Qazaqstan Respublikasynyng Preziydentine,

Ýkimet basshysyna,

Parlament deputattaryna

«Latyn qarpine kóshkenimiz - bizding qasiretimiz boldy. Ázirbayjan jәne aghylshyn tilderin oqyp jatqan balalar kirillisany mýlde bilmeydi. Olar osyghan deyin basylyp shyqqan kitaptardy oqy almaydy.»

Elimira Ahundova,

Baku-slavyan uniyversiytetining dosenti

 

«Qazaqstan týrik әlemine jetekshi bolu ýshin ayanyp jýrgen joq. Týrik akademiyasyn, «Týriksoy» kenesin qúrdy... akademiyanyng preziydenti (nemese tóraghasy) qazaq ghalymy, Kókshetau uniyversiytening búrynghy rektory Shәkir Ibraev. Qazir latynshagha kóshuge bastamashy bolyp jýrgenning biri sol. Qazaqtar óz tilderin әli ýirenip bolghan joq. Latyn әlipbiyine kóshse tilderin óshiredi.»

Goga Hidoyatov,

Ózbekstannyng enbek sinirgen qayratkeri,

tarih ghylymdarynyng doktory, professor

 

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydentine,

Ýkimet basshysyna,

Parlament deputattaryna

«Latyn qarpine kóshkenimiz - bizding qasiretimiz boldy. Ázirbayjan jәne aghylshyn tilderin oqyp jatqan balalar kirillisany mýlde bilmeydi. Olar osyghan deyin basylyp shyqqan kitaptardy oqy almaydy.»

Elimira Ahundova,

Baku-slavyan uniyversiytetining dosenti

 

«Qazaqstan týrik әlemine jetekshi bolu ýshin ayanyp jýrgen joq. Týrik akademiyasyn, «Týriksoy» kenesin qúrdy... akademiyanyng preziydenti (nemese tóraghasy) qazaq ghalymy, Kókshetau uniyversiytening búrynghy rektory Shәkir Ibraev. Qazir latynshagha kóshuge bastamashy bolyp jýrgenning biri sol. Qazaqtar óz tilderin әli ýirenip bolghan joq. Latyn әlipbiyine kóshse tilderin óshiredi.»

Goga Hidoyatov,

Ózbekstannyng enbek sinirgen qayratkeri,

tarih ghylymdarynyng doktory, professor

 

«Meninshe, qazaq tilining resmy is jýrgizu tәjiriybesinde onyng tolyqqandy qoldanyluyn qamtamasyz ete almay, latynshagha auysa qoy, orny tolmas ókinishke әkelip soqtyrady. Onsyz da orys tildiler men qazaqtildiler ekiúdayylyqqa úshyrap jýrgende, qazaq odan әrmen ruhany alshaqtyqqa úrynady. Qazir olar bir-birin ýnemi týsine almay shekisip qalyp jýrse, latynshagha kóshken qazaqtildiler men kirillisadan aiyrylghysy kelmeytin orystildiler (orystarmen qosylyp alyp) naghyz jagha jyrtysugha kóshedi... Últtyng ruhany eki jikke bólinui odan әri terendeydi. Onsyz da kirillisa negizindegi qazaqshagha ene almay jýrgen orystildiler latynsha negizdegi qazaq tilining manayyna da bara almaytyn bolady. Ázirbayjan men Ózbekstandaghydan bizdegi jaghday ózgeshe. Olardyng artyqshylyghy bir últ ókilderining ishinde bólinu joq, bizde bar. Eger latynshagha qazir auysa qoysaq, búl bizdi ruhany jikteluding eng terenine batyratyn bolady.»

Qanaghat Jýkeshev,

filosofiya ghylymdarynyng kandidaty

Endi Abay.kz. aqparattyq portalynda jariyalanghan pikirlerge nazar audaralyq:

Kirillisa orys tilining negizinde emes, grek pen bolgar tilderining negizinde qúrastyrylghan әlipbi. Keybir shalaghay qazaqtar kirillisany orys mәdeniyetining menshigi dep tanidy. Sayyp kelgende, kirillisa Shyghys Rim imperiyasynyng qaldyghy...

 

***

 

Orystardan alfavit auystyryp qútyla almaysyn... Alfavitti auystyru - jay nauqan...

***

 

Qazaq búrynghydan da beter bilgeninen aiyrylyp, topastanyp ketedi. 80 jyldyq tarihymyz joghalady taghy da.

