Astanada Aziyadaghy ózara yqpaldastyq jәne senim sharalary jónindegi kenesting VI sammiyti ótti. Halyqaralyq forumgha AÓSShK memleketteri men ýkimetterining basshylary qatysty. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev jiyndy ashyp, qatysushy memleketterding kóshbasshylaryna kelgenderi ýshin alghysyn bildirdi.

«Biyl osy Kenesti shaqyru turaly bastamanyng kóterilgenine 30 jyl toldy. Osy kezeng ishinde búl jiyn kópjaqty yntymaqtastyq túghyryna jәne zamanauy diplomatiyanyng halyqaralyq institutyna ainaldy. Keneske 1999 jyly 15 memleket mýshe bolsa, qazir olardyng sany 28-ge jetti. Búl, shyn mәninde, forumnyng Aziya elderi jәne jalpy әlem qauymdastyghy aldyndaghy bedeli arta týskenin kórsetedi. Biz Kuveytting Keneske mýshe bolyp, qatarymyzgha qosylghanyna óte quanyshtymyz», - dedi Qazaqstan preziydenti.

Sammitke jinalghan memleketter basshylary ne turaly aitty?

Resey Preziydenti Vladimir Putiyn:

«Ókinishke qaray, bizding aimaq ýshin qauipsizdikting eng ótkir syn-qaterlerining biri Aughanstan bolyp qala beredi. Áriptester býgin búl turaly aitqan bolatyn. Búl el AQSh pen NATO-nyng 20 jyldan astam әskery qatysuynan, olardyng sayasatynyng sәtsizdiginen keyin terroristik qauip-qaterdi ózdigimen sheshe almady. Biz aughan halqyna okkupasiya jyldarynda keltirilgen zalaldyng ornyn toltyrugha jәne zansyz búghattalghan aughan qarajatyn qayta qalypqa keltiruge shaqyramyz.

Resey Aziyanyng damuy men órkendeuin, sonday-aq osy ónirde ekonomikalyq baylanystar qúrylghanyn qoldaydy Resey Federasiyasy teng qúqyly bólinbes qauipsizdikti qúru ýshin barlyghyn jasap jatyr. Resey tauarlardy jetkizu tizbegin qalpyna keltiru ýshin barlyq kedergilerdi joydy jaqtaydy», - dedi.

Vladimir Putin AÓSShK VI sammiytinde әlemdik qarjy jýiesining júmys prinsipterin qayta qaraudy úsyndy. Ol Aziya elderin ózara esep aiyrysu kezinde últtyq valutalardy paydalanugha shaqyrdy.

Tәjikstan Preziydenti Emomaly Rahmon:

«Resey Federasiyasynyng Preziydenti aimaqta tuyndaghan mәselelerdi tizip shyqty, onyng ishinde Aughanstan aumaghyndaghy kýrdeli jaghday, terrorizm qaupi, ekonomikalyq qiyndyqtar bar.

Vladimir Putinning aituynsha, aimaqqa ashtyq pen әleumettik kýizelis qaupi tónip túr. Ol Resey sauda tizbekterining qalypty júmysyna kedergi keltiretin barlyq jasandy kedergilerdi jongdy jaqtaytynyn aitty», - dedi.

Belarusi Preziydenti Aleksandr Lukashenko:

«KSRO qúlaghannan keyin Batys әlemdik qauipsizdikting kepili bola almady… Bizding bastamalarymyz bólinbeytin, jan-jaqty qamtyghan qauipsizdik arhiytekturasyn qúrugha baghyttalghan. ÚQShÚ, ShYÚ jәne AÓSShK sekildi birlestikterding yntymaqtastyghyn keneytu Euraziyalyq kenistikti tabysty damytudyng jәne osy úiymdargha engen memleketterding qauipsizdigin nyghaytudyng myqty irgetasy bola alady. Biz yntymaqtastyghymyzdy damyta otyryp, baqylau jәne tepe-tendik jýiesi ótken ghasyrdyng 90-jyldarynda qalanghan, qazir qabyrghasy sógilip bara jatqan Europalyq aimaqqa ýlgi bolamyz», - dedi.

Aleksandr Lukashenkonyng aituynsha, 2022 jyly birqatar elderding birlesken kýshining arqasynda Qazaqstanda beybitshilik saqtalyp, Ukraina ssenariyining aldyn alghan.

Týrkiya preziydenti Rejep Tayyp Erdoghan:

«Ukrainadaghy daghdarys aimaqtyq jәne jahandyq dengeyde әserin tiygizip otyr. Diplomatiyalyq jolmen beybitshilikke qol jetkizuge bolady. Soghysta jenimpaz bolmaydy… Qara teniz arqyly ukrain astyghyn eksporttau turaly Ystambúl kelisimi jәne ótken aida tútqyndar almasu – osy baghyttaghy eleuli jetistikting biri. Bizding maqsatymyz – osy qarqynymyzben esh qiyndyqqa qaramay qantógisti mýmkindiginshe tezirek toqtatu», - dedi ol.

Týrkiya basshysy sonday-aq jahandyq qauipsizdik arhiytekturasy neghúrlym әdil týsinik negizinde qalyptasuy tiyis ekenin atap ótti.

QHR tóraghasynyng orynbasary Van Sishan:

«Ashyqtyq pen inkluzivtilik algha bastyrady, al oqshaulanu artta qaldyrady. Qazirgi әlem ghasyrlar boyy bolmaghan tektonikalyq ózgeristerdi bastan keshude. Halyqaralyq jaghday barghan sayyn boljaugha kelmey barady. AÓSShK barlyq qatysushy elderding kýsh-jigerin syn-tegeurinderge qarsy әreket jasaugha biriktirui tiyis. Aziyadaghy beybitshilikti saqtau óte manyzdy. Kelispeushilikter men qayshylyqtardy jenip, qauipsizdikti qamtamasyz etu kerek», - dedi ol.

Ol ózara tiyimdilik negizinde Aziya elderining órkendeuine jәrdemdesuge, «Bir beldeu, bir jol» bastamasy ayasyndaghy әriptestikti terendetuge, jan-jaqty ózara baylanys pen ónirlik integrasiyany ilgeriletuge shaqyrdy.

Ózbekstan Preziydenti Shavkat Mirzeev:

«Dýniyejýzilik azyq-týlik úiymynyng baghalauy boyynsha, ashtyqtan zardap shegetin planeta halqynyng jartysyna juyghy Aziyada túrady. Sonymen qatar, dәl osy elder әlemdegi jetekshi azyq-týlik óndirushiler bolyp tabylady. Osyghan baylanysty býgingi tanda kelesi baghyttar boyynsha jana tәsilder qajet:

- azyq-týlik óndirisining túraqty shemalaryn jәne ony jetkizuding ontayly tizbekterin qalyptastyru;

- ónirishilik saudanyng ósui ýshin tehnikalyq reglamentterdi ýilestiru;

- Aziyadaghy azyq-týlik qauipsizdigi monitoringining tútas jýiesin qúru», - dedi ol.

Shavkat Mirzeev «qazirgi zamanghy syn-qaterlerdi tiyimdi enseru tek dialog arqyly, bir-birining mýddelerin eskeru jәne halyqaralyq qúqyqtyng jalpygha birdey tanylghan normalaryn saqtau arqyly ghana mýmkin bolatynyn» aitty.

Sonday-aq, Mirziyeev Qazaqstannyng AÓSShK-ge tóraghalyghyn 2024 jylgha deyin jalghastyru niyetin qoldady.

Qyrghyzstan Preziydenti Sadyr Japarov:

«Qyrghyzstan Respublikasy ónirlik yntymaqtastyqty keneytu jónindegi bastamalardy qoldaydy. Biz Kuveyt Memleketining bizding keneske qosylu turaly sheshimin qúptaymyz. Býgingi tanda dәstýrli syn-qaterler men qauipsizdik mәseleleri jana gibridti formalargha auysyp jatyr. Pandemiyanyng әserinen әli tolyq qalpyna kele almaghan әlemdik ekonomika qazir jana kýizelisterge úshyrauda. Jahandyq qauipsizdik mәselesi bizdi senimdi әri tereng yntymaqtastyq qúrugha jeteleydi”, - dedi ol.

Iran Preziydenti Ibrahim Raisiy:

«Jana Aziya ekonomikalyq qauipsizdikke qatysty syn – qaterlerge qarsy sәtti kýresetin jana modeliderdi qúru ýshin yntymaqtastyqty qajet etedi», - dedi ol.

Iran preziydenti NATO-nyng keneni aimaqqa qauip tóndiredi dep esepteydi. Ol Iran AQSh-tyng aitarlyqtay sanksiyalyq qysymyn kórip otyrghanyn aitty. Sonday-aq Irannyng әskery qaqtyghystar, terroristik qauip siyaqty synaqtardy bastan ótkizuge mәjbýr ekenin jetkizdi.

Palestina preziydenti Mahmud Abbas:

«Palestina halqy bastan keshken barlyq qayghyly oqighalargha qaramastan, biz eki memleketting ústanymdary negizinde Izrailimen kelisimder jasadyq. Biz Izrailimen jasalghan kelisimderdi berik ústanamyz.

Ol Palestinanyng «Izraili okkupasiyasynan qútylu» jәne Shyghys IYerusalimdi astana retinde qalpyna keltiru niyeti baryn aitty.

«Biz ústanymdaryn qúrmetteytin barlyq el Palestina halqynyng bostandyq pen tәuelsizdik alu qúqyghyn qoldaytynyna senimdimiz», - dedi Palestina basshysy.

Ázerbayjan Preziydenti Iliham Áliyev Qarabaq turaly aitty. Ol Armeniyany aimaqty «zansyz basyp aldy», әskery arandatushylyq, etnikalyq tazartu jasady jәne vandalizmmen dep aiyptady.

Dayyndaghan Ayjan Temirhan

Abai.kz