Ótken aptada "Altynbek Sәrsenbayúly qory" qoghamdyq qorynyng úiymdastyruymen osynday taqyrypta dóngelek ýstel ótti. Alqaly jiynda elimizdegi belgili ghalymdar, tarihshylar, sayasatkerler men sayasattanushylar óz oilaryn ortagha salyp, memlekettegi kópten eskerusiz jýrgen diny ahualdyng aq-qarasyn ajyratugha tyrysty. Sonday-aq, jiynda tarih ghylymdarynyng kandidaty Alma Súltanghaliyevanyng "Vozvrashenie islama" v Kazahstan" atty kitaby tanystyryldy. Búl shara "Altynbek oqulary" ayasynda ótetin jiyndarydyng bastamasy bolyp sanalady.

Sayasattanushy Aydos Sarym taqyryptyng kirispesine az-kem toqtalyp ótti. "Osydan elu jyl búrynghy Aughanstandy, Liviyany alsaq, qazirgi kezdegiden mýldem bólek memleket bolghanyn bayqaugha bolady. Býgingi Siriya, Mysyr elinde shyn mәninde ýlken prosester jýrip jatyr. Radikalizm, ekstremiziym, әrtýrli tar­tys­tar órship túr. Al bizde neshe týrli alyp-qashpa әngimeler kóbeydi. Onyng deni diny ekstremizm mәselesi tóniregin­de. Osyghan baylanysty әrtýrli sarapshylardyng ózderi jaghdaydy dúrys baghalamay otyrghan siyaqty. Tipti qúqyq qorghau organdaryna deyin osy diny ekstremizmdi zertteuge belsene kirisip ketken. Biraq búl eldi qorqytu, ýrkitu ýshin jasalap jat­qan dýniyeler. Onyng ýstine qazirgi kezde diny basqarmanyng sayasy mәselelerge, ýgit-nasihat júmystaryna aralasyp ketui bayqalady. Búl jaqsy ýrdis emes", - deydi ol.

Ótken aptada "Altynbek Sәrsenbayúly qory" qoghamdyq qorynyng úiymdastyruymen osynday taqyrypta dóngelek ýstel ótti. Alqaly jiynda elimizdegi belgili ghalymdar, tarihshylar, sayasatkerler men sayasattanushylar óz oilaryn ortagha salyp, memlekettegi kópten eskerusiz jýrgen diny ahualdyng aq-qarasyn ajyratugha tyrysty. Sonday-aq, jiynda tarih ghylymdarynyng kandidaty Alma Súltanghaliyevanyng "Vozvrashenie islama" v Kazahstan" atty kitaby tanystyryldy. Búl shara "Altynbek oqulary" ayasynda ótetin jiyndarydyng bastamasy bolyp sanalady.

Sayasattanushy Aydos Sarym taqyryptyng kirispesine az-kem toqtalyp ótti. "Osydan elu jyl búrynghy Aughanstandy, Liviyany alsaq, qazirgi kezdegiden mýldem bólek memleket bolghanyn bayqaugha bolady. Býgingi Siriya, Mysyr elinde shyn mәninde ýlken prosester jýrip jatyr. Radikalizm, ekstremiziym, әrtýrli tar­tys­tar órship túr. Al bizde neshe týrli alyp-qashpa әngimeler kóbeydi. Onyng deni diny ekstremizm mәselesi tóniregin­de. Osyghan baylanysty әrtýrli sarapshylardyng ózderi jaghdaydy dúrys baghalamay otyrghan siyaqty. Tipti qúqyq qorghau organdaryna deyin osy diny ekstremizmdi zertteuge belsene kirisip ketken. Biraq búl eldi qorqytu, ýrkitu ýshin jasalap jat­qan dýniyeler. Onyng ýstine qazirgi kezde diny basqarmanyng sayasy mәselelerge, ýgit-nasihat júmystaryna aralasyp ketui bayqalady. Búl jaqsy ýrdis emes", - deydi ol.

