degen Berezovskiy júmbaq jaghdayda kóz júmdy

degen Berezovskiy júmbaq jaghdayda kóz júmdy

«Mening eng ýlken qateligim - Putindi biylik basyna әkelgenim» degen Boris Berezovskiy dýniyeden ozdy. Ómirining songhy mýsheli syrtta ótken oligarhtyng ólimine qatysty dolbar da kóp, sybys ta shash etekten. Britan polisiyasy Berkshir graftyghyndaghy óz ýiinde kóz júmghan atyshuly oligarhtyng ólimine tikeley sebep bolar ilik tappasa da, arada az kýn ótpey-aq milliarderding buynyp ólgeni mәlim boldy. Biraq Berezovskiydi biletinder onyng ózine qol júmsaghanyna ýlken kýmәnmen qaraydy.

Búl eki arada Resey Bas prokuraturasy Berezovskiyding aktivterin elge qaytaru ýshin jantalasyp jatyr. Óz Otanynda Berezovskiyding ýstinen onnan astam qylmystyq is qozghalghan, oghan tiyesili aktivterge «qara qúlyp» salynyp, onyng mýlkin tәrkileuge sheshim shygharylghan edi. Resey Federasiyasynyng Qylmystyq kodeksi aiypkerding óliminen song da onyng mýlkin tәrkileuge rúqsat beretin kórinedi.
Biraq Berezovskiy kóz júmar aldynda búrynghy baylyghynyng júrnaghy da qalmaghan edi desedi biletinder. Songhy jyldardaghy sot prosesteri, advokat shyghyndary, әielderi men balalaryna tólengen ótemaqy - múnyng bәri oligarh­ty әbden tityqtatyp bitken.
Onyng mәiitine tergeu-tekseru júmystaryn jýrgizgen mamandar marqúmnyng denesine týsken eshbir jaraqat izin tappaghan. Biraq әli de ólimning toksikologiyalyq, gistologiyalyq sebepterin tekseru júmystary birneshe apta boyy jýrgiziledi.
Berezovskiyding qaytys bolghany mәlim bolysymen, Resey preziydentining baspasóz hatshysy Dmitriy Peskov oligarhtyng osydan eki ay búryn Putinge hat jazyp, keshirim súraghanyn jariya etti. Osylaysha, oligarhtyng kózi júmylysymen, ol turaly daqpyrt habarlardy kóbeytken Kremli búl hatqa Resey preziydentining ne dep jauap bergenin әlde jauapsyz qaldyrghanyn býgip qaldy.

MEDIA-MAGNATTYNG ÝLKEN QATELIGI

Toqsanynshy jyldardyng sonynda Boris Berezovskiyding Reseydegi eng bedeldi túlghalardyng biri bolghanyn joqqa shygharu qiyn. Keybir kózkórgender Putindi Elisinge bolashaq taq múrageri retinde tanystyrghan Berezovskiy edi dese, basqa bir zamanauy tarihshylar Elisin Putindi odan búryn tandaghan, al Berezovskiy tek qoldaushy boldy desedi. Qalay degenmen de, Putinning Resey preziydenttigine saylanuynda Berezovskiyding yqpaly bolghany anyq. Áuelgi kezde Putin ekeuining ym-jymy bir bolghany, mýddeleri toqaylas bolghany da shyndyq. Eki aradaghy syilastyq Putin preziydent bolyp saylanyp, bar biylikti óz uysyna jinaqtay bastaghanda ghana ushyqty. Biylik pen baylyq mýddesining bir qazanda qaynauy qiyngha soqty.
Yuriy Felishtinskiy degen tarihshy Elisin ózine múragerlerdi arnayy qyzmet adamdary arasynan izdegenin aitady: Primakov, Stepashiyn, Putiyn... Ol kezdegi biylik elitasy qoldaghy kýsh pen qarjyny uystan shygharmaudy ghana oilady. Sondyqtan da arnayy qyzmet salasynan basqa jerden kandidatura izdeu olardyng kózdegenine qayshy edi.
1996 jylghy preziydent saylauynda Berezovskiy men Chubays Elisinning jenip shyghuyna edәuir enbek sinirdi. Al 1999 jyly Berezovskiy ORT men ózine tiyesili aqparat qúraldary arqyly Putinge kóp qoldau kórsetti. Aqyry 2000 jyly 27 nauryzda Putin preziydenttikke saylandy. Shamasy, bedeldi oligarh janadan saylanghan jas preziydentti óz yqpalynda ústaudy oilaghan boluy kerek.
Al Putin biylikke kele salysymen «Jeti federaldy okrug turaly» jarlyqqa qol qoydy. Osydan song Reseyde biylik vertikali engizilip, Federasiya kenesi taratyldy, jergilikti jәne ortalyq saylaular manyzyn joydy. Osy okrugtar negizinde Putin taghayyndaghan jeti federaldy gubernatordyng beseui KGB qyzmetkerleri nemese әskeriyler bolatyn.
Putin men Berezovskiy arasynda pikir qayshylyghy Sheshenstangha qatysty odan әri ushygha týsti. Berezovskiy Sheshenstandaghy qaqtyghystardy beybit jolmen sheshudi úsynsa, Putin ashyq soghys qimyldaryna kiristi. Berezovskiy aimaqtardyng avtonomdyghyn saqtaudy úsynsa, Putin bar biylikti bir uysqa júmyldyryp, eldi kýshpen basqarudy úighardy. Jalpy, Berezovskiy ne aitsa da, Putinning is-әreketi oghan qarama-qayshy shyghyp otyrdy. Aqyry sol jyly 30 mamyrda Berezovskiy Putinge ashyq hat jazyp, ony keybir demokratiyalyq instituttardy joydy dep synady, reseylik saylaushylardy aldap soqty, aimaqtyq sayasy elitany әlsiretti dep aiyptady.
Osylaysha, Berezovskiy Putinning avtoritarly jolgha týsuine ózinshe kedergi bolugha tyrysqan.
Al 17 shildede ózi alty aiday atqarghan Memlekettik duma deputaty qyzmetinen bas tartty. «Men búl spektaklige qatysqym kelmeydi - Reseydi qiratugha jәne avtoritarly jýieni ornatugha atsalysqym kelmeydi» degen ol sol joly jurnaliys­terge bergen súhbatynda.
Tamyz aiynda «Kursk» suasty atom kemesi batyp ketkende ORT telearnasy Sochiyde demalyp jatqan Putindi qayta-qayta kórsetti. Osydan song Berezovskiyding ORT telearnasyndaghy aksiyalary memleketke ótti. Taghy azghana uaqyttan song Berezovskiy «Sibir múnayy» kompaniyasyndaghy ózining ýlesin әriptesi Roman Abramovichke arzan baghagha satugha mәjbýr boldy.
Osydan keyin elden ketken Berezovskiy on eki jyl syrtta túryp, jat jerde qaytys boldy.

ATYShULY AVANTURIST

Berezovskiyding jan-jaqty adam bolghanynda da dau joq. Ózi ghalym, kәsipker әri sayasy qayratker. Tehnika ghylymdarynyng doktory ataghyn alyp, birneshe monografiyalyq enbekter jazdy. Qayta qúrudyng kezinde ózining tabighy darynyn paydalanyp, kәsipkerlik jolgha týsti. 1989 jyly «LogoVaz» kompaniyasyn qúrghannan bastap tasy órge domalap, «VAZ» avtomobiliderin satumen ainalasudan kóp paydagha keneldi, búdan song aqparat qúraldaryna auyz sala bastady. 1995 jyly qantarda ORT telearnasyn qúrugha atsalysyp, onyng Diyrektorlar kenesine mýshe boldy. Sol jyldan bastap TV-6 (Mәskeu tәuelsiz habar taratu korporasiyasynyn) aksioneri atandy. 1996 jyldan bastap «Sibir múnay kompaniyasy» diyrektorlar kenesining mýsheligine saylandy. 1999 jyly «Kommersant» bas­pa ýiin satyp alyp, iri media toptyng basshysyna ainaldy.
Basqasha aitqanda, 2000 jyly, yaghny Reseyde Putin dәuiri bastalghan kezde Reseydegi medianaryqta Berezovskiydey yqpaldy túlgha kemde-kem edi. Onyng yqpalynda «Kommersant», «Moskovskaya komsomolka», «Nezavisimaya gazeta», «Novye Izvestiya», «Svejiy nomer» gazetteri, «Avtopilot», «Vlasti», «Denigiy», «Molotok», «Domovoy», «Ogonek» jurnaldary, «Nashe radio» radiostansiyasy jәne «ORT» (Birinshi arna), MNVK (TV-6) telearnalaryn óz uysynda ústady. Biraq Putin taqqa otyrghannan bastap Berezovskiyding media imperiyasynyng kýni sanauly edi.
Onyng óz sózimen aitqanda, ol Putindi biylikke әkelip, ýlken qatelikke úryndy. Berezovskiymen til tabysa almaghan jas preziydent oghan óz dostaryn qarsy qoyyp, onyng iyeligindegi aktivterin tartyp aldy.
Ómirining songhy jyldary Berezovskiy bir kezdegi osy qateligi ýshin ókinumen bolghan siyaqty. Byltyr sәuir aiynyng sonynda Putindi tútqyndaghan adamgha 50 mln. rubli taghayyndaytynyn mәlimdegen. Al 6 mamyrda ol «syiaqyny» 500 mln. rublige deyin úlghaytqan.
Sonday-aq ol 1999-2000 jyldary Putindi qoldaghany ýshin «әdil de ashyq sot aldynda» jauap beruge dayar ekenin aitqan.
V. A. Vasiliev pen G. A. Yavlinskiy Boris Berezovskiydi kezinde «sayasy avanturist» dep ataghan eken. Al sayasattanushy S.A.Markov oghan «halyqaralyq sanattaghy úly sayasy avanturist» dep bagha bergen. Qalay bolghanda da, atyshuly avanturisting ólimining ózi dauly bolghaly túr.

NE ÝShIN?

2000 jyldan beri Úlybritaniyada emigrasiyada bolghan Berezovskiyding songhy kezdegi qarjylyq, sayasy t.b. jaghdaylardyng ushyghuyna baylanysty ruhany kýizeliske úshyraghany ras bolsa kerek. Múny ony qaraghan dәrigerler de rastaydy.
Osydan bes jyl búryn onyng baylyghy 1,3 mlrd. dollar dep sanalghan, biraq onyng byltyr ghana búrynghy әriptesi Roman Abramovichpen sottasyp, jeniliske úshyraghany mәlim. Ol Abramovichten 5 mlrd. dollar óndirip alugha niyetti bolghan, biraq onyng ornyna ózi sot shyghyndaryn óteuge mәjbýr boldy. Al ýshinshi әieli Elena Gorbunova ózine jәne balalaryna tiyesili ótemaqyny talap etip, onyng bar aktivterine «qara qúlyp» salugha sebepker boldy.
Ólerinen birneshe saghat búryn ol «Forbs» jurnalynyng tilshisimen beyresmy týrde kezdesip: «Ómirding mәni kettti. Qazir sayasatqa aralasqym kelmeydi... Ne isteu kerektigin bilmeymin. Men 67-demin. Búdan әri qalay ómir sýru kerektigin bilmeymin», - degen.
Al Dmitriy Peskovtyng aituynsha, Putinge hatynda: «Men kóp qatelik jiberdim, meni keshiruding onaygha týspesin bilemin, әitse de men shatastym, keshirim súraymyn», - depti.
Ómirden qajyghany ras shyghar. «Mening Reseydi jaqsy kóretinim sonshalyq, emigrant bola almaydy ekenmin» degen Berezovskiy Putinnen ne ýshin keshirim súrauy mýmkin? Ony biylikke óz qolymen alyp kelgeni ýshin be? Shyn mәninde, Berezovskiyding ózi bir sózinde «Mening ómirdegi eng ýlken qateligim - Putindi biylik basyna әkelgenim» degen joq pa?
Ony óz qolymen biylikke alyp kelgeni ýshin be? Álde birneshe aidan song odan ainyp, on ýsh jyl boyy oghan sayasy qarsylas bolghany ýshin be?
Songhy on ýsh jylda Berezovskiy Europada әldeqanday sayasy yqpalgha ie boldy deu qisynsyz. Tipti aghylshyn baspasózining ózinde arnayy tapsyryspen jazylghan maqalalar bolmasa, әldebir aqparattyq dabyra tuyndamaghan. Qayta-qayta arandatushylyq mәlimdeme jasap, ózi turaly alyp-qashpa әngimeni ózi ýrlep, ushyqtyryp otyrdy. Aghylshyn baspasózine bergen súhbattarynda «Reseydegi biylikti basyp alugha» qatysty mәlimdemelerinen son, otanynda onyng ýstinen taghy bir qylmystyq is qozghalyp, Kremli Londonnan ekstradisiya arqyly qylmysker oligarhty qaytarudy talap etti.
Osylaysha ol Reseydegi biylikting tynyshyn alumen boldy. Shyn mәninde ol әldeqanday sayasy yqpalgha ie boldy ma, joq pa - ol arasy kýngirt.
Onyng songhy kezdegi depressiyasynyng bir sebebi sonda jatuy da mýmkin. Endeshe onyng ólimi kimge tiyimdi?
1996 jyly jeltoqsanda Pol Hlebnikov degen amerikandyq jurnalist «Forbs» jurnalynda Berezovskiyge alayaqtyq jasady, zansyz aqshany iygerdi, sheshen mafiyasymen sybaylas dep jәne tapsyryspen kisi óltirgen degen auyr aiyptar taqty. 1995 jyly kisi qolynan qaza tapqan jurnalist Vladislav Listievting ólimine de Boris Berezovskiy jauapty dep jariyalady. Osy aitylghandardyng negizinde 1999 jyly Evgeniy Primakovtyng ýkimeti kezinde Boris Berezovskiyge alghashqy resmy aiyp taghylghan bolatyn.
Búdan keyin oghan Reseyde onnan astam qylmystyq is qozghaldy. Ol elden kete salysymen, 2001 jyldyng 20 qyrkýieginen beri Reseyde alayaqtyq, zansyz aqshany iygeru, biylikti kýshpen tartyp alugha әreket etu degen aiyptar boyynsha izdeu jariyalanghan. Braziliya men Shveysariyada alayaqtyq, zansyz aqsha iygerdi degen aiyptarmen kinә taghylyp, iz kesu júmystary jýrgizilgen.
2003 jyldan beri London Berezovskiyge sayasy bosqyn mәrtebesin berdi. Aghylshyn tólqújatynda onyng aty jóni Platon Elenin dep kórsetildi. Onyng osy atty jamylyp, Gruziya men Latviyada bolyp qaytqany da mәlim.
Eger Berezovskiy Reseyge qaytyp oralsa, onda onyng mýlki tәrkilenip, ózi týrmege qamaluy tiyis bolatyn. Endeshe, osy jaghdaydyng bәrin kórip-bilip otyryp jәne Putinge kómekteskenine ókingen adamnyng óz erkimen elge qaytugha niyet etui mýmkin be?

OL - ORYS
KINOSYNYNG
KEYIPKERI

Advokat Aleksandr Dobrovinskiy Berezovskiyding ólimi turaly bylay degen: «Boris Abramovich Berezovskiy ózine qol júmsapty... Óte kýrdeli túlgha edi. Ómirden týnilgen adamnyng әreketi me? Kedeyshilikte ómir sýre almady ma? Ómirden kórgen soqqylargha shydamady ma? Endi eshkim de shyndyqty bile almaydy dep qorqamyn» degen.
IYә, shyndyqty bilu qiyn...
Onyng esesine, Boris Berezovskiyding beynesi ózi ómir sýrgen zamannyng keyipkeri retinde orys kiynematografiyasynda saqtalyp qalmaq. Jaghymdy әlde jaghymsyz keyipker retinde bolsyn, Boris Berezovskiyding beynesi on shaqty zamanauy kinofilimde qylang beredi. Mysaly, 1997 jyly «Shizofreniya» filiminde Lozovskiydin, 2002 jyly «Oligarh» filiminde Platon Makovskiydin, 2004 jyly «Shahmatist» filiminde Emigranttyn, 2004 jyly «Lichnyy nomer» kinosynda Lev Pokrovskiydin, 2006 jyly «Ispanskiy voyaj Stepanycha» filiminde Adam Babovtyn, 2008 jyly «Psevdonim «Albanes»-2» kinosynda Andrey Reutovtin, 2011 jyly «PiraMMMida» filiminde Belyavskiydin, 2013 jyly «Mebius» kinokartinasynda Ivan Rostovskiyding obrazdaryn jasauda Boris Abramúlynyng ómir joly, minez-qúlqy, bet-beynesi paydalanylghan.
Búdan bólek, Boris Berezovskiyding fenomenin ashugha baghyttalghan birqatar kitaptar da jazylghan. Mysaly, Aleksandr Korjakovtyng «Boris Elisiyn: ot rassveta do zakata» (1997), Oleg Solovievting «Russkie masony: ot Romanovyh do Berezovskogo» (2004), Petr Hlebnikovting «Krestnyy otes Kremlya Boris Berezovskiy, ily Istoriya razgrableniya Rossii» (2004), «Berezovskiy Boriys. Iskusstvo nevozmojnogo» (3-tomdyq, 2004), Yuliy Dubovtyng «Bolishaya payka» (2005 jyly shyqqan kitap keyin «Oligarh» kinosyn týsiruge negiz bolghan), Devid Hoffmannyng «Oligarhi. Bogatstvo y vlasti v novoy Rossii» (2007), Aleksandr Hinshteynning «Berezovskiy y Abramovich. Oligarhy s bolishoy dorogiy»(2007), Dmitriy Gordonnyng «Berezovskiy y Korjakov. Kremlevskie tayny» (2008), «KGB qalyndyghy. Orys oligarhynyng qúpiya kýndeligi» (2009), M.Hollingsuort pen S.Lensliyding «Londongrad. Reseyden aqsha alyp shyghu. Oligarhtardyng taghdyry óz auzymen aitylghan hikaya» (2009), N.S.Chekulinning «Tayna Oligarha, ily Britanskoe pravosudiye» (2006), «Krovavyy oligarh y rossiyskoe pravosudiye» (2007), «Berezovskiy - ne svoya igra» (2011), «VikiLiks», Berezovskiy y ubiystvo Litviynenko». Dokumentalinoe rassledovaniye» (2011) kitaptary, Yuriy Felishtinskiyding «Verdikt. Boris Berezovskiy protiv oligarhov» (2012), A.i. Sherbakovtyng «Russkaya politicheskaya emigrasiya. Ot Kurbskogo do Berezovskogo» (2012) degen enbekteri bar.
Oligarhtyng júmbaq óliminen song әli talay kino týsirilip, әli talay kitap jazylary sózsiz.

BIRI - ShÁY IShIP,
BIRI - JUYNATYN
BÓLMEDE...

2006 jyly 23 qarashada FSB-ning búrynghy ofiyseri Aleksandr Litviynenko shәigha qosylghan poloniyden ulanyp, London auruhanasynda kóz júmdy. Osy qylmysqa oray 2007 jyly 30 nauryzda Skotland-Yardta RF Bas prokuraturasynyng tergeushisi Aleksandr Otvodov Boris Berezovskiymen kózbe-kóz sóilesti. Keyin Berezovskiyding ózi aitqanday, tergeushi qoyghan súraqtardyng kóbisi bizneske qatysty bolghan, al Litviynenkonyng ólimine qatysty súraqtar kezdesuding sonynda ghana qoyylghan. Osy kezdesude Berezovskiy Litviynenkonyng ólimine Putin men Lugovoydy kinәli dep mәlimdedi. Al keybir sarapshylar Litviynenkonyng ólimi Berezovskiydi qylmysty etu ýshin qajet bolghan dep sanaydy.
Nauryz aiynyng basynda Berezovskiy óz advokattarymen Litviynenkonyng ólimine qatysty qylmystyq is boyynsha kuәlik beru jóninde aqyldasqan eken. Oligarhtyng ólimine osy iske qatysty qúpiyany jabugha jasalghan talpynys dep bagha berushiler de bar.
Qalay bolghanda da, Berezovskiyding ólimine qatysty әlemning týkpir-týkpirindegi qarapayym oqyrmandar týrli dolbar, san qily pikir aityp jatyr.
Boris Berezovskiyding ólimi Túmandy Alibionnan Japon týbegine deyin qyzu talqylanuda.

"Týrkistan" gazeti