Ýirendik

Tónirekti jaryq qyp kýn shyqqanda Shyghystan,
Ne bop ketti ýnemi quanatyn tuysqan?!
Kórshi-kólem degende jaqsy isinen ýirenip,
Jýrmiz be osy shynynda jamanynan jiyrenip?!
Jerimizge qol salyp, aiyrghanda qonystan,
Araq-sharap ishudi tez ýirendik orystan.
Mayday jaqty bizderge ózge dәstýr, jat ústam,
Jyrtyq shalbar kiygendi alyp keldik AQSh-tan.
Qasiyetti Mekkede eldi auzyna qaratqan,
Sholaq shalbar degendi alyp keldik arabtan.
Janalyqqa bizdegi elding әbden eti ólgen,
Pәrәnjini bet japqan alyp keldik shet elden.
Kóbeygende qym-qighash úrys-keris shatysqan,
Aldau-arbau degendi ýirendik biz Batystan.
Kinosynan ýndining ýirengendey ólendi,
Ýirendik biz Qytaydan baqa-shayan jegendi.
Aghylshynsha әn salyp, óshiru de shyraqty
Shette jýrgen tamsanyp jastargha da únapty.
Ózge tilde shýldirlep, ýlgi qylghan qansyghyn,
Kim týsiner jan syryn әn  shyrqaghan әnshinin.
Aytatúghyn bos ókpe saldyr-salaq kýige endik,
Tamaq jeudi tósekte, qol jumaudy ýirendik.
Ata saltyn joghaltpay, tazalyqty sýigen júrt,
Sheshpey ayaq kiyimdi tórge shyghyp ýirendik
Búryn baba sózderin kókirekke týigen júrt,
Úrlyq jasap ýirendik, kisi óltirip ýirendik.
Masa ýimelep qoqysta jylap jatsa sharana,
Ony da biz ýirendik dep aitugha bola ma?
Jap-jas jastar órimdey ózine ózi qol salyp
Jatqanda da tang qalmas qalypqa endi barsha júrt.
Meymanasyn baylardyn, kórgen kýnin jarlynyn
Jinaghanday qorjyngha alyp keldik barlyghyn.
Qúlaq salar kim maghan, sózimdi kim salmaqtar,
«Ne boldy dep úrpaghym?» – aunap jatyr aruaqtar.

Talgham

Árkimning de qalauy bar ózi sýiip únatqan,
Keybireuge shalap artyq qymyz benen shúbattan.
Sarqyt jese qalghan astan keybireuler kýni ýshin,
Dastarhanda airan-asyr bireu otyr u iship.
Tek botqany talghajau qyp, etsiz tagham tandaghan,
Qazy-qarta, jal-jayany auzyna almas jandar bar.
Kedeylerge  jýrek sazsa, tamaq tandar  kez emes,
Baqa-shayan jep kýneltken kisiler de az emes.
Nege kerek kóp aldynda mýlәiimsu, kólgirsu,
Sorpa bolyp kórinedi keybireuge syldyr su.
Esek ozyp arghymaqtan,bәige alsa da әldekim,
Bilip túrsan, arta qoymas oghan degen qúrmetin.
Key pysyqtyng salpynshaghy syldyrlasa keudede,
Kópten asyp, elden ozyp, qyzyq kórip jýr deme.
Bireulerding mingen aty jәne kiygen shapany
Qyzghanyshtyng qúly bolghan toghyshargha batady.
Jatypisher nadandardan asa almasa bilimir,
Bay-myrzanyng qorasynda malyn andyp úry jýr.
Dayyn asqa ie bolmay, qylar bolsang sәl shydam,
Qolyndy soq, adam kórseng búlaq kózin arshyghan.
Talgham degen sondyqtan da әr adamda әrtýrli,
Sen ómirdi baghalama óz talghamyng arqyly.

Bólinemiz nege biz?

Qaraymyz ba shekeden ósip-óngen júrtqa biz,
Bólinemiz nәsilge, bólinemiz últqa biz.
Óz qotyryn qasyghan maqtan sýier pendemiz,
Bólinemiz rugha, bólinemiz jerge biz.
Úqsas bolyp túrsa da tamyrdaghy qanymyz,
Bólinemiz úrghashy, erkek bolyp bәrimiz.
Jýrgennen song jer basyp, atqan sayyn tanymyz,
Bólinemiz bay bolyp, kedey bolyp taghy biz.
Esik pen tór arasy  –  búl ghúmyrda tym qysqa,
Bólinemiz bastyq bop, basqa bolyp júmysta.
Qonaqqa dep, bizge dep bólmeni de bólemiz,
Týsinbeymin, bóludi nege jaqsy kóremiz?
Kóp kisige únaydy, biraq, osy bólinu,
Auyldasqa, tuysqa jaqyn bolyp kórinu.
Tuystan da jat artyq bolyp jatsa key kezde,
Basqalargha ish tartyp, ózgeremiz ilezde.
Ómir degen múhitta bir bolsa da kememiz,
Ózim jәne ózge dep bólinumen kelemiz.
Bólu degen jaqsy emes, al kóbeytu  –  jaqsy amal,
Kóp bolsa eken adamdar kóbeygendi baq sanar.

Týsinesin

Tarshylyqta týsinesing tauqimetting auyryn,
Jaqsylyqty týsinesing kórseng dúshpan jәbirin.
Auyrghanda týsinesing dәrining de shipasyn,
Qaranghyda týsinesing jaryqtyng da qadirin.

Bolsa boyda sarqylmaytyn qanaghat pen sabyryn,
Soghyp túrsa denendegi alpys eki tamyryn.
Jalghyz qalsang týsinesing dos-jarannyng keregin,
Qinalghanda týsinesing quanyshtyng qadirin.

Jasyratyn nesi bar?

Jasyratyn nesi bar, kezimde til ústartqan,
Bir kezderi janymda jýrgen jandar ish tartqan
Nege ekeni belgisiz, senesiz be endi siz,
Órisimdi taryltyp, qadamymdy qysqartqan.

Kórinbeytin dúshpanym Ósektordy jaylaghan,
Batyrashtay tasada aibaltasyn saylaghan.
Kókirekke salar múng әreketi solardyn
Jigerimdi janyghan, namysymdy qayraghan.

Boldy biraq jaqsylar qoltyghymnan sýiegen,
Sýringende demegen, arshyp alghan kýieden.
Ónegesi, ýlgisi, shapaghaty daryghan,
Eger tәuir minezge bolyp jýrsem ie men.

Ne shattanyp, nemese qúlazyghan kýige ensem,
Jamandyqtan jiyrenip, jaqsylyqtan ýirensem,
Taghdyryma yrzamyn shynyqtyrghan otqa sap,
Búiyrghan-au maghan da – jaqsy qúrmet, syy kórsem.

Úrpaghyndy jylatpa!

Odyrandasa orysyn, qoqilansa qytayyn,
Tonalghany namysyn, joghalghany úpayyn.
Kelimsekter qoparsa jerding astyn, jer ýstin,
Jýrgensing ghoy angharmay jayyn ong men teristin.
Álpeshtegen úl-qyzyng ketip jatsa shet elge,
Qanyng menen terindi tókkensing ghoy bekerge.
Kim kóringen elinde jýrse seni basynyp,
Esti emessin, esersing ezge ainalghan, osyny úq!
Jelikkender jerine qúsyp-tyshyp, lastasa,
Ata-baba ýlgisi ózgergeni basqasha.
Jarqyldaghy jat júrttyng kózding aldyn túmshalap,
Ózge tilde sóilesen, óz tilindi qor sanap,
Maymyl-syndy mәz bolsang qylyghyna ózgenin,
Oyyng jútap, es kemip, kiyering haq taz kebin.
Alayaqtar kóbeyip, adal jandar azayyp
Jatqan bolsa, osydan artyq ne sóz jazayyq?!
Qandastaryng qy jinap, qúmar bolsa baylyqqa,
Túlgha bolam deymising qanday elge, qay júrtqa?!
Aytsam deymin jyrymdy sózdi tyndar qúlaqqa,
Qazir jylap jýrseng de, úrpaghyndy jylatpa!

Ótken ómir – kórgen týs

Asyqpaytyn, saspaytyn perishte de emespin,
Bireu shaghyp tastaytyn shemishke de emespin.
Algha qaray jýrsem de, alandaymyn artyma,
Eteginde túrghan song jetpis degen belestin.

