ الادى ەكەن. ىمىرت جابىلا كەشكە قاراي ادەتىنشە دالاعا شىققانداردىڭ ءبىرى وزىندىك اۋەنمەن ىسقىرادى ەكەن. قالعاندارى سول داۋىسقا قاراي بەت الىپ، جينالا باستايدى. ەشقانداي تەلەفوننىڭ دا، اگەنتتىڭ دە كەرەگى جوق. ىشتەرى پىسقاندا جاستاردىڭ ويلاپ تاپپايتىنى جوق. امال قانشا؟ وسىنداي امال-ادىستەرگە جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى.
قاراپ وتىرىپ، جاستاردىڭ التىن ۋاقىتى بوسقا وسىلاي بىركەلكى، ءبىر-بىرىنەن اينىمايتىن كۇندەرمەن ءوتىپ جاتقانى كۇيدىرەدى. جاستىق شاق ءومىر بويى ەستە قالارلىق ۋاقىت. ال ولار كەيىن نەنى ەستەرىنە الماق؟! اۋىلدىڭ شاڭ كوشەلەرىن كۇندە كەشكە كەزگەندەرىن بە؟!
جاستارعا جاعداي جاسالا ما؟
جاستاردىڭ زايا كەتىپ جاتقان ۋاقىتتارىنىڭ بىردەن ءبىر سەبەبى اۋىلداردا ارنايى بوس ۋاقىتتى وتكىزۋ ءۇشىن جاسالماعان جاعداي. جاستارعا ارنالعان ورتالىقتار مەن مادەنيەت ۇيلەرى جۇمىستارىن ءتيىستى دەڭگەيدە اتقارمايتىن كورىنەدى. جىلدىق ەسەپ ءۇشىن ولار، ايتەۋىر، قاجەتى بولسىن-بولماسىن مادەني شارالارىن وتكىزىپ، ءبىر تيىنعا پايداسى جوق قۇجاتتاردى ءۇيىپ-توگىپ جيناپ قويادى. سولاردىڭ ىشىندە جاستار ءۇشىن ۇيىمداستىرلىپ جاتقان شارا دەپ ايىنا ءبىر رەت وتكىزىلەتىن بي كەشتەرى شىعار. ونىڭ ءوزى كوپ جاعدايدا دۇرىس ۇيىمداستىرىلا قويمايدى. سوندا جاستاردىڭ جاستىق شاقتاعى ۋاقىتىن باعالاماعانى ما، الدە ماڭىزدى دەپ ساناماعانى ما؟ وسىدان كەلىپ، جاستارىمىز ۋاقىتىن بوسقا وتكىزۋلەرى باستالادى. ەگەر جاستارعا ارنالعان ورتالىقتار مەن مادەنيەت ۇيلەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ولارعا ارناپ قىزىقتى كەشتەردى ءجيى ۇيىمداستىرىپ جۇرسە، مۇمكىن ولار ۋاقىتىن باسقاشا وتكىزەر مە ەدى؟ مۇنداي شارالار جاستاردىڭ رۋحاني جاعىنان دامۋىنا دا جاقسى اسەرىن تيگىزەر ەدى. ويلاڭىزدارشى، كەشكە قاراي، اۋلادا قولدارىنا سىرا مەن شىلىم ۇستاپ جۇرگەنىن كورگەنشە، كوڭىلدەنىپ وتىرعان جاستاردى مادەني شارانىڭ ورتاسىندا كورگەن دۇرىس بولادى ەمەس پە؟! الىس اۋىلدارعا سپورت سەكتسيالارىنىڭ جۇمىس ىستەمەۋى تاعى بار. مۇندايدى ەستىگەن مادەني قىزمەتكەرلەر «جاستار مادەني شارالارعا كەلمەيدى، وندايعا قىزىقپايدى» دەپ اقتالارى انىق. بىراق، ءوزىمىز كورىپ جۇرگەندەي، اۋىلدىق جەرلەردە كونتسەرت نەمەسە ءبىر جاقسى كەش ۇيىمداستىرسا، ءبارى سول جەرگە لەزدە جينالا قالاتىنى شىندىق عوي. قالالىقتارعا قاراعاندا اۋىلداردا كونتسەرتپەن كەلگەن ارتىستەردى وتە جاقسى قابىلدايدى. كەلگەنشە اسىق بولىپ، تاعاتسىزدانا كۇتەدى. ءبارى ءبىر ادامداي بارىپ، جاقسى كوڭىل-كۇيمەن قايتادى. ال ارتىستەردىڭ اۋىلدارعا كونتسەرتپەن بارا قويمايتىنىن ويلاساڭ، تاعى دا ءىشىڭ كۇيەدى. ناعىز كورەرمەندەر اۋىلدا عوي...
