Jaqynda Reseyding Memlekettik Dumasy enbek migranttaryna orys tili, Resey tarihy men zannama negizderinen emtihan tapsyrudy mindetteytin zandy birinshi oqylymda-aq qabyldap tastady. 2015 jyldyng qantarynan bastap kórshi elge túrugha, ne júmys isteuge kelgen әrbir sheteldik atalghan talaptardy oryndauy tiyis. Arnayy oqu oryndary emtihan tapsyrghandardyng qolyna sertifikat beredi dep josparlanghan. 5 jylgha jaramdy qújattyng qúny - 5 myng rubliden (24050 tenge) bastalady.

Búdan tys TMD azamattary búdan bylay Reseyge óz elderining jeke kuәlikterimen emes, sheteldik tólqújatpen ghana kiruge rúqsat alady. Endi otandyq sarapshylar alandauly: qatang talaptar, әsirese, tólqújat mәselesi men emtihan qúny sheteldik migranttardyng Ortalyq Aziyadaghy ekonomikasy damyghan iri el - Qazaqstangha lap etip keluine әkep soghuy mýmkin. Keybir otandyq deputattar men kәsipkerler Reseyding ýlgisimen Qazaq eline de tildik talapty engizu qajettigin qoldaydy.

«Ya tvoya ne ponimati...»

Jaqynda Reseyding Memlekettik Dumasy enbek migranttaryna orys tili, Resey tarihy men zannama negizderinen emtihan tapsyrudy mindetteytin zandy birinshi oqylymda-aq qabyldap tastady. 2015 jyldyng qantarynan bastap kórshi elge túrugha, ne júmys isteuge kelgen әrbir sheteldik atalghan talaptardy oryndauy tiyis. Arnayy oqu oryndary emtihan tapsyrghandardyng qolyna sertifikat beredi dep josparlanghan. 5 jylgha jaramdy qújattyng qúny - 5 myng rubliden (24050 tenge) bastalady.

Búdan tys TMD azamattary búdan bylay Reseyge óz elderining jeke kuәlikterimen emes, sheteldik tólqújatpen ghana kiruge rúqsat alady. Endi otandyq sarapshylar alandauly: qatang talaptar, әsirese, tólqújat mәselesi men emtihan qúny sheteldik migranttardyng Ortalyq Aziyadaghy ekonomikasy damyghan iri el - Qazaqstangha lap etip keluine әkep soghuy mýmkin. Keybir otandyq deputattar men kәsipkerler Reseyding ýlgisimen Qazaq eline de tildik talapty engizu qajettigin qoldaydy.

«Ya tvoya ne ponimati...»

Barlyq gasterbayterlerdi rusifika­siyalau býkil problemany sheshe me? Resey sarapshylary men jurnalisteri búghan ýl­ken kýmәnmen qaraydy. Olardyng pikirin­she, sheteldik júmys kýshi enbek etetin jer­lerinde orys tilin qajet etpeydi, tipti búghan múqtaj da emes, al orys jastarynyng ózderi bile bermeytin Resey tarihy men zannamasyn jattaudy talap etu kýlkili jayt, yaky týptep kelgende, búl talaptar tek sybaylas jemqorlyqtyng qazirgiden de ýdep ketuine sebep boluy mýmkin degen oida. Búghan kereghar pikir bildirushiler Germaniya men Fransiyanyng ýlgisimen tildi mindetteu - әlemdik praktika ekenin eske salady. Resey biyligi búl qatang talaptardy «gasterbayterlerding tildik ortagha iykemdelui men integrasiyasyna jasalyp jatqan ontayly qadamdar» degen ústanymda.  Kýni býginge deyin Reseyge jylyna qan­sha enbek migranttarynyng kelip jat­qany turaly derekter de naqtylanbaghan. Federaldy migrasiya qyzmeti kóp bolsa, 5 mln-gha juyq adam degen derek keltirse, tәuelsiz sarapshylar búl sandy 9-14 miyl­lion adamgha deyin jetkizedi. Songhy resmy mәlimetterge jýginsek, ótken jyly Resey­ge Ózbekstannan - 2,3 mln adam, Ukraiy­na­dan - 1,4 mln, Tәjikstannan - 1,1 mln, Ázirbayjannan - 620 myn, Qyrghyzstannan - 540 myn, Qytaydan - nebary 200 myng adam kelgen kórinedi. Endi myna qyzyqty qaranyz, Resey memlekettik statistika komiytetining mәlimetinshe, Mәskeu túrghyn­darynyng jyl basyndaghy sany - 11 mln 979 myng adamdy qúraghan. Al gasterbay­terlerding basym bóligi Mәskeuden nәpaqa tauyp jýr. Sheteldik júmys kýshining deni - músylmandar. Óz elderinen júmys tap­paghan qyrghyzdar qala kóshelerin sypyrsa, ózbekter men tәjikter Mәskeu ghimarat­taryn salyp, bazarlardy jaghalap jýr. Bú­ghan óz toylaryn Mәskeu kóshelerinde dý­ril­detip ótkizip, tipti búl qylyghy ýshin Resey BAQ-taryn talay shulatqan she­shender men daghystandyq toptardyng el astanasynda túraqtap jatqanyn taghy qo­synyz. Memleket astanasyna arman quyp kelgen tatarlar, bashqúrttar, t.b. da bar­shylyq. Resey biyligining typyrlap zang qabyldap jatqanynyng negizgi sebebi de osy diny faktordyng aldyn alugha baghyt­tal­ghan sharalar emes pe degen oy da keledi. Osydan birneshe jyl búryn Reseyde bol­ghanymyzda, Mәskeu týgili, Orynbordyng ózinde skinhedterding bary qatty seziletin. Songhy jyldary astanada qyzuqandy kavkazdyqtardyng kóbeygeninen be, әdette top bolyp bir adamdy úrugha jaraytyn skinhedter qazir shashtaryn ósirip, qara toptyng ishine elenbey kirip ketken siyaqty. Jalpy, Mәskeuding kelbeti ózgerip keledi. Týptep kelgende biylik tetikteri qanday talapty iske qossyn-qospasyn, biraq әlemdegi qay astana bolmasyn, Mәskeu de, Parij de, Berlin de músylman elderinen aghylghan júmys kýshine tәueldi bolyp otyr­ghan son, jappay músylmandanudyng aldyn­da túrghany talay aitylyp ta, jazylyp ta jatyr. Yaky tildik talaptyng diny qauipten tuyndap otyrghanyn joqqa shygharugha bol­maydy.

Biraq Resey qabyldap jatqan zannyng ekinshi jaghy kórshiles elderge de әser etpey qoymasy anyq. Sarapshylar, shynynda da, qatang talaptar jýzege asqan kýnnen bastap sheteldik júmys kýshi Qazaqstangha jappay aghylady dep qauiptenedi. «Elimizde resmy sanaq boyynsha, 500 myngha juyq, beyresmy búdan da kóp júmyssyzdar sany tirkelip jatqanda, bizding elge aldymen óz azamat­tarymyzdy júmyspen qamtyp, jarylqap alu qajettigi tuyndap túr»  deydi mamandar. Óz kezeginde tildik talaptardy Qazaqstangha engizu - sheteldik júmys kýshine birshama toqtam boluy mýmkin. Biz sarapshylardy әngimege tartyp, eki saual tastadyq: 1. Reseyding migranttargha qoyylyp jatqan talabynan keyin sheteldik júmys kýshi qanshalyqty Qazaqstangha aghylady? Múnyng saldary qanday bolmaq? 2. Qazaqstan qanshalyqty sheteldik júmys kýshine múq­taj?

Baqytbek SMAGhÚL, Mәjilis deputaty, Áleumettik-mәdeny damu komiytetining mýshesi:  Sheteldik júmys kýshine múqtaj emespiz

-  1.Basqa elden kelgen azamattar bizding tәuelsiz el ekenimizdi moyyndauy ýshin mindetti týrde memlekettik tilimizding den­geyin órkeniyetti elderdegidey kóterip, jo­ghary dәrejege qoyymyz shart. Ekinshi ja­ghynan, múnday talap qazaq jeri kelimsekter men әrtýrli elden qashqan-pysqan adam­dardyng ordasyna ainalmas ýshin qajet. Mәselen, qanshama sheteldikter qylmys jasap, azamattarymyzdy óltirip, onyng qanshasy halyqaralyq sottarda qaralmay, tipti sondaghy sot tabaldyryghyn jaghalau­dyng ózi qiyndyqqa soghyp jatyr?! Qan­shama qyzdarymyz ózgelermen shetel asyp jatyr. Syrttan kelgenderding bizding jala­qymyzdy alyp, eshqanday salyq tólemey, «esikten kirip, tóbege shyghyp, qúsyp ket­pes ýshin» qatang talaptar boluy tiyis dep esepteymin. Búl - memleketting óz mýddesi men ústanymy, maqsaty.
Reseyde kóterilip jatqan tildik mәsele óte oryndy, dúrys. Búdan ýlgi alghan jón. Qashanghy tildik mәselede jaltaqtay bere­miz?! Qazaqstan - tәuelsiz memleket, eshkim de bizge eshtene dey almaydy. Bizde mem­lekettik tilding shyn mәninde qúzyry da, mәrtebesi de kóterilmey otyr. Qazaqstan - eshkimdi alalamaytyn memleket. Eger sheteldikter búl elding suyn iship, dәmin tatyp, bangdy qalasa, onda mindetti týrde memlekettik tilde sóileui kerek. Jalpy, bizde damu tili - aghylshyn tili bolsa, el birligining tili - qazaq tili boluy kerek!
2. Qazaqstan sheteldik júmys kýshine múqtaj emes. Búl payda tabu kózine ainal­ghan nәrse. Óz elimizde qanshama azamat jú­myssyz otyr. Tipti sheteldik júmysshylar keyde bizding mamandarymyzdan bes ese jo­ghary ailyq alady. Narazylyq osyndaydan tuyndap jatqan joq pa? Mәselen, qytay júmysshylary 1,5 mln tenge jalaqy alsa, bizding júmysshymyz 300 myng tengeni mise tútady eken. Áriyne, sheteldik júmys kýshi bizding elge sondyqtan aghylady. Olardan salyq aludan bólek, qylmysker me, joq pa, osynday mәlimetterdi de anyqtau kerek. Olardy ýsh aida bir ret tekseru azdyq etedi. Ýnemi tirkeude túruy tiyis. Bizge múqiyat bolu kerek. Zanymyzdyng da qatal bolghany dúrys.

Azat QONYSBEK, kәsipker: Talap qonggha biz de qúqylymyz

- 1.Ras, sheteldik júmys kýshining bizge aghylu qaupi bar. Olar qazaq tilinde sayrap, qazaqtyng tarihyn qúrmettep, zandaryn bilui tiyis, eger múnday talaptardy orynda­masa, elderine qayta bersin. Eger múnday zandy qazir qabyldamasaq, Qazaqstan әr elden qashqan-pysqandardyng ordasyna ainalmasyna kim kepil?! Sondyqtan tildik talapty qoigha biz de qúqylymyz. Mәselen, qazir tenderge qatysu onay. Qazaqstanda bәri oryssha jýredi, erikkenning bәri Uk­raiy­nadan da, Belarussiyadan da kelip, ten­derge qatysyp jatyr. Eger óz últyn syi­laytyn adamdar ministrlikterde otyr­sa, mem­le­kettik qújattardy tenderlerde qazaq tilin­de ótkizudi talap ete bastauy kerek.
Qalay bolghan kýnde de Resey búl zanyn bekitip, jýzege asyratyny mәlim. Sheteldik júmys kýshi Qazaqstangha kóptep aghylsa, eli­mizde qylmys sany da kóbeyedi, son­dyqtan shekaramyzdy bekitip, barlyq jer­de tiyesili talaptar qoyyluy kerek. Qazaq­stan - BÚÚ mýshesi, Konstitusiya boyynsha, memlekettik til - qazaq tili. Tildik talap­tyng qoyyluy oryndy.
Búl jerde Resey ózining últtyng mýddesin qorghap otyrghany anyq. Búl әlemdik tә­jiriybe, mәselen, Germaniyagha baryp, nemis­she bilmeseniz, eshkim júmysqa qabyl­damaydy. Angliyada júmys berushi aghyl­­shynsha sóileudi talap etedi. Qazaq­standa ghana qazaq tilin bilmey júmys is­teuge bolady. Tildik talap qoymaytyn jalghyz memleket siyaqty.
2. Joq, elimiz migranttargha múqtaj emes. Mәselen, kezinde Elbasy «Habar» ar­nasynan ministrlikterde qanshama qar­jy­nyng iygerilmey әri jymqyrylyp jat­qanyn dúrys kótergen edi. Búl iygerilmegen, ne talan-tarajgha týsken qarjyny jas­tardy, onyng ishinde, әsirese, qarapayym otbasylardan shyqqan auyl balalaryn qayta oqytugha júmsasa, elge paydasy tiyer edi. Ár elden aghylghan kelimsekterge jaghday jasaghansha, aldymen auylda júmyssyz otyr­ghan azamattardy jarylqap alu qa­jet.

"Ayqyn" gazeti