Últtyq biregeylik – kýrdeli qúbylys. Últ bolmysyn tanu men onyng tarihy taghdyryn zerdeleu ghylym ýshin de keleli mәsele. Qarapayym túrghydan alyp qaraghanda, últ degenimiz tili, shyqqan jeri, tili men dәstýri bir, mәdeniyeti bir adamdar toby deuge bolady. Sany milliardtan asatyn últ ta, sany jýrge jetpeytin últ ta etnosty qúray alady. Últtardyng ózara baylanysy men bir-birine yqpal etui qoghamda jan-jaqty kórinis tapqan. Eng negizgisi – әr etnostyng ruhany dәstýri, mәdeniyeti qaytalanbas qúbylys ekeni úmytpau kerek. Olardy tek bir tilde sóileytin әleumettik top degen tar oimen shektelu dúrys emes.

Osy rette últtyq biregeylikti teris memlekettik sayasat arqyly, onyng jaqsy qasiyetterin joyyp, jaman qasiyetterin algha shygharugha bolady. Onday mysaldardy Kenes odaghynyng kezinen keltiruge bolady. Al kerisinshe ong memlekettik sayasat arqyly últtyq biregeylikti basyp-janshymay, onyng jaqsy jaghyn algha shygharu arqyly qoghamdaghy birlikti kýsheytip, jastar jetkinshekterdi tәrbiyeleuge bolady. Qazaqstandyq últtyq biregeylikti qalyptastyru tәjiriybesi osy orayda, atalghan ekinshi núsqanyng naq ózi bola alady.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2020 jyldyng 1 qyrkýiegindegi halyqqa Joldauynda azamattardyng sanasyn janghyrtu ýderisin jalghastyryp jәne sayasi-ekonomikalyq reformalardy jýrgize otyra, zamanauy talapqa say beyimdelgen últtyng jana bolmysyn qalyptastyru ayasynda búqaralyq sanany ózgertip, tútastay últ sapasyn kýsheytu maqsatyn qoydy. Biz ol ýshin kýndelikti ómirdegi ústanymdardy ózgertip, Qazaqstan qoghamyndaghy jana qaghidattar men jana baghyttardyng algha jyljuyn qamtamasyz etuimiz kerek. Osy rette azamattardyng tereng bilim aluy, adal enbek etu prinsipterin ústanuy, temirdey tәrtipke baghynyp, joghary jauapkershilikti sezine bilui negizgi mindet bolyp sanalady.

Últ bolmysynyng jana qaghidattaryn atay kele Preziydent Qasym-Jomart Toqaev janarghan qoghamnyng jat әdetterden birtindep aryluy kerektigin eske salghan. «Danghazalyq pen ysyrapshyldyq qoghamgha da , adamgha da abyroy әkelmeytin әreket. Bóspelik pen bos sózdilik, maqtanshaqtyq qoghamnyng artqa ketuine sebepshi bolady»,-degen edi.