وقۋ مەن جۇمىستىڭ بەينەتى
بۇل ايتىپ وتىرعانداردىڭ ءبارى جاستاردىڭ ۋاقىتتارىن قالاي وتكىزەتىنىنە قاتىستى ماسەلەلەر عانا. ال، اۋىل جاستارىنىڭ وقۋعا ءتۇسۋى مەن جۇمىسقا تۇرۋى - ءوز الدىنا بولەك ماسەلە. قالاعا بارىپ، وقيمىز دەگەن جاستار تالاي اۋرە-سارساڭعا تۇسەدى. مۇندايلاردىڭ تالايىن كوردىك. وعان قوسا، ولار قالا ومىرىنە بىردەن داعدىلانىپ تا كەتە المايدى. وقۋعا اقىسىز ءتۇسۋ ءۇشىن دە قالالىقتارمەن سالىستىرعاندا اۋىل جاستارىنا ماڭداي تەرىن توگۋگە تۋرا كەلەدى. سول سەبەپتى بولار، اۋىلدىڭ ءبىراز جاستارى وقۋسىز، جوعارى ءبىلىمسىز اۋىلدا قالىپ قويادى. وكىنىشتى، ارينە...
قالادا ءبىلىم العانداردىڭ ىشىندە "اۋىل" دەسە الدىنداعى استارىن ىسىرىپ قويىپ، اۋىلعا تارتىپ تۇراتىن جاستاردى بۇل كۇندەرى كەزدەستىرۋ قيىن. سوڭعى جىلدارى جوعارى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن جاس مامانداردى اۋىلدى دامىتۋعا شاقىرعان «ديپلوممەن - اۋىلعا!»، «اۋىلعا كەل، جاس مامان!» دەگەن ۇندەۋ جاستار اراسىندا قولداۋ تابۋدا. سول پاتريوتتىق كوتەرىڭكى سەزىممەن اۋىلعا قاناتتانىپ بارعان جاستارعا جەرگىلىكتى اكىمدىك قولداۋ كورسەتىپ، ماتەريالدىق جانە تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن دەر كەزىندە شەشىپ بەرمەسە ولار اۋىلعا سىڭبەيدى، ەرتەڭ-اق باسقا جاقتان جىلى ورىن ىزدەپ كەتەدى. ەگەر سولاي بولسا اۋىلدى قالاي تۇلەتىپ، گۇلدەندىرەمىز؟!
جۇمىس ماسەلەسى كوپ جىلدار بويى اۋىل جاستارىنىڭ الدىندا تۇرعان قيىنشىلىقتاردىڭ ءبىرى ەدى. بىراق، سوڭعى كەزدەرى ونىڭ شەشىمى تابىلعانداي بولدى. «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسى ءبىلىم بەرىپ، جۇمىسقا دا ورنالاستىرۋدى قامتاماسىز ەتەدى. الايدا، بۇل مۇمكىندىكتەردى جاستارىمىزدىڭ ءبارى بىردەي پايداسىنا جاراتاپاي وتىرعانىن جاسىرۋدىڭ قاجەتى جوق. ونىڭ سەبەبى تۇسىنىكتى دە. ءوزى قالاماعان ماماندىقپەن ەشكىمنىڭ دە جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى. بۇل ادامنىڭ ومىرگە دەگەن قۇلشىنىسىن ءبىرشاما باسەڭدەتىپ جىبەرەتىندەي. ال، قالاعان وقۋ ورىندارىنا ءبارىنىڭ قولى جەتىمدى بولا بەرمەيدى عوي. شىعىستا وقۋ ارزان ەكەن دەپ شۋلاپ ەدى، ونىڭ قۋانىشىن ۇزاققا جەتكىزبەدى. ءاپ-ساتتە-اق وقۋدىڭ باعاسى اسقاقتاپ شىعا كەلدى.
