Jeksenbi, 29 Qyrkýiek 2024
Áne, kórding be? 2787 10 pikir 29 Qazan, 2022 saghat 15:23

Kremli Reseyde etnikalyq tazartu jýrgizip jatyr ma?

Reseyding Ukraina jerinde bastaghan shapqynshylyghy turaly janalyqtarda Resey soghysqa orystardan góri az últ ókilderin jiberip jatyr janalyqtardy kózimiz shalyp qalady. Búl qanshalyqty shyndyqqa sәikes keledi? Reseyding Ukraina soghysyna әsker jiberu sayasatynyng astarynda ne jatyr? Osy súraqtar tónireginde BBC zertteu jýrgizip kóripti.

BBC zertteuge Reseyde shetel tynshysy atanghan "Mediazona" basylymy men soghys materialdaryn jinaugha kómektesip jýrgen eriktiler tobynyng derekterin paydalanghan.

Basylymnyng aituynsha, Resey soghysqa aty-jóni, týr-sipatyna qarap әdeyi az últ ókilderin jiberip otyrghan joq, qan maydangha ekonomikalyq jaghdayy nashar aimaqtardyng zingittey jigitteri ketip jatyr eken. Ózimiz biletindey, Reseyde últtyq respublikalar bar. Kópshiligining әleumettik әl-auqaty nashar. Ol jerlerding túrghyndary ýshin jalaqysy mardymdy qyzmet – әskery qyzmet bolyp sanalady, sondyqtan jastar әskery júmysqa kóptep tartylady.

21 qazangha deyin jinaqtalghan derek boyynsha, soghysta Krasnodar ólkesinen 332 adam, Daghystannan 321 adam, Buryatiyadan 305 adam, Bashqúrtstannan 258 adam jәne Volgograd oblysynan 230 adam qaza tapqan. Búl ólim-jitim boyynsha eng joghary kórsetkishti kórsetken aimaqtar. Al qaytys bolghan әskeriyler sany az aimaqtar Qarashay-Cherkesiya (19 adam), Yamalo-Nenes AO (10 adam ), Magadan oblysy (7 adam), Nenes AO  (4 adam) jәne Chukotsk AO (2 adam) eken.

Áskeriyler eng kóp qaza tapqan aimaqtardyng arasynda últtyq respublikalar bar (Daghystan, Buryatiya, Bashqúrtstan). Degenmen әr aimaqtyng halyq sany әrtýrli, sondyqtan jan basyna shaqqandaghy ólim sanyn esepteu kerek.

BBC jan basyna shaqqandaghy ólim sanyn esepteu ýshin 22 men 37 jas aralyghyndaghy er adamdardy esepke alghan. Sonda qaza tapqandardyng eng kóp ýlesi Buryatiyagha tiyesili – 10 myng er adamnyng jan basyna shaqqandaghy ólim koeffisiyenti 28.4-ke teng eken. Keyingi oryndarda Tyva (27.7), Pskov oblysy (17.1), Soltýstik Osetiya (16.8), Altay Respublikasy (16.3) túr.

Daghystanda ólim-jitim koeffisiyenti – 7.6, Sheshenstanda – 7.1, Ingushetiyada – 6.4-ke (Sheshenstan men Soltýstik Kavkazdyng basqa respublikalarynan alynatyn aqparattyng azdyghyna baylanysty búl koeffisiyent azaytylyp kórsetilgen boluy mýmkin) ten.

Ólim-jitimning eng tómengi koeffisiyenti Mәskeu oblysyna (1.7), Yamalo-Nenesk AO-gha (1.7), Hanty-Mansiysk AO-gha (1.7), Sankt-Peterburgke (1.4) jәne Mәskeu qalasyna (0.3) tiyesili.  Osylaysha, Mәskeulikterge qaraghanda, Buryatiya men Tyva jas jigitterining Ukrainadaghy soghysta qaza tabu qaupi 100 ese kóp.

Alayda últtyq respublikalarda tek qana az últ ókilderi túrmaydy. Mysaly, Buryatiyada jas jigitterding 60%-y etnikalyq orystar, Tyvada – 10% orystar túrady. Al Sheshenstan men Ingushetiyada etnikalyq orystar ýlesi - 1% - dan az. Eriktiler jinaghan mәlimetterde qaza tapqandardyng etnikalyq belgileri kórinbeydi. Olardyng aty-jónimen anyqtaugha mýmkindik bolghanymen, arasynda aty orystanghan ózge últ ókilderi bar.

Buryattar men tuvalyqtardyng kóptep qaza tabuy – Shyghys Sibir men Qiyr Shyghystyng әleumettik jәne ekonomikalyq jaghdayy tómendigimen, sonyng әserinen әsker qataryna qosyluymen baylanysty.

Jan basyna shaqqandaghy ólim-jitim dengeyi joghary aimaqtardyng qatarynda tek Buryatiya men Tuva ghana emes, sonymen qatar Altay Respublikasy, Zabaykalie ólkesi, Evrey AO, Sahalin oblysy bar.

Al ekonomikasy joghary últtyq respublikalarda (Yakutiya, Tatarstan) әskery qyzmet jastardy qyzyqtyratyn sala emes. Sondyqtan búl ólkelerde jan basyna shaqqandaghy qaza tapqan әskery adamdar sany әldeqayda az.

Basylym qorytyndylay kele, Reseyding soghysqa jiberip otyrghan әskerleri etnikalyq tensizdikting emes, aimaqtyq tensizdikting qúrbany ekenin aitady.

Múnday tensizdik Ukrainada soghysyp jatqan Resey әskerine ghana tәn emes. Koreyadaghy, Vietnamdaghy jәne Iraktaghy soghystar kezinde kóbinese AQSh әskerin kedey shtattar men audandardan kelgen әskery qyzmetshiler qúraghan.

21 qazangha deyingi ashyq derekkózderden jinalghan aqparatta Ukrainada qaza tapqan Reseylikter sany 7 871 adam dep kórsetildi. Qaytys bolghandar turaly derekter, negizinen, әleumettik jelilerden, qaza tapqandardyng otbasy mýshelerinen, qoghamdyq úiymdardan, aimaqtyq biylik ókilderinen alynghan.

 

Abai.kz

10 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2577