Byltyr «Qantar oqighasy» búrq etkende «Energiya kózderine bay elding halqy nege kóterildi?!» degen súraq әlem elderining talqysyna ainaldy. Keybir sarapshylar Qazaqstan ekonomikasynyng múnayly elderde bolatyn «Golland auruyna» úshyraghanyn aitty. Kópshiligi derlik biylikti 30 jyl uysynan shygharmaghan Nazarbaevtyng diktatorlyq jýiesimen, jaqyn adamdarynyng elding jer asty, jer ýsti baylyghyn iyelenip alghanymen baylanystyrdy.

Preziydent Toqaev ta «Nazarbaev kezinde Qazaqstannan әlemdik dengeydegi milliarderler shyqqanyn» tilge tiyek etip, shyndyqty moyyndaghanday boldy. «Qazaqtelekom», «Qaztemirjol» últtyq kompaniyalarynyng aksiyalaryn tartyp aldy degen aiyppen Nazarbaevtyng nemere inisi Qayrat Satybaldy sottaldy. Jyljymaytyn mýlik, qonaq ýi, restoran biznesimen ainalysatyn qúdasy taghy bir Qayrat jazagha kesildi. biraq Qazaqstannyng eksport kólemining basym bóligin ústaytyn múnay, gaz salasyn may shelpekke ainaldyrghan túnghysh preziydentting jaqyndaryna tyiym salynghan joq.

Arada sayasy reforma jeleuimen referendum, preziydent, parlament saylauy ótip, «jana Qazaqstangha» ayaq bastyq dep otyrghanda kýni keshe taghy da sol múnayly ónirdegi júrt narazylyqqa shyqty. Mәselening týp tórkinin әrkim әrqalay týsindirip, sipay qamshylau oryn alyp jatyr. Shyndyghynda týitkilding týp qazyghy – memleket qazynasyn, múnaydy, gazdy, baghaly metaldardy ekonomikanyng qozghaushy kýshine, halyqtyng iygiligine emes, ishinde ózide bar mýddeli toptardyng paydasyna jyghyp bergen Nazarbaevtyng toyymsyz jýiesinde jatyr. Ony monopolisterding ynghayyna qaray, solqaldaq zang tetikterimen bekitip qoyghan. Eldegi janarmay óndeytin zauyttardyng janarmauy, shiyki múnaydy әr týrli baghytta óndeytin óndiristing jolgha qoyylmauy, tender sistemasy siyaqtylardyng bәri sonyng naqty kórinisi.

Kezinde Últtyq bankte, Qarjy ministrliginde lauazymdy qyzmetter atqarghan Orazәly Erjanov myrza da múnayly ónir túrghyndarymen biylikting qayshylyghyn «Nazarbaev pen Qúlybaevtyng elge jasaghan qiyanatynan» kóredi.

Jeke paraqshasyndaghy jazbasynda bylaysha naqtylaydy: «Basynda búlar «Aqtóbemúnaygazdyn» iyesi – qytaylargha rúqsat berdi. Qazaqtar istep otyrghan servisnyy kompaniyalaryn jauyp, autsorsingke tenderge shyghardy. Ol tenderlerdi qytaylardyng ózderi útyp alyp otyrdy. Sodan keyin, 2004-2007 jyldarda Qúlybaev Kazmúnaygazdyng enshi (docherniy) servisnyy kompaniyalaryn arzangha satyp aldy. Mysaly, 1 mlrd dollar túratyn “Kazstroyserviys” kompaniyasyn 10 million dollargha satyp aldy. Osy әreketterding bәri býgingi jaghdaygha alyp keldi» deydi. Biylghy «Forbs» jariyalaghan baylar tizimine engen milliarderlerding ishinde Timur men Dinaranyng baylyghy eselengeni aitylghan. Geosayasy jaghdaygha baylanysty әlemde energiya kózderine bolghan súranys artyp, múnay men gaz baghasynyng artqany belgili. Álemning manday aldy múnay eksporttaushy elderinin  qatarynan sanalatyn Qazaqstanda Qúlybaevtyng baylyghynyng eselenip, halyqtyng kerisinshe kedeylenuindegi negizgi sebep sorpa betine shyghyp túr. Býginnen bastap janarmay baghasynyng qymbattauy da osy salany shenbektegen alpauyttardyng kezekti útys oiyny ekeni anyq.

«Nazarbaev pen Qúlybaevtyng istegen qylmystarynyng týbine balta shappay halyqtyng jaghdayy ózgermeydi!» degen Orazaly Erjanov myrza búl ózekti mәseleni «Elge Qaitaru» qoryna jauapty memleket organdaryna jazghanyn, qaperine salghanyn, ókinishke oray biylikten jauap bolmaghan aitady.

Keshe parlament otyrysynda Ermúrat Bapy aghamyz Erjanovtyng jazbasyn negizge alyp, búl mәseleni taghy da kóterdi. «Nazarbaev jýiesinen qalghan múnay kompaniyalaryna tekseru jýrgizu kerek» dedi. Parlamentting ónirlik komiytetining jetekshisi Edil Janbyrshin myrza da atsalysty.

Demek múnay salasyndaghy monopoliyany joymay, Nazarbaev kezindegi qol qoyylghan kelisimderdi qayta qarap, sheteldik alpauyttardy óz jerimizde múnaydy óndeuge mindettemey, jalang baghyttaghy ekonomikamyzdy әr taraptyndyrmay júmyssyzdyq, inflyasiya, ekonomikalyq qayshylyqtar sheshilmeydi. Bapidyng úsynysyn basqa әriptesteri de qoldap, osy baghytta qatang zang qabyldau – uaqyt talaby. Óitpegen de sayasy nauqandardyng bereri shamaly bolyp túr. Halyqtyng biylikke senimi azayghan sayyn, qogham derti asqyna beredi.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz