Bizde qay sala bolsa da kóp nәrse atýsti jasalady. Tergep-tekseru, tiyimdi-tiyimsiz túsyn týisinu degen atymen joq. Jogharydan aityldy boldy, úlarday shuyldap qoya beretin әdetimiz. «Shetelden asyl túqymdy mal satyp alu» nauqany da tura osylay bastaldy. Osydan birneshe jyl búryn Ómirzaq Shókeevting (ol kezde Shókeev Premier-ministrding birinshi orynbasary edi) «2015 jylgha qaray jylyna 60 myng tonna et eksporttaymyz. Ol ýshin shetelden mal әkelip, osy salanyng әleuetin kóteru kerek» deui múng eken kýlli sheneunik bitken shekara asyp, shúbyryp ketti. Berisi - Avstriya, arysy - AQSh, Kanada asyp baryp, kelisim jasasyp qaytty.

Bizde qay sala bolsa da kóp nәrse atýsti jasalady. Tergep-tekseru, tiyimdi-tiyimsiz túsyn týisinu degen atymen joq. Jogharydan aityldy boldy, úlarday shuyldap qoya beretin әdetimiz. «Shetelden asyl túqymdy mal satyp alu» nauqany da tura osylay bastaldy. Osydan birneshe jyl búryn Ómirzaq Shókeevting (ol kezde Shókeev Premier-ministrding birinshi orynbasary edi) «2015 jylgha qaray jylyna 60 myng tonna et eksporttaymyz. Ol ýshin shetelden mal әkelip, osy salanyng әleuetin kóteru kerek» deui múng eken kýlli sheneunik bitken shekara asyp, shúbyryp ketti. Berisi - Avstriya, arysy - AQSh, Kanada asyp baryp, kelisim jasasyp qaytty.
Osy aralyqta myng bolghyrlar, eshkimge jalyndyrmay-aq, («QazAgroQarjy» mekemesin aitamyz) «Qazaqstan Respublikasynda iri qara mal etining eksporttyq әleuetin damytu» jobasyn әzirlep tastady. Aragha ay salmay jatyp «2016 jylgha qaray elimizden eksporttalatyn iri qara mal etining kólemin 60 myng tonnagha, al 2020 jylgha deyin 180 myng tonnagha jetkizu maqsatynda aldaghy 5 jyl ishinde elimizge 72 myngha juyq asyl túqymdy mal әkelinedi», - degen tabaqtay qújat ta tastay bolyp, Ýkimetting talqylauyna týse qalmasy bar ma? «Otandyq sharuashylyqtarda asyl túqymdy jәne tiyimdiligi joghary maldyng jetkiliksizdigin eskere otyryp, shet elden iri qara mal әkelip, et óndirisine baghyttalghan joghary tiyimdi iri qara mal ósiru sharuashylyqtarynyng jelisin qúrudyng tiyimdiligi óte zor», - dep Shókeev myrza kýn sayyn búqaralyq aqparat qúraldaryna qasqayyp túryp súhbat berip jatty. Aqyrynda Ýkimette baghdarlamada kórsetilgenindey, әlemdegi et industriyasy damyghan Avstraliya, AQSh, Kanada sekildi elderden 72 myngha juyq asyl túqymdy mal satyp alynsyn», - degen qauly shyghyp, qol qoyylyp, barmaq basyldy da «QazAgronyn» sol kezdegi qojayyny Asyljan Mamytbekovting qolyna tabystalghan bolatyn. Osylaysha qúny 7 myng dollar túratyn «amerikalyq kýieu búqalardyn» birneshe tabyny shekaramyzdan aman-esen kelip, attady. Olar qazaqtyng óni túrmaq týsine de kirmeytin «júmaq» jaghdayda ómir sýrip jatqan edi.
Endi, mine, sol maldan qauipti auru tabylyp otyr. Byltyr ghana Avstriyadan әkelinip, Soltýstik Qazaqstannyng «Leonov» jәne «Poltavskoe» sharuashylyghynda kýtip-baptalyp jatqan 722 bas siyrdyng barlyghy auru da bolyp shyqty. Attay qalap jýrip múhittyng ar jaghynan aldyrylghan iri qaralar qazaqqa mal, Mamytbekovting ózine baq bolyp jarytpady. Auru bolghanda da elimizge ejelden tanys - ausyl men brusellez sekildi ýirenshikti kesel emes, aty da zaty da beymәlim virustyq diareya men shmallenberg degen su jana auru. Eng qorqynyshtysy, búl beymәlim virus adamgha da júghuy mýmkin kórinedi. Sondyqtan el ýkimeti ekinshi aqpan kýni әrqaysysy 5-6 myng dollar túratyn 722 bas iri qaranyng barlyghynan aqsaq búzau da qaldyrmastan bәrin órtep jiberu turaly qauly qabyldap qoyypty. Tótenshe jaghdaydan keyin shúghyl týrde teriskey ónirge taban tiregen Auyl sharuashylyghy ministrligi Veterinarlyq baqylau jәne qadaghalau komiytetining tóraghasy Nyghmat Jaqypbaev iri qaralardyng Avstriyadan auyryp kelgenin mәlim etti. Onyng aituynsha, eki qojalyqqa әkelingen siyrdyng ongha juyghy Shmallenberg auruynan ólip, birqatary tólin tastaghan kórinedi. «Avstriyadan әkelingen iri qaranyng qany Resey men Úlybritaniyada zerthanalyq tekseristen ótti. Saraptama asyl túqymdy maldardan virustyq diareya men shmallenberg auruynyng qozdyrghyshy  tabyldy. Endi olardyng kózi joyylady. Búl aurugha qarsy kýresu em-sharalary әlemde joq. Janadan shyqqan virus týri. Aua arqyly taraytyn virus. Sondyqtan siyrlardyng ókpesine ammiak egilip, óltiriledi. Al ólgen maldyng denesi órtelip jiberiledi», - deydi ol.
