«Gaz odaqqa» túshynghanyng — noqtagha basty úsynghanyn

El ishi: «Qazaqstan Resey jәne Ózbekstanmen taghy da bir odaqqa engeli jatyr!», - dep dýrligip ketti! «Biylik – onbaghan, satqyn!» degen ashy aiyptar da taghylyp, qatty-qatty sózderden qúlaq túndy.

Bir nәrse anyq: Putin kózi tirisinde ózining neoimperiyalyq ústanymynan ainymaydy: «sheginer jeri joq, artynda – Mәskeu». Jәne de óz jer qoynauy asa bay múnay men gazdy basqa elderdi jipsiz baylap qoyyp, keyin sol jipti noqtagha ainaldyrugha daghdylanghan qyzyl imperiyanyng tikeley izbasary retinde óz maqsatyna jetu tәjiriybesin jalghastyrugha tyrysatyny da týsinikti. Óitkeni onyng el ishindegi yadrolyq elektoraty – Lenin aitqan «úlyorystyq shovinistik» iydeyasymen sanasy әbden ulanghan, marginaldyqqa bir taban jaqyn júrt.

Mine, endi sol baylyqtyng biri – gazdy syltau etip, bir emes, eki eldi ortaq úiym arqyly ózine noqtalap qoyghysy keledi eken.

Orysta «podstava» degen sóz bar, yaghny qúityrqylyqpen basqa bireuding abyroyyn әdeyi týsiru. Búl joly da solay boldy: bizding biylik egjey-tegjeyli talqylamaghan bastamany sheshilip qoyghan sharuaday etip, Toqaevtyng sapary kezinde býkil әlemge jarq etkizdi! Onday oqys úsynystyng Qazaqstanda, әlemde qanday rezonans tughyzatynyn Putin bilmedi emes, bildi! Meninshe, Toqaev osy «podstavadan» tiyisti qorytyndy jasauy tiyis. Áytpese, búgha bersen, súgha beredi.

Jә, búl sayasattaghy intrigalar men emosiyalar ghana.

Endi ne istemek kerek?

Mening bes naqty úsynysym bar.

Birinshiden, gaz mәselesi tónireginde odaqtasugha múryndyq bop otyrghan Kremlige ashyqtan-ashyq qarsy shyghatynday bizde әzirshe tiyisti sayasy erik pen tandau joq. Gaz óndiru men ony tasymaldauda Resey men Ózbekstanmen kooperasiya jasap, odan payda kóretin bolsaq, nesi jaman? Tek onday biznes-shartty «odaq» dep ataudyng esh qajeti joq bolar. EAEO-nyng ózi jetedi! Jәne de ol kooperasiya turaly qújat memleketter emes, sharuashylyq jýrgizetin subektiler arasyndaghy taza ekonomikalyq sipaty bar kelisim boluy tiyis, yaghny ol shartty elimizding Tәuelsizdigine eshqanday da núqsan keltirmeytindey etip jazu kerek. Gazdyng geosayasy gemorroyynan sonda ghana qútylamyz! Áriyne, Reseyge sanksiya salghan jәne múnay men gazgha zәru «újymdyq Batys» múnday yntymaqtastyqty qoldamaydy. Ol jaghyn da eskerip qoyalyq.

Ekinshiden, el ishindegi keybir kýshter men jeke túlghalardyng antiyreseylik kónil-kýidi órshituining sonyna erip ketpeuimiz kerek: Resey bizding kórshimiz, jeti jarym myng shaqyrym ortaq shekaramyz bar. Ol jaqta bir qauym qandasymyz ómir sýrip jatyr. Biz jaqta Resey jaqqa әli qarap otyrghan orys aghayyn bar, olardyng birazynyng miy Kremli propagandasymen әbden ulanghanyn da esten shygharmayyq. Syrtqy qauipting bir úshy soltýstikte jatqanyn da úmytpayyq. Beynelep aitsaq, Makron alysta, al Putin – jar astynda.

Oghan qosa – anneksiyashyl әdeti bar Putin Kremlide mәngi otyra qoymas. Sanksiyalar әbden sarsangha salyp, sharshatqan el basshylyghyna Batyspen egespey, til tabysugha tyrysatyn basshy keletini sózsiz. Sol kezde bizding de kórshimizben terezesi teng qarym-qatynas jasauymyzgha janasha mýmkindikter tuady.

Ýshinshiden, Resey әlemdik boykotqa úshyrap, órkeniyetti ortagha әbden jekkórinishti bop, odan alastatylghan kezde ózimizding erekshe, buferlik jaghdayymyzdyng ekonomikalyq hәm diplomatiyalyq jemisterin kóbeyte beruimiz kerek. Bir paradoks sol  - Qazaqstan arqyly ózinde joq tauarlardyng «paralleli importyn» jasaugha әrekettengen Resey bizding kópvektorlyq sayasat ústanyp, sonyng ishinde, újymdyq Batyspen til tabysyp jýruimizge mýddeli. Búl bolsa, biz ýshin qosymsha mýmkindik.

Tórtinshiden, syrtqy qarym-qatynastardy diyversifikasiyalau kerek. Moyyndaugha tiyispiz, Toqaev biyligi búl baghytta biraz sharua tyndyruda. Sol ýrdisti jalghastyrsaq, әlemning manyzdy geosayasy ortalyqtarymen dostyghymyzdy nyghayta alsaq, ózinen basqa da strategiyalyq әriptesterimiz bar ekenin Kremli óz kózimen kóredi. Sol sebepti sanasugha mәjbýr bolady.

Besinshi mәselening iydeologiyalyq sipaty bar. Úlyqtau kezindegi sózinde preziydent Toqaev endigi jerde manyzdy sheshimder parlamentte qabyldanatyny turaly aitqan edi. Olay bolsa, alda kele jatqan saylauda últtyq-demokratiyalyq baghyttaghy partiyalar men túlghalardyng zang shygharushy organgha enuine mýmkindik beru qajet. Qazaqstannyng shynayy Tәuelsizdigin qorghap, qajeti joq odaqtargha kirmeuine kepildik bere alatyn tek sol kýshter!

Ámirjan Qosan

Abai.kz