Alma Súltanghaliyeva ózining kópten beri Qazaqstandaghy islamnyng damu proseste­rin zerttep jýrgenin aita kelip, dinning әli de ondy-soldy mәse­leleri tolyq zert­tel­megenin aitty. "Son­ghy derekter bo­yynsha, Qazaqstan halqynyng 70 payyzdan astamy islam dinin ústanady, - deydi ol. - Múnyng ózi kóp nәrseni aighaqtasa kerek. Tәuelsizdikting alghashqy jyldary aldaghy 20 jyl kólemindegi jaghdaydyng kýrt ózgerui mýmkin ekeni esepke alynbady. Islammen birge týrli qazaq dәstýrine jat joralghylardyn, kiyimder­ding kelui mýmkin ekenin eshkim oilamady. Jahandanudyng tek tauardy ghana emes, islamdy da importtaugha әkep soghatynyn eshkim kýtken joq.

Qazaqstandyq qogham negizinen tolyqqandy әsire dinshil emes. Sondyqtan әleumettik, sayasy ózgerister kerek. Islam dini etnikalyq, últtyq sipattargha qaramastan Qazaqstanda barynsha erkin tarap, iydeologiyagha ainalyp ketti".

Ghalym Súltan Ákimbekov Alma Súltan­ghaliyevanyng kitabyn joghary baghalay kele әlemdegi, onyng ishinde islam elderindegi bolyp jatqan prosesterge toqtaldy.

Dindi kópten beri zerttep, onyng zandyq túrghyda ondy-soldy jaqtaryn taldap jýrgen dintanushy Múhan Isahannyng oiynsha, Qazaqstan bolashaqta klirikaldy jýiege ótedi. Ol - memleket pen dinning arasyn qúqyqtyq retteudi qarastyratyn jýie. "Biz alghashqy jyldary memleket pen dinning bólingen jolyn tandadyq. Biraq 20 jyldyq tәjiriybege sýiensek, búl jýie óz ózin aqtamaghanyn kóremiz. Osydan bir jarym jyl búryn qabyldanghan din turaly zannyng kirispe­sinde hanafy mәzhaby men pravoslavtyq hristian dinining tarihy mәnin moyyndau turaly jazyldy. Búl - sóz joq, ýlken jetistik. Bir aita keterligi múnday klirikaldy jýiege birden ótuge taghy bolmaydy. Biz oghan konkordato jýiesimen ótuimiz kerek. Ol memleketting qúramyndaghy diny elitanyng kelisimen bolatyn memlekettik basqaru formasy. Ol ýshin aldymen diny elitany qalyptastyru qajet. 20 jylda bizde diny elita qalyptaspady".

"Taghy bir sheshilmegen mәsele - diny bilim beru mәselesining kenje qaluy, - deydi M.Isahan.

Sayasatker Bolat Ábilevting aituynsha, týbegeyli sayasy ózgeris bolmay, din mәselesin sheshu onay emes: "Biz qazir óte qúbylmaly kezende túrmyz, - deydi sayasatker. - Onyng ýstine bizge geografiyalyq aumaghymyz da ýlken әserin tiygizude. Biz alyp materikting qaq ortasyndamyz. Kóptegen kózqaras toghysqan jerdemiz. Kenes kezinde bizden islamdy barynsha aiyrghysy keldi. Al tәuelsizdik alghan jyldary әrtýrli joldarmen islamgha jete kónil bólinbedi. Biylik әrtýrli joldarmen halyqtyng nazaryn oghan búrghyzbady shynyn aitsaq. Qazir sonyng azabyn tartyp kelemiz".

Ámirjan Qosanovtyng aituynsha, diny mәsele men әleumettik mәselening úshtasatyn jerleri bar. Jәne Qazaqstandaghy islamnyng taghdyryn sheneunikter sheship otyr. Ol bylay deydi: "Qazirgi dinderding ózining ishinde qarama-qayshylyqtar kóp. Zang boyynsha biz zayyrly memleketpiz. Biraq ókinishke qaray, din mәselesin biylik qalay sheshedi, islam solay jýredi. Biraq bastysy, qazaq eshqashan qúdayyn joghalt­qan emes".

D.Qanat

«Jas Alash» gazeti