Memleket basshysy qoghamda «Jauapty memleket – jauapty qogham – jauapty adam» qaghidatynyng berik ornyghuy kerek degen degen qorytyndy jasady. Preziydent «Tәuelsizdik bәrinen qymbat» atty maqalasynda qúndylyq mәselesine oralyp «Tәuelsizdik ýshin naghyz kýres kýndelikti enbekten bastalyp, ýzdiksiz memlekettik sayasatpen jalghasyn tabatynyn» aitady. Onyng aituynsha, biz tek quatty tәuelsiz memleketimiz barda әlemde últ retinde saqtalamyz. Tylsym tabighatpen jarasyp ómir sýrgen ata-babamyz artynan qaldyrghan keng dala men últtyq әdet-ghúryptarymyz bizding bagha jetpes baylyghymyz bolyp sanalady. Endeshe qazaq ýshin bir uys topyraq pen at toqymynday jer qymbat. Sondyqtan El basshysy jahandanu dәuirinde últ retinde jútylyp ketpeudin, óz mәdeniyetimiz ben últtyq bolmysymyzdan aiyrylyp qalmaudyng bir kepili retinde otanshyldyq pen sana mәselesin algha qoydy. Oghan jol bermeuding joly – bizder men keler úrpaqtyng jana syn-qaterlerge dayyn boluy. Ol ýshin tamyrymyz terenge jayylghan, últtyq nәrmen әbden susyndaghan, últtyq mәiegimiz berik boluy shart. Qazirgi ashyq kezende últtyq ruhy әlsiz adamdardyng beysanaly týrde jat júrttyng mәdeniyetining izine týsip ketu qaupi joghary. Sondyqtan dәl qazirgi tanda últtyq ruhymyzdy kqteru, últtyq qúndylyqtarymyzdy dәripteu, jas úrpaqtyng boyyna siniru asa manyzdy әreket. Últtyq sana-sezim әleumettik shiyelenisi joq qolayly ortada ghana óz dengeyinde damidy. Últtyq janghyru – últtyq sananyng ósuimen keledi. Últtyq sana-sezimning kókjiyegi keneyip, kemeldenui qajet. Sonda ghana últtyq bolmysymyzdy saqtay alamyz. Preziydent Qasym-Jomart Toqaev jana zamandaghy jas úrpaqtyng sanasy ózgergen kezeide aldaghy on jyldyqtaghy elding jana kelbetin qalyptastyru qajettiligine asa mәn beredi. Demek, halqyna, eline shynayy qyzmet etu jalang úrandardan joghary. Shynayy otansýigishtik qana azamattyq kózqarasty últtyq jәne qoghamdyq sanany nyghayta alady. Últtyq iydeya men últtyq mýddeni algha bastyrudyng negizi etnikalyq toptardyng tatulyghy arqasynda bolatyn qúbylys. Qazaqstan kópúltty memleket bolghandyqtan, әri kóp jyldar boyy Kenes qúramynda bolyp óz últtyq bolmysynan aiyrylyp qala jazdaghandyqtan, tәuelsizdigining alghashqy jyldarynda-aq últtyq biregeylikti, últtyq sanany qalyptastyratyn is –sharalargha kónil bóldi. 1995 jyly «Tarihy sana qalyptastyru tújyrymdamasynyn» qabyldandy. Túnghysh Preziydent Núrsúltan Nazarbaev 1997-1999 jyldar aralyghyn әr jyl sayyn «Qoghamdyq kelisim jәne sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu», «Halyq birligi men últtyq tarih jyly», «Úrpaqtar birligi men sabaqtastyghy» jyly dep jariyalady. Múnyng bәri tarihy sananyng janghyru prosesining asa manyzdy ekenin kórsetti. Búdan basqa da, elimizde ruhany janghyru baghytynda kóptegen alpauyt ister atqaryldy. 2004-2011 jyldary  jariyalanghan «Mәdeny múra», 2013 jyly jariyalanghan  «Halyq – tarih tolqynynda» baghdarlamalarynyng ayasynda tarihy eskertkishter, nysandar janartyldy, jahan elderining iri arhivterinde saqtalghan qazaq tarihyna baylanysty qújattar elge jetkizilip, jan-jaqty zerttele bastady. Osy uaqyttarda «Mәdeny múra» baghdarlamasy әske asyp, tarihymyz ben últtyq shejiremiz týgendele bastady. Qazaqstandyq tarih ghylymy tyng serpin alyp, jana tynysy ashylghanday boldy. Kóptegen zertteuler jana qarqynmen iske asty. Búryn jabuly qazan kýiinde kelgen tarihy derekter, arheologiyalyq múralar tabyldy. San ghasyrlar boyy jasyrynyp jatqan tyng derekterding belgili boluy tarihymyzdyng terendigin kórsetip berdi. Túnghysh Preziydentting irgeli bastamalary osylay jemisin berip, azamattyq sananyng ósuine iygi әserin tiygizdi.

2018 jyly Túnghysh Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng «Úly Dalanyng jeti qyry» atty maqalasynda tarihy sananyng janghyru mәselesi turaly aityldy. Ol jerde Qazaqstannyng tarihyn janasha, jýieli týrde zerttep, akademiyalyq jana tarihty jazu kerektigi aityldy. Ózge qúndylyqtyng artynda ketpeu ýshin әr halyq ózining arghy-bergi tarihyn ózi jazyp qaldyruy qajettigine nazar audaryldy. Sebebi, últtyq mýdde túrghysynan jazylghan tarih qana elding sanasyna serpilis berip, últtyq jadyny janghyrtudyng joly bolyp tabylady. Túnghysh Preziydent jana zamandaghy últtyq sanany janghyrtudyng jolyn zerdeleu arqyly sanasy búlynghyr, jútang bolmysty úrpaqtyng qalyptaspauyna, qazaqtyng últ retinde saqtaluyna, mәngilik jer betinde qalatyn el boluyna jәrdem beretin salt-dәstýrimizding janghyruy, til men mәdeniyetimizding arnasy ashyluy, әdebiyetimiz ben muzykamyzdyng damuy ekenin aitty. Núrsúltan Nazarbaevtyng taghy bir «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» baghdarlamalyq maqalasynda XXI ghasyrdaghy últtyq sana mәselesi kóteriledi. Onda da jahandanu prosesi qatty qarqynmen jýrip jatqan kezende sanadaghy, dýniyetanymdaghy singen taptauryn qaghidalardan arylu kerektigin jazady. Últtyq kodty saqtap qaludyng ózektiligi kóterildi. Últtyq ruhany tamyrdan nәr alghan dәstýrlersiz jana zamanda janghyru mýmkin emes. Qoghamdyq azamattyq sanany janghyrtudaghy basty baghyttar bәsekege qabilettilik, bilimning saltanat qúruy, últtyq biregeylikti saqtau, qoghamnyng revolusiyalyq emes evolusiyalyq damu jolyn tandauy jәne sananyng ashyqtyghy bolyp tabylady. Zaman talabyna say bolu ýshin últtyq dәstýrimizdegi ozyq ýlgini alyp, tozyghyn tastap, ózimizdi ózgertuimiz kerek. Sol kezde ghana últtyq sananyng kókjiyegi keneyip, bolashaq pen ótken tarihtyng ýlesimdi sabaqtastyghyna qol jetkizbekpiz.

Abai.kz