Jaraydy delik, eng bastysy, auru oshaghy erterek anyqtalyp, joyylatyn boldy. Ónirge taban tiregen arnayy sanitarlyq top «auru maldyng barlyghyn bar-joghy eki-aq kýnning ishinde joq qylamyz», - alaqandaryn ysqylap, dayyn otyr. Bәrinen búryn  auru malgha aldanyp, qyruar qarjysynan airylghaly otyrghan sharualargha qiyn bolghaly otyr. Shetelden әkelingen siyrlargha tólengen qarjy «QazAgroQarjynyn» qaltasynan tólendi degenimen, milliondaghan dollar memleketting aqshasy. Sol sebepti jelge úshqan qarjynyng qaytuy da ekitalay. Ol azday inspeksiya ókilderi «Sharualardyng shyghyny ótelmeydi. Búl mәselemen «QazAgroQarjy» ainalysady. Biz jauap bere almaymyz. Sharualar ózderi sottasa jatar», - dep onsyz da degbiri ketip jýrgen malshy qauymnyng jýregin odan sayyn úshyryp qoydy. «Auru bolsa, nege aldyn-ala eskertpegen. Qyruar qarjy shashyp shyghyndalmas edik», - deydi basyna búlt ýiirilgen sharushalyq basshylary.
Kezinde mamandar memleketten beriletin demeu qarjylardyng mólsheri men subsidiyalaudyng erejeleri halyqaralyq standartargha sәikestendirilmey túryp,  auylsharuashylyq salasymen oinaugha bolmaytynyn aituday-aq aitqan bolatyn. Ghalymdardyng esebinshe, elimizde bir bas malgha bar bolghany 14 sentnerden ghana azyq óndiriledi. Búl - zootehnikalyq normadan 2,3 ese tómen kórsetkish. Jemshóbi jarymasa, qanday asyl bolsa da maldan ýlken jetistik kýtu aqymaqtyq degen-tyn. Obaly neshik, kezinde Auyl sharuashylyq ministri Aqylbek Kýrishbaev «syrttan osynshama mal әkelemiz dep jýrip, sany onsyz da 5-6 myngha da jetpey túrghan asyl túqymdy maldyng kózin qúrtyp almayyq», - dep ashyqtan-ashyq bolmasa da, qarsylyq tanytqan bolatyn. Ol syrttan әkeletin maldyng sanyn shekteu kerek degen bolatyn. Sonday-aq basqa klimatqa beyimdelgen maldy әkelip, ashyq sharuashylyqtargha shashyp jibermey, arnayy jabdyqtalghan ortalyqtarda ghana jayghastyru jayyn kótergen-di. Alayda búl aqyl da aitylghan jerde qaldy. Aqyry aitqandary keldi. Esh dayyndyqsyz shetten qyruar aqshagha qymbat mal satyp әkeluding arty ýlken shyghyngha әkelip soghyp otyr. Millondaghan qarjygha týsken jobanyng bir búryshy tesildi de qaldy.
Aytpaqshy, keshe Auyl sharuashylyghy ministrligining ókilderi osy mәselege baylanysty arnayy baspasóz mәslihatyn ótkizdi. Auyl sharuashylyghy viyse-ministri Gýlmira Isaevanyng aituynsha, bar gәp Avstryada jatqan  kórinedi. Yaghny Avstriyanyng veterinarlyq qyzmeti elimizge tasymaldanyp jatqan iri qara maldyng arasynda qozdyrghysh virustyq diareyasy bar januarlar boluy mýmkin ekenin eskertpegen. «Soltýstik Qazaqstan oblysyna jetkizilgen 722 bas iri qara Avstriyanyng 400-ge juyq fermerlik sharuashylyqtarynan jinalyp, elimizge tasymaldanghan. Sonymen qatar, ótken jylghy jazdyng ayaghynda Avstriyadaghy iri qarany tekseru barysynda januarlardyng 90 payyzyna deyingi kólemining qanynda Shmallenberg virusyna antiydeneler tabylghan. Búghan qosa, atalghan toptamada jetkizilgen maldyng arasynda infeksiyalyq rinotraheit júqtyrghandar anyqtaldy. Al múnday derekterden bizding veterinar beyhabar bolghan», - deydi Isaeva hanym.
Sonday-aq ol qazirgi kezde avstriyalyq tarap qazaqstandyq zerthanalardaghy zertteulerding nәtiyjesin moyyndamay otyrghanyn mәlim etti. Sol sebepti, Qazaqstan tarapy Halyqaralyq epizootikalyq buronyng referent-zerthanalaryna jýginipti. «Olar óz kezeginde qazaqstandyq veterinarlar qoyghan diagnozdy qúptap otyr», - degen ol Avstriyadan shyghyn bolghan qarjyny qaytaryp alu mәselesi qozghalyp jatqanyn atap ótti.
Shmallenberg janadan payda bolghan auru týrine jatady. Ol Qazaqstan boyynsha ghana emes әlemdegi ekzotikalyq auru bolyp sanalady. Búl aurudyng virusy alghash ret osydan eki jyl búryn (2011 jyldyng ekinshi jartysy) Germaniyanyng Shmallenberg eldi mekeninde tirkelipti.

"Halyq sózi" gazeti