 

***

 

«Latyn әlipbiyining eki týri bar eken: latynsha jәne aghylshynsha qarip. Latynsha qarip degenimiz - basynda aishyghy bar nemese ayaghynda qúiryghy bar, biraq latyn qaripteri. Aghylshyn qarip degenimiz - kәdimgi ózimiz kýnde paydalanyp jýrgen kompiuterdegi aghylshyn qaripteri.

Gýlnәr Tazabekova,

«Álipby ózgertu ózekti mәselelerge ainaluda»,

«Tórtinshi biylik», 14-qantar, 2013 j.

 

 

Búl mazmúndy maqsat pa eken, sanamyzgha kesh kelgen?

«Dúrys, dúrys» dep jatyr júrt, «latynshagha kóshken jón».

Biylik sózi zang emes pe, biraq qashan kóshemiz?

Qanday jolmen týgendeler syrtqa ketken esemiz?

«25-inshi jyldan keyin» deydi oghan Elbasy,

Osy talap bola ala ma, ortaq senim arnasy?

Bireu beyim, tórt-bes jyldan keyin jyldam kóshuge,

Al, bireuler, tipti, «erteng kósheyik» dep bósude.

 

Key dayynsyz payymsyzdar «búl is jenil» dese de,

Naq osy iste búghyp jatyr óte ýlken mәsele.

Dәl býgingi kýnge deyin el múnyna ashynghan,

Zertteu, tolghau, maqalalar migha ýles bop qosylghan,

Túlghalardyng enbekteri últtyng danqyn asyrghan,

San million atpen dara kitap bolyp basylghan.

Sonyng bәri kirillisa ayasynda qala ma,

Kim audaryp bermek ony ertengi óser balagha?

 

Latynshagha ózbek, týrikmen, әzirbayjan auysty,

San tarihy syrtta qalyp, qamsyzdyqpen qauyshty.

Biylik jaghy ónegeli is dep úqsa ekpindi,

Kóp túlghasy ony «adasu», «ruhty zorlau» dep bildi.

Jә, ghalamtor búl aragha óz ýlesin sala ma?

Álde «tarih qajet emes» degen ýmit jana ma?

Basty maqsat kitaptardyng qajettisin alu ma?

Kóp milliard qarjy kerek, búl zor iske barugha.

Erteng týsip qalmaymyz ba, ruhsyz, sarang qaqpangha,

Qazir últtyq iygi isterge aqsha tappay jatqanda?

 

Oyda-joqta kólegeylep pendelikting borany,

Bir manyzdy súraq taghy aldymyzdy orady.

Latynshagha Qazaqstan memleket bop barmaq pa?

Qanshama últ, san basylym ortaq mindet almaq pa?

Onda jaqsy... biraq qamap qoyghanday ghyp sharbaqqa,

Jalghyz qazaq tili ghana ilinbek qoy qarmaqqa?

 

Ras, qazaq jyldam ashsyn ghalamtorlyq qúlypty.

Kompiuterge bola sonda joyamyz ba últty?

Latyn qarpin mengerudi mindet etip qongha,

Bolmaydy ma, qiyn ba әlde, solay qanat jaygha?

Últsyzdanu jaghynan biz túrmyz jardyng shetinde,

Qazaqtay kóp orystanghan últ joq jerding betinde.

Ázirbayjan, ózbekterden aiyrmamyz osynda,

Sondyqtan da, zor qasiret qol búlghap túr qasynda.

 

Óz tilinde oy qorytyp, óz tilinde oy kessin,

«Árbir qazaq qazaqpenen tek qazaqsha sóilessin!»

Osy sózdi Elbasy da qaytalady san ret,

Biraq sózi isimenen shyqpay jatyr dәlirek.

Úzay almay Kenes ruhty eski qúnys kýnderden,

Ózi oryssha sóilesedi qazaq ministrlermenen...

Al últ ýshin latynshagha kóshuding esh mәni joq.

 

Kimder onda últqa múnday júmbaq shider tastady?

Óz tilinde oilay almas,

Óz tilinde sóiley almas,

Hәm jaza almas, qazaqtyng teng jarymynan astamy.

Sekildenip «últsyzdanghan bólek qazaq araly»,

Olar týgel kirillisa aumaghynda qalady.

Ortaq eldik mýddelerdi tastap jelding ótine,

Sóitip qazaq ashyq týrde bólinedi ekige.

Ruh parqy az basylyp jatqan joq qoy tabangha,

Sonsha nege qúshtar boldyq últ jeniler qadamgha?

Abai.kz