2022 jyl Ortalyq Aziya elderi ýshin onay bolmady. Búrynnan kele jatqan shekaradaghy qaqtyghystar, resurs jetispeushiligi mәselelerimen qatar, iri derjavalar arasyndaghy geosayasy qarsylasudyng jana kezeni bastaldy.

2023 jyl da óz qiyndyghymen kelmek. Búl turaly «Ma'no» (Ózbekstan) zertteu bastamalary ortalyghynyng diyrektory Baqtiyar Ergashev MMU Aqparattyq-taldau ortalyghyna bergen súhbatynda aitady.

Sarapshynyng pikirinshe, biyl Ortalyq Aziyany ýlken әskery qaqtyghystar kýtip túrghan joq. Áriyne, Qyrghyzstan men Tәjikstan arasyndaghy shekara mәselesi әli sheshilmegen. Eger eki el arasynda kiykiljing tua qalsa, olardy tatulastyrugha Qazaqstan men Ózbekstannyng sózi ótedi. Onyng ýstine Qytay men Resey Ortalyq Aziyadaghy qaqtyghystargha mýddeli emes. Qytay Tayuanmen, Resey Ukrainamen әurege týsip jatyr.

Sonday-aq, ol 2023 jyly Ortalyq Aziyada gaz, elektr energiyasy, su resursynyng tapshylyghy, baghanyng ósui de aitarlyqtay kiykiljinderge alyp kelmeytinin aitady.

«Qysty kýnderi elektr energiyasynyng jetispeushiligi Ózbekstan, Tәjikstan, Qyrghyzstangha 20 jyldan beri tәn. Qazaqstanda elektr energiyasymen, jylumen qamtamasyz etu salasynda apattar bolyp jatqanyn kórip otyrmyz. Biraq, memleket múny sheshuding bar amalyn jasap baghuda. Sondyqtan jylytu jýiesindegi apattar biylikke qarsy narazylyq tudyrady dep oilamaymyn», - deydi spiyker.

Sarapshynyng aituynsha, Ortalyq Aziyanyng bes elinde de sayasy rejim ózgeredi dep aitugha naqty negiz joq.

«Tәjikstandaghy jaghday qalypty. Qazirgi biylikke úiymdasyp qarsy shyghatyn ishki kýshter joq. Keyingi jyldary Týrikmenstandaghy biylikting auysuyna qarap, Preziydent Serdar Berdimúhamedovke qiyndyq tughyzatyn jýieden tys oppozisiyalyq kýshting joqtyghyn kóruge bolady.

Mening oiymsha, Qazaqstan 2022 jylghy qantar oqighalarynan keyin qorytyndy jasady, sabaq aldy jәne oppozisiya asa belsendilik kórsete qoymaydy. Qazaqstanda jana kezende bastalghan sayasi, ekonomikalyq reformalar qoghamdyq konsensus beredi. Qazir Qazaqstanda sayasy rejimdi qúlatu ýshin Konstitusiyagha qarsy әreketke baratyn kýshter joq. Dәl qazirgi biylikting qoghamda bedeli bar. Biylik elge reformalar baghdarlamasyn úsyndy. Halyqtyng edәuir bóligi osy reformalardy qoldaydy jәne preziydent Qasym-Jomart Toqaevqa jәne onyng komandasyna jospardy jýzege asyrugha kart-blansh beredi. Sondyqtan byltyrghy qantar oqighasy qaytalanbaydy dep oilaymyn.

2017 jyldan keyin Ózbekstangha Shavkat Mirziyeev biylikke kelgennen song elge úsynylghan reformalar baghdarlamasy qoldau tapty. Yaghni, Ózbekstanda reformalar boyynsha qoldau bar, Preziydentke senim men onyng baghytyn qoldau bar. Mening oiymsha, el tynysh bolady. Tipti 2022 jylghy Qaraqalpaqstandaghy oqighalar Ýkimetting jaghdaydy senimdi týrde baqylap otyrghanyn, tótenshe jaghdaylargha jauap bere alatynyn, qorytyndy jasay alatynyn kórsetti.

Qyrghyzstan – ónirdegi erekshe el, Birneshe revolusiyany bastan ótkerdi. Eshkim búl elde qaruly kóterilis bolmaydy dep basa aita almaydy. Biraq soghan qaramastan preziydent Sadyr Japarovtyng komandasy qazir jaghdaydy jaqsy baqylap otyr.  Oppozisiyalyq kýshterding qatty qarsylyghyna qaramastan, qiyn kezende de Ózbekstanmen shekaradaghy dauly uchaskelerdi retteu turaly kelisimge qol qoyyldy, ong sheshimin tapty. Búl Japarov bastaghan atqarushy biylikting eldi senimdi týrde basqaryp otyrghanynyng dәleli. 2023 jyly Qyrghyzstanda kezekti kóterilis, tónkeris nemese revolusiya kýtilmeydi. Mening oiymsha, Japarov Qytaymen de, Reseymen de jaqsy qarym-qatynas ornatty. Búl eldermen arada mәsele tuyndamaydy», - dep boljapty Baqtiyar Ergashev.

Sarapshynyng aituynsha, Ortalyq Aziya elderi erkin sauda aimaghyn qúru siyaqty manyzdy seriktestikke dayyn emes. Biraq, ekijaqty baylanystar damidy. Atap aitqanda, Ózbekstan Qyrghyzstandaghy Naryn ózeninde su elektr stansiyasynyng qúrylysyna qatysudy josparlap otyr jәne Tәjikstandaghy Zeravshan ózeninde su elektr stansiyasynyng qúrylysyna qatyspaqshy. Basqa jobalar da bar. Nәtiyjesinde, búl aimaqtyq sipattaghy kópjaqty iri jobalargha qol jetkizuge serpin beredi.

Jalpy býkil әlem ýshin 2023 jyl shiyelenisti jәne túraqsyz bolmaq. Ortalyq Aziyada ónirlik dengeyde seriktestik qúru әreketteri jalghasady. Sonday-aq, elder jahandyq oiynshylar arasyndaghy geosayasy qaqtyghystyng kesiri tiymeuin barynsha qadaghalaytyn bolady.

Dayyndaghan Ayjan Temirhan

Abai.kz