Asyraugha otbasyn jetip túrghan bilimim,
Jýrsem degen baq tasyp kóp kisining birimin.
Jer betine az uaqyy kelip-keter meymanmyn,
Múhambetting ýmbeti, Tәnirining qúlymyn!

Kinә taghar bireuler aitpasam da sóz oghash,
Jaryq kýnge kelgenmin jalanayaq, jalanash.
Ótken ómir – kórgen týs, qyzyq-shyjyq aralas,
Keybireuler sonyng da qyzuyna shala mas.

Jerúiyq

Jerúiyq qoy teginde ata-babang túrghan jer,
Anang sýtin emizip, sәn-saltanat qúrghan jer.
Bolsa-daghy әrqalay topyraghy torqaday,
Jýrgende de tabangha júmsaq bolar tughan jer.

«Jer meniki!» – degender jer qoynyna týskende,
«Jer meniki!» – dep sonda aita almaydy esh pende.
Tughan jerding qorgha sen әr tasyn, әr jotasyn,
Dúshpan kelse jerine, attan qarsy, seskenbe!

Nesibesin terip jep, tirlik keshken senimmen,
Qútty meken babannyng qan men teri tógilgen.
Tughan jerding ózine bir púshpaghy búiyrsyn,
Jeytin dәming tausylyp, qoshtasqanda ómirmen.

Ómir – aiqas alany

Qarap túrsan, ghajayyp, ómir – aiqas alany,
Búghy, búlan, elikter – qasqyrlardyng tamaghy.
Aghyn suda shorshyghan ýndemeytin balyq ta
Shyghyp qalsa jaghagha qaray almas jaryqqa.
Emin-erkin ininde ómir sýrgen key tyshqan
Innen shyqsa qútylmas mysyq degen jyrtqyshtan.
Qiqu qosyp, qús salghan biledi onyng syryn el,
Qaz-ýirekter býrkitting tyrnaghyna iliner.
Qanaty bar qústargha sóileu bolsa bir arman,
Sóiley bilgen toty qús tor ishine qamalghan.
Týieqústyn, alayda, sermese de qanatyn,
Aspany joq úshatyn, kólderi joq qonatyn.
Ayaghy joq bolsa da jorghalaghan jylannyn,
Jete alady tyrmysyp biyigine qyrannyn.
Qúmyrsqanyng keremet tirligine qarashy,
Solay enbek ete me adamzattyng balasy?!
Gýl-baqshada shyrynyn soryp jýrgen gýlding de
Ara menen sonanyng aiyrmasyn bilding be?!
Ong men solyn әli de aiyrmaghan adamdar,
Bir Allanyng jasaghan ghalamyna qarandar.
Ýlgi, ónege, taghylym – barlyghy da bar onda,
Sonyng bәri jazylghan qasiyetti Qúranda.

Qalay ghana keshirem?

Kim shashady tikendi jana ómirding jolyna,
Sabyr qyla alar ma ótken halyq myng synnan?!
Janyp jatqan kómirdi kim ústaydy qolyna,
Jaynap túrghan ómirdi kim qiyady qyrshynnan?!

Kónil aitu ornyna tap bolghangha azapqa,
Kinәsizdi kinәlap, jazyqsyzdy jazghyryp,
Donyz qylyq kórsetip jatqandar kóp qazaqta,
«Sorpa-sumen, sýiekpen itti aldaytyn» mәz qylyp.

Qalay ghana kezinde tauyp aitqan úly Abay,
Jalaqorlar jalbaqtap, qolyn ústap patshanyn,
Ayarlanghan arsyzdar adam qúnyn súramay,
Aram jolmen tapsa da, joghyn joqtar aqshanyn.

Ýiindegi ózining tirligine shýkir qyp,
Úl men qyzy tayaq jep, bolsa-daghy qansoqta,
Tauyssa da tózimin kórsetedi kýpirlik,
Satylady pendeler shen men shekpen, mansapqa.

Kóbeygende súltandar sanalmaydy qúl sangha,
Toghysharlar tayrandap, ezilgende esil el,
Qansha sabyr qylsam da, qansha kózdi júmsam da,
Ondaylardy, aitshy ózin, qalay ghana keshirem?

Aqylbek Shayahmet

Abai.kz