اقىرى امالى قالماعان جاستار اۋىلدان، قالادان تابىلعان جۇمىستىڭ بىرىنە تۇرىپ، كۇن كورە باستايدى. ال وسىلاردىڭ ىشىندە اقىلدى، تالانتتى جاستار قانشاما دەسەڭىزشى.
اۋىلدان نەگە قاشادى؟
ونسىز دا ەڭسەلەرى ءتۇسىپ جۇرگەن جاستارعا اۋىلدا قىزىق تا قالماعان عوي. تەاترعا، كونتسەرتكە، كينوعا بارا المايدى. قالادا بولسا، مەرەكەلىك شارالار ءجيى وتەدى، جاستاردىڭ كوڭىلدى ورتاسى قالا بولعاندىقتان ءبارىنىڭ وسىندا قالعىلارى كەلەتىن كورىنەدى. جوعارى ءبىلىمىڭ بولسا دا، بولماسا دا، قالادان جالاقىسى ماردىمدى جۇمىس تا تابۋعا بولادى. سوندىقتان دا، جاستاردىڭ كوبىسى قازىر قالانى جاعالاۋدا. ال، اۋىل سول بۇرىنعىسىنشا جاستاردىڭ قۋاتىنان ايىرىلىپ، قالا بەرۋدە.
اۋىلدى كوركەيتۋ ءۇشىن تالاي يگى ىستەر اتقارىلىپ-اق جاتىر. بىراق ونىڭ جاستارعا كومەگى كەم دە كەم. ال جاستار ۇيىمدارى سان جاعىنان ارتقانىمەن، ساپا جاعىنان ءالى دە كوڭىل كونشىتەرلىك ەمەس. سول سەبەپتى جاستاردىڭ بوس ۋاقىتىن دۇرىس پايدالانۋىن ۇيىمداستىرۋ - بۇل جاستار ساياساتىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ بىرىنە اينالۋ كەرەك. "ۇيرەك -قازسىز كول جەتىم» دەمەكشى، سول سەكىلدى كوشەسىندە كۇلىپ-ويناپ جاستارى جۇرمەسە، اۋىلدىڭ اجارى تايعانداي بولادى.
ەلدىڭ بولاشاعى كىمدەردىڭ قولىندا؟
«ءبىز ءوز بولاشاعىمىزدىڭ قۇرىلىسىن جاسايمىز - ءبىز جاڭا قازاقستان تۇرعىزامىز!» دەپ، جاستار ءتۇرلى اكتسيالارىن كوز قىلىپ وتكىزىپ جاتادى. وسىلاردى ەستىپ، «ەسكى قازاقستاندا ءوز ورنىن تابا الماي ءجۇرىپ، جاڭا قازاقستاندى قالاي قۇرماقشى ەكەن؟» دەپ كەيىپ كەتەسىڭ كەي كەزدەرى.
«جاستىق شاق ءوزىنىڭ بولاشاعىمەن باقىتتى!بىز ءۇشىن الىنبايتىن بيىكتەر جوق!» دەپ جاستار ۇيىمدارى ۇرانداتىپ جاتادى. جالىندى سوزدەردىڭ شىن مانىسىندە جالىنى جوقتىعىن امالسىز مويىنداۋىمىز كەرەك.
جاستار - ەلىمىزدىڭ بولاشاعى بولسا، وندا ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاعداي جاسالىپ، اۋىلىمىز دا، قالامىز دا سول جاستاردىڭ كۇشىمەن كوركەيە بەرسىن.

مادينا قايناروۆا
وسكەمەن قالاسى

Abai.kz