Senbi, 28 Qyrkýiek 2024
Biylik 2047 1 pikir 12 Sәuir, 2023 saghat 13:31

MAGATE missiyasy Qazaqstannyng yadrolyq energetikalyq baghdarlamasyn qoldaytyndaryn aitty

Elimizge aqpan aiynyng sonynda MAGATE missiyasy ókilderi men halyqaralyq sarapshylar atbasyn búrghan bolatyn. Olardyng ondaghy maqsaty – Qazaqstannyng yadrolyq-energetikalyq infraqúrylymy men әleuetimen, alghashqy salynatyn AES qúrylysy boyynsha jýrgizilip jatqan dayyndyq júmystarymen tanysu bolatyn.

Yadrolyq infraqúrylymdy keshendi sholu jónindegi missiya AEHA-gha mýshe memleketter ókilderning halyqaralyq sarapshylarmen birlesip, әrtýrli eldegi ozyq tәjiriybe turaly tereng taldau jýrgizuine mýmkindik beredi.
INIR missiyasy tobynyng kez kelgen úsynysyn oryndau missiyany ótkizuge ótinish bergen mýshe memleketting qalauynda qalady.

Últtyq yadrolyq infraqúrylymdy damytugha yqpal etetin INIR missiyasynyng nәtiyjesi kemshilikterdi joiy boyynsha is-qimyl josparyn әzirleuge kómektesedi.

Energetika ministrligining mәlimeti boyynsha, atalghan missiyanyng maqsaty – halyqaralyq sarapshylarmen tәjiriybe almasu arqyly Qazaqstangha yadrolyq-energetikalyq infraqúrylymdy damytu boyynsha keshendi esep әzirleude qoldau kórsetu.

Búl – missiya Qazaqstan Ýkimetining ótinishi boyynsha jýzege asty. Búghan deyin, yaghny 2016 jyly ótkizilgen INIR (Integrated Nuclear Infrastructure Review) missiyasynyng úsynystary men úsynymdary qanshalyqty oryndaldy? Jeti jylda ne ózgerdi, nege kónil bólindi, bәrine bagha berilip, elding jetistigi saralanyp, әli de sheshimin tabuy tiyis týitkilderdi naqtylaugha mýmkindik berdi.

Áueli Atom energiyasy jónindegi halyqaralyq agenttikting (AEHA) «Negizgi kezender» tәsilining birinshi kezenining ólshemsharttary boyynsha yadrolyq infraqúrylymdy damytudyng jay-japsaryna sholu jasaldy.

Onda qarastyru, dayyndyq, qúrylys siyaqty damudyng ýsh kezeni negizinde birqatar úsynys jobasy qamtylghan.

Eng aldymen Qazaqstannyng yadrolyq energetikalyq baghdarlamagha qatysty jýktelgen mindettemelerdi oryndauyna dayyndyghyna jan-jaqty bagha berildi.

Sonymen, yadrolyq infraqúrylymgha tolyqqandy keshendi sholu jasaghan sarapshylar toby tórt kýndik missiya nәtiyjesinde Qazaqstan Atom energiyasy jónindegi halyqaralyq agenttikting (AEHA) yadrolyq infraqúrylymdy sholu jónindegi aldynghy missiyasynyng úsynymdaryn oryndauda edәuir ilgerileushilik baryn jetkizdi.

Energetika ministrligining aituynsha, INIR missiyasynyng júmys toby yadrolyq energetikalyq baghdarlamany ýilestiru, atom elektr stansiyasyn qarjylandyrudy týsinu, apatqa qarsy josparlau jәne radioaktivti qaldyqtarmen júmys isteu boyynsha úsynymdardy Qazaqstan tolyghymen iske asyrghanyn atap ótti.

Sonday-aq, halyqaralyq sarapshylardan qúrylghan júmys toby atom energetikasy qúrylysy men infraqúrylymyna ketetin qarjyny naqtylau men esep-qisap júmysyn tәmamdaugha, osy isting basy-qasynda jýretin retteushi organ men menshik iyesining (operatordy) júmysyn odan әri damytu josparyn qolgha alugha jәne búghan ónerkәsipti tartu sayasatyn әzirlep, iske asyrugha qatysty qosymsha júmystardy qosa atqaru kerektigin de qadap aitty.

Ayta ketu kerek, MAGATE-ning basshylyq qaghidatyna sәikes, I kezendegi keshendi esep boyynsha yadrolyq-energetikalyq baghdarlamagha qatysty mindetteme alugha dayyn bolu kerek.

Sebebi, búl yadrolyq-energetikalyq baghdarlamany jýzege asyrudyng negizdemesi men strategiyasyn qamtidy. Osy túrghyda INIR missiyasy komandasynyng basshysy, AEHA Yadrolyq infraqúrylymdy damytu seksiyasynyng yadrolyq injeneri Mehmet Djeyhan Qazaqstan 2016 jyly ózine mindettelgen úsynym men úsynysty oryndap, yadrolyq energetikalyq baghdarlamany iske asyrudy qolgha alugha naqty kirisse, odan әri qoldau kórsetuge dayyn ekenin tilge tiyek etti.

Al Energetika viyse-ministri Jandos Núrmaghanbetov Qazaqstannyng atom energiyasyn beybit maqsatta paydalanu isindegi úmtylysyn AEHA joghary baghalaytynyn aitady.

– INIR missiyasyn qabyldaghan elimiz yadrolyq infraqúrylymynyng dayyndyghyna shynayy kәsiby bagha alugha mýddeli. Sebebi, INIR missiyasy Qazaqstannyng atom energetikasyn damytugha qajetti infraqúrylymnyng qoljetimdiligin jaqsartu men qamtamasyz etudi talap etetin salalar men jospar-baghytymyzdy naqtylau ýshin qúndy qúral. Búl – elimizding yadrolyq energetikalyq baghdarlama boyynsha júmys isteuine ýlken qoldau.
Missiya shenberinde sarapshylar elimizding yadrolyq-energetikalyq infraqúrylym әleueti men normativtik qúqyqtyq aktilerdi úiymdastyru dengeyin, AES qúrylysynyng ornyn tandau jәne mamandardy dayyndau turaly pikirin ortagha saldy.

Qazaqstan yadrolyq energetikalyq baghdarlamasy qauipsizdikting eng joghary standarty men ozyq halyqaralyq tәjiriybelerge sәikes keluin qamtamasyz etu ýshin barlyq qajetti sharany iske asyrady, – dedi QR Energetika viyse-ministri Jandos Núrmaghanbetov.

Ayta ketu kerek, býginde Energetika ministrligi atom elektr stansiyasyn salu boyynsha «Samúryq-Qazyna» AQ-men birlesip dayyndyq júmystaryna kirisip ketti.

QR Energetika viyse-ministri Jandos Núrmaghanbetovting aituynsha, AES – JIÓ-ning ósuine, el ekonomikasynyng damuyna, energetikalyq óndiristi әrtaraptandyrugha, qorshaghan ortagha ziyandy zattar shygharyndylaryn azaytu esebinen ekologiyalyq jýktemeni azaytugha jәne jana júmys oryndarynyng ashyluyna ong әserin tiygizedi.

– Atom energiyasyn tútynu 1 payyzgha ósse, elding JIÓ-i 0,32 payyzgha artady. Mәselen, yadrolyq otyn tabletkasynyng salmaghy – nebәri 4,5 gramm bolsa da, búl 350 keli múnaygha nemese 400 keli kómirge teng energiya bóledi. Qazaqstanda urannyng qory bay desek, AES-ti otynmen qamtamasyz etuge óz uranymyzdy paydalansaq, dayyn ónimdi basqa elderge eksporttaugha mýmkindik bar, – deydi viyse-ministr Jandos Núrmaghanbetov.

MAGATE sarapshylary Qazaqstannyng AES salugha degen ekonomikalyq әleuetin ong baghalaghany osy isting basy-qasynda jýrgen mamandargha serpin berdi. Eger biyl AES salatyn reaktor tehnologiyasy tandalsa, keminde 10-11 jyldan keyin elimiz energiya tapshylyghy mәselesinen qútyluy mýmkin.

Abai.kz